Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
olması, böhrandan ziyan çəkmiş sahələrdə fəaliyyətin məhdud həcmi və region iqtisadiyyatının müqavimət gücünün nisbətən yüksək səviyyəsi kimi amillər müsbət rol oynayacaqdır. 8 illik 3diksəlişdən sonra Cənub-Şərqi Avropaya və MDB-yə XBİ axınları 2008-
dollaradək azalmışdır. 2009-cu ildə hər iki subregiona XBİ axınının azalması qeyd olunsa da, Cənub-Şərqi Avropaya axının dinamikası MDB ilə müqayisədə az zərər çəkmişdir. Daxili tələbatın ətalətliliyi, təbii resurslar sektorunda layihələrin gözlənilən gəlirliyinin aşağı düşməsi və «dairəvi sxem» üzrə qoyulan XBİ mənbələrinin tükənməsi səbəbindən Rusiya Federasiyasına investisiya axını təqribən 2 dəfə ixtisar olunmuşdu. Buna baxmayaraq, 2009-cu ildə Rusiya Federasiyası dünyada investisiya qoyuluşlarının əsas obyektləri siyahısında 6-cı yer tuturdu. Transsərhəd QƏ bazarı regionda ən iri investor olan Aİ şirkətlərinin fəallığının zəifləməsinə görə çökmüşdü. Bununla bərabər, inkişaf etməkdə olan ölkələrdən, o cümlədən Çindən investisiyaların artması qeyd olunmuşdu. XBİ-nin ölkəyə axınından fərqli olaraq, bu cür investisiyaların regiondan çıxarılması o qədər də kəskin olmamışdı (-16%). 2009-
Federasiyası xalis xarici investora çevrildi. Xammalın qiymətinin sabitləşməsi, özəlləşmənin yeni raundunun başlanması, iri xammal ixracatçıları olan ölkələrdə (Qazaxıstan, Rusiya Federasiyası və Ukrayna) iqtisadi yüksəliş regionda XBİ dinamikasının tədricən canlanması üşün zəmin yaratmalıdır. 2010-
böhrandan əvvəlki ilin (2007) səviyyəsindən yüksək olmuşdu. Strukturun yenidən qurulması və özəlləşdirmə proqramlarının həyata keçirilməsi sayəsində Cənub-Şərqi Avropanın bank sahəsində XBİ həcmi yeni minilliyin ilk illərindən artmağa başlamışdır. Nəticədə 2008-ci ilin sonunda bank aktivlərinin 90%-i xarici sahiblərə məxsus olmuşdur. Qlobal böhran zamanı xarici banklar regionda pozitiv rol oynamışdı. Bununla belə, Yunanıstanın dövlət borcu ilə əlaqədar olaraq yaranan böhran, xarici bankların iri miqyasda iştirakının sistemli risklərin regiona köçürülməsi kanalma çevriləcəyi qorxusu yaratmışdır. Bütün regionlar arasında XBİ-nin dinamikasında ən güclü enmə inkişaf etmiş ölkələrə axında - 44% yaxud 566 milyard dollaradək qeydə alınmışdır. Ancaq indiki iqtisadi və maliyyə sarsıntılarının xeyli ciddi olmasına
baxmayaraq, bu ixtisar 2000-2003-cü illərin iqtisadi tənəzzül dövrünə nisbətən 0 qədər də miqyaslı olmamışdı. Aİ üzvü olan 27 dövlət zərbəyə daha yaxşı davam gətirdiyi, Almaniyada isə fınnadaxili kreditlərin kəskin artması sayəsində 46% artım qeydə alındığı halda, bu proses Şimali Amerikaya güelü təsir göstərmişdir. Digər tərəfdən. Böyük Britaniyaya XBİ axınları əvvəlki illə müqayisədə 50% azalmışdı. İnkişaf etmiş ölkələrdə transsərhəd QƏ Ys dəfə aşağı düşmüş, özü də, emal sənayesi sektorunda əqdlər təqribən 80% azalmışdı.' İqtisadiyyatda zəif canlanma 2010-cu ildə investisiya axınlarını sabitləşdirmiş və gözlənildiyi kimi, inkişaf etmiş ölkələrə XBİ daxilolmalarını 2009-cu ilin səviyyəsindən yüksəyə qaldırmağa imkan verməlidir (amma bu, daha çox ABŞ, AFR, İsveçrə və bir sıra kiçik ölkələrə aiddir). Həmçinin, 2009- cu ildəki 48% enmədən sonra XBİ-nin ölkədən çıxarılması səviyyəsinin bərpa olunacağı və ortamüddətli perspektivdə bütün dünyada, o cümlədən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqtisadi durumun perspektivlərinin yaxşılaşması sayəsində artım tempinin sürətlənəcəyi gözlənilir. Lakin bu yüksəliş meyli, Avropanın bir sıra ölkələrində dövlət borcu üzrə defolt riskinin artması və bunun avro zonasına yayılması duyğusunun güclənməsi üzündən pozula bilər. İqtisadi tənəzzül inkişaf etməkdə olan ölkələrdə istehsalın beynəlmiləlləşməsinin məşğulluq səviyyəsinə təsir göstərəcəyi barədə çoxdan mövcud olan qorxunu yenidən oyatdı. Ötən onillik ərzində ölkədən XBİ çıxarılmasının sürətli artımı nəticəsində inkişaf etmiş ölkələrin TMK-nm xarici ölkələrdə çalışan işçilərinin sayı çoxalmışdır. Bununla bərabər, TMK-nm yerləşdiyi ölkənin məhsullarının ixracım genişləndirdikdə yaxud investisiya qoyan şirkətin rəqabət qabiliyyətini gücləndirdikdə, XBİ cəlb edildiyi ölkədə iş yerlərini qoruyub saxlamağa və hətta artırmağa imkan verir. Aparılan tədqiqatlar XBİ-nin ölkədən çıxarılmasının orada iş yerlərinin ixtisar olunması prosesinə təsir göstərməsi sualına birmənalı cavab vermir. Həqiqətən də, nəticələrin xarakteri investisiyaların növündən, filialların yerləşməsindən və TMK-nm yeritdiyi məşğulluq siyasətindən asılıdır. Qlobal böhran dövründə ən zəif inkişaf etmiş (ZİÖ) 49 ölkəyə XBİ axını 14%, yəni 28 milyard dollar səviyyəsinə düşmüşdür. Əsas kapitala vəsait qoyuluşlarının ümumi həcmində XBİ-nin xüsusi çəkisinin yüksək (2009-cu ildə 24%) olması və kapital yığımının mühüm tərkib hissəsini təşkil etməsi ЮНКТАД. Доклад о мировых инвестициях. Обзор ООН. 2010. С. 16. 358
göstərir ki, investisiya axınlarının ixtisarı ölkələrin bu qrupu üçün xüsusilə ciddi fəsadlar törədəcəkdir. ZİÖ-yə daxil olan XBİ əvvəlki kimi, onun qlobal axınlarının cəmi 3%-ni və inkişaf etməkdə olan ölkələrə axınlarının 6%-ni təşkil edir. Əvvəllər olduğu kimi, XBİ böyük həcmdə təbii sərvətlərə malik olan bir neçə ölkədə cəmləşmişdir. Bu ölkələrdə XBİ-nin əsas hissəsi tamamilə yeni layihələrə yatırılır, özü də, 2009-cu ildə həmin layihələrin 60%-dən çoxu inkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin özünün təşəbbüsü ilə həyata keçirilmişdir. Ölkələrin bu qrupuna XBİ-nin əsas hissəsi, əvvəl olduğu kimi, inkişaf etmiş ölkələrdən daxil olur. XBİ-nin dinamikasının ortamüddətli perspektivləri ZİÖ-də struktur qüsurlarının aradan qaldırılmasından asılıdır. UNCTAD-m mütəxəssisləri hesab edirlər ki, bu əlverişsiz amillərin təsirini zəiflətmək üçün, inkişaf məqsədilə verilən yardımlardan daha səmərəli istifadə olunmalı, yəni onlar qəbul edən ölkənin istehsal potensialının stimullaş- dırılmasma və bununla da, XBİ-nin cəlb olunması vasitəsinə çevrilməsinə sərf olunmalıdır'. Ənənəvi olaraq, dənizə çıxışı olmayan inkişaf etməkdə olan ölkələr qrupu XBİ-nin yerləşdirilməsi obyekti qismində o qədər də cəlbedici deyil. Struktur çatışmazlıqları ilə yanaşı, əlverişsiz coğrafi yerləşmə onların iqtisadiyyatının fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir. Bununla belə, iqtisadi islahatların aparılması və investisiya rejiminin liberallaşdırılması, habelə qlobal iqtisadi şəraitin əlverişli olması sayəsində 2000-2008-ci illərdə XBİ axını durmadan artırdı. 2009-cu ildə XBİ-nin 27% yaxud 22 milyard dollaradək aşağı düşməsi dünyanın başqa ölkələri ilə müqayisədə mülayim olmuşdur. Dənizə çıxışı olmayan inkişaf etməkdə olan ölkələrdə istehsal potensialının şaxələndirilməməsi nəticəsində XBİ, əvvəlki kimi, yenə də zəngin təbii resurslara malik olan bir neçə ölkədə cəmləşmişdir (2009-cu ildə XBİ-nin ümumi həcminin 58%-i Qazaxıstanın payına düşürdü). İnkişaf etməkdə olan ölkələrin investorlarının Asiya və Afrika ölkələrində yerləşdirdiyi XBİ-nin həcminin dənizə çıxışı olmayan inkişaf etməkdə olan ölkələrdə sürətli artımı gözlənilmir. Əlverişsiz coğrafi yerləşmə ilə bağlı olan çətinlikləri dəf etmək üçün həmin ölkələr diqqətini daha böyük həcmdə biliklər və informasiya tələb edən, resursların gətirilməsi üçün nəqliyyat xərclərinə ehtiyac olmayan sahələrdə cəmləşdirməlidir. Onların daxil olduğu regional inteqrasiya qrupları yerli bazarların ölçülərini böyütməyə imkan yaratmaqla, bu ölkələrin ^ ЮНКТАД. Доклад о мировых инвестициях. Обзор ООН. 2010. С. 18. 359
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|