Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı

fasiləsiz  artımdan  sonra  2009-cu  ildə  27%,  yəni  548  milyard  dollaradək  aşağı 

düşmüşdür.  XBİ-nin  azalmasına  baxmayaraq,  dövlətin  xilasedici  maliyyə 

əməliyyatları nəticəsində ölkələrin bu qrupu inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə 

böhranın  təsirinə  qarşı  daha  dayanıqlı  olmuşdur.  2009-cu  ildə  Çin  ən  iri  XBİ 

alanlar  sırasında  Birləşmiş  Ştatlardan  sonra  ikinci  yeri  tutmuşdur.  XBİ 

axınlarının istiqamətləndiyi 6 əsas ölkədən yarısı inkişaf etməkdə olan və keçid 

iqtisadiyyatlı  ölkələrdir.  Transsərhəd  QƏ  xətti  üzrə  əməliyyatların  ys  hissəsi, 

əvvəlki  kimi,  inkişaf  etmiş  ölkələrin  iştirakı  ilə  aparılsa  da,  bu  əməliyyatlarda 

qəbul edən tərəf qismində çıxış edən inkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı 

ölkələrin xüsusi çəkisi 2007-ci ildəki 26%-dən 2009-cu ildə 31%- ə yüksəlmişdir. 

Bundan  başqa,  2009-cu  ildə  «sıfırdan»  başlayan  layihələrin  50%-dən  çoxu  bu 

qrupa daxil olan ölkələrin payına düşmüşdür. İnvestisiyaların ölkədən çıxarılması 

seqmentində  Honkonq  (Çin)  və  Rusiya  Federasiyası  (göstərilən  ardıcıllıqla) 

dünyanın 20 ən iri investoru qrupuna daxildir (şəkil 14.1 və 14.2). 

5  illik  yüksələn  trenddən  sonra  inkişaf  etməkdə  olan  və  keçid 

iqtisadiyyatlı ölkələrdən XBİ çıxarılması 2009-cu ildə 21% azalmışdır. Lakin bu 

ölkələrdən  olan  TMK-nm  rolunun  gücləndiyi  şəraitdə  XBİ-nin  ixtisarı  inkişaf 

etmiş  ölkələrə  (burada  XBİ  48%  aşağı  düşmüşdü)  nisbətən  o  qədər  də  kəskin 

olmamışdır.  Bundan  başqa,  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələrdə  XBİ-nin  səviyyəsi 

daha tez bərpa olunur. Onların ölkədən çıxardıqları investisiyaların payı, əvvəl 

olduğu  kimi,  xeyli  aşağıdır,  amma  artımın  güclənən  templəri  şəraitində  qlobal 

miqyasda ölkələrdən çıxarılan XBİ-nin % hissəsinə yaxınlaşır. İnkişaf etməkdə 

olan  ölkələrdə  vəziyyəti  regional-qitə  kəsimində  təfsilatı  ilə  nəzərdən  keçirək. 

Xarici investisiyaların 10 illik fasiləsiz artımından sonra 2009-cu ildə Afrikaya 

XBİ  axını  59  milyard  dollaradək  ixtisar  olunmuşdur  və  bu,  2008-ci  illə 

müqayisədə 19% azalmadır. Əsas səbəb xammala qlobal tələbatın azalması və 

müvafiq  olaraq,  onun  qiymətinin  ucuzlaşmasıdır.  Belə  halda  Qərbi  və  Şərqi 

Afrikadakı  xammal  hasilatçılarma  zərər  dəymişdi.  XBİ-nin  strukturunun  daha 

çox  şaxələndirilməsinə  və  özəlləşdirmə  proqramlarının  davam  etməsinə 

baxmayaraq.  Şimali  Afrikaya  da  investisiya  axını  aşağı  düşmüşdü.  Afrikada 

xidmət  sahələrinə  investisiya  axınının  ixtisarı  başqa  sektorlarla  müqayisədə  o 

qədər də nəzərə çarpmırdı.  Fəaliyyət  miqyasının genişlənməsi ilə bağlı olaraq, 

daxil olan XBİ-nin əsas hissəsi telekommunikasiya sahəsinə yatırılırdı. 

352 

---

ABŞ 

Çin 

Fransa 

Honkonq, Çin 

Birləşmiş Krallıq 

Rusiya Federasiyası 

Almaniya 

Səudiyyə Ərəbistanı 

Hindistan 

Belçika 

İtaliya 

Lüksemburq 

Niderland 

Braziliya 

Virciniya adaları. 

Britaniya 

İrlandiya 

Avstraliya 

Kanada 

Sinqapur 

İspaniya 

180

 

200 mlrd.dollar 

□ 2009

 

Şəkil 14.1.

 Qlobal XBİ-nin ölkəyə axınları* 

* 2009-cu ildə XBİ axınlarının həcminin ardıcıllığı üzrə 

M ən b ə : UNCTAD. World Investment Report, 2010. P. 10. 

Ötən  bir  neçə  il  ərzində  inkişaf  etməkdə  olan  və  keçid  iqtisadİ5ryath 

ölkələrin TMK-sı öz investisiyalarım get-gedə daha çox Afrikada yerləşdirirdi. 

2005-2008-ci  illər  arasındakı  dövrdə  regiona  daxil  olan  investisiyaların  22%-i 

onların payına düşürdü (1995-1999-cu illərdə - 18%). Əvvəl olduğu kimi, XBİ- 

nin  Afrikanın  payına  düşən  hissəsi  cüzi  olsa  da,  ən  fəallar  sırasında  Çin, 

Malayziya, Hindistan və Körfəz Ölkələrinin Əməkdaşlıq Şurasının investorlarını 

göstənnək  lazımdır.  Afrikanın  Cənub  hissəsindən  və  Şimali  Afrikadan  olan 

investorlar da regionda fəallaşmışlar. İnvestisiyaların bu yeni mənbələri inkişaf 

üçün əlavə imkanlar açmaqla bərabər, böhran vəziyyətinə qarşı potensial sipər 

yaradır,  onun  sərmayəçiləri  isə  ənənəvi  investorlarla  müqayisədə  daha 

dayanıqlıdır. 

Cənubi, Şərqi və Cənub-Şərqi Asiyaya XBİ axınlarının dinamikasında 2001-ci 

ildən bəri böyük enmə qeyd olunsa da, onlar indiki enişdən birinci 

353 

---

 

çıxıb bərpa olmalıdır. 2009-cu ildə regiona investisiya axını 17% azalaraq, 233 

milyard dollar səviyyəsinə düşmüşdür və bunun əsas səbəbi transsərhəd QƏ-in, 

xüsusilə  də  xidmətlər  sahəsində  (51%),  azalması  olmuşdur.  İnkişaf  etmiş 

ölkələrdən investisiyaların qlobal miqyasda aşağı düşdüyü şəraitdə regiondaxili 

investorların  mövqeləri  möhkəmlənmişdir  və  hazırda  region  ölkələrinə  XBİ 

axınının  ümumi  həcminin  yarısından  çoxu  onların  payına  düşür.  Region 

ölkələrindən XBİ çıxarılmasının ümumi həcmi 8%, yəni 153 milyard dollaradək 

aşağı  düşmüş  və  belə  halda  transsərhəd  QƏ  xətti  üzrə  satınalmalar  44% 

azalmışdır. Bu meyillər fonunda Çin mineral resursları əldə etmək üçün imkanlar 

axtararaq, qeyri-maliyyə sektorunda ölkədən investisiya çıxarılmasını, sənayenin 

strukturunun  qlobal  miqyasda  yenidən  qurulması  sayəsində  QƏ  sektorunda 

açılan imkanlardan istifadə olunmasını genişləndirmişdir. 

ABŞ Fransa Yaponiya 

Almaniya Honkonq. 

Çin Çin 

Rusiya Federasiyası 

İtaliya Kanada 

Norveç İsveç 

Virciniya adaları, 

Britaniya 

Birləşmiş 

Krallıq 

Avstraliya 

Niderland 

İspaniya 

Danimarka 

İsveçrə 

Lüksemburq 

1128,0 H 

134,6 

 

148,0 

■ 

^

2,2

 

330,5 

248,1 

İrlandiya 

'l'l8.5 

39,2 

32,8 

3153 

ri3,§ 

7115.5 

115 

■ 

16,

6 

80 100 120 

■ 2008

 

02009 

180 200 mlrd.dollar 

Şəkil 14.2.

 Qlobal XBİ-nin ölkədən axınları* 

* 2009-cu ildə XBİ axınlarının həcminin ardıcıllığı üzrə M ən b 

ə : UNCTAD. World Investment Report, 2010. P. 12. 

Cənubi, Şərqi və Cənub-Şərqi Asiyada XBİ səviyyələrinin bərpası 2009- cu ildə 

başlamışdır və region qlobal iqtisadiyyatın canlanmasında aparıcı 

354 

---