Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı

və s. ilə bağlı olan «əlavə

 

 

Korporasiyanın regional

 

məsrəflər»;

 

 

şəbəkəsinin yaradılmasına

 

Sosial mühit (iki dildə dərs keçilən

 

 

imkan verən regional

 

məktəblər, həyatın keyfiyyəti və s.);

 

 

inteqrasiya qruplaşmalarında

 

investisiyadan sonrakı xidmətlər

 

 

üzvlük

 

* World Investment Report: 2004: Trend and Determinants, Table : IV. P.l 

Cədvəl 14.4 

Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrində xarici birbaşa investisiyaların 

ölkəyə (ölkədən) axınına təsir göstərən amillər* 

Amil

 

Dəstəkləyən amil

 

Ləngidən amil

 

iqtisadi amillər

 

Əmək haqqı səviyyəsi

 

13

 

-

 

işçilərin bacarığı

 

12

 

1

 

Bazarın həcmi

 

2

 

8

 

Bazarın artım templəri

 

2

 

3

 

Təbii resurslar

 

1

 

5

 

idarəçilik bacarığı

 

1

 

1

 

Maddi infrastruktur

 

1

 

4

 

Maliyyə infrastrukturu

 

1

 

3

 

Bazara çıxış imkanları

 

-

 

1

 

Sənayenin vəziyyəti

 

-

 

1

 

Siyasi amillər

 

Makroiqtisadi sabitlik

 

9

 

1

 

Siyasi mühit

 

3

 

2

 

Valyutanın dönərliyi

 

5

 

-

 

Özəlləşməni dəstəkləyən strategiya

 

4

 

3

 

Özəlləşmənin templəri

 

2

 

2

 

Yerli firmaların rəqabətə hazırlığı

 

3

 

2

 

İqtisadiyyatın yenidən qurulması imkanları

 

3

 

3

 

Vergi sistemi

 

1

 

2

 

Hüquqi sabitlik, məhkəmə sistemi

 

 

5

 

Mövcud müəssisələrin yenidən qurulmasının xarakteri

 

-

 

3

 

Biznesin dəstəklənməsi

 

 

 

365 

---

investorlara subyektiv yaxınlıq

 

11

 

-

 

informasiya

 

3

 

5

 

Ölkənin imici

 

1

 

8

 

Maliyyə stimulları

 

1

 

8

 

Bazar stimulları

 

1

 

3

 

Müəssisələrin qeydiyyatdan keçməsi

 

1

 

4

 

* UNCTAD World Investment Report: 2004: Trend and Determinants, Table IV. P. 1; World 

Investment Report, 2010. P. 23. 

3)

 

Aİ-də  xarici  investisiyalar  üzrə  məsələlərin  dövlətüstü  orqanların 

səlahiyyətinə aid edilməsi; 

4)

 

müqavilə bazasının eyniləşdirilməsi və başqa sənədlərlə ziddiyyətlərin 

aradan qaldırılması məqsədi ilə sazişlərin bəzi tiplərinin ləğv edilməsi; 

5)

 

nümunəvi  müqavilələrin  işlənib  hazırlanması,  müvafiq  sazişlər 

şəbəkəsini və onların  nəticələrini təhlil edib,  əvvəllər bağlanmış müqavilələrin 

inkişafı yaxud denonsasiyası yolu ilə dövlətlərin çoxunun beynəlxalq investisiya 

siyasətinə yenidən baxması. 

Yeni  bağlanmasından,  müddətinin  uzadılmasından  yaxud  yenidən 

nəzərdən keçirilməsindən asılı  olmayaraq, son dövrün investisiya müqavilələri 

göstərir ki, həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrin hökumətləri 

dövlətin  tənzimləməni  həyata  keçirmək  hüququnun  qorunub  saxlanması  üçün 

onların  müddəalarını  daha  aydın  ifadə  etməyə,  konkret  öhdəliklərin  təsir 

dairəsini  yaxud  mənasını  dəqiqləşdimıəyə  çalışır.  Bundan  başqa,  təbiəti 

mühafizə,  habelə  korporasiyaların  sosial  sahələrdə  lazımi  tərzdə  davranışının 

təmin  edilməsinə  yönəlmiş  müddəalar  müqavilələrə  getdikcə  daha  çox  daxil 

olunur. Bununla • belə, investisiya müqavilələrinin inkişafın məqsədlərinin əldə 

olunmasına səmtləşdirilməsi, əvvəlki kimi, asan iş deyil. 

Beynəlxalq  investisiya  arbitrajının  investisiya  mübahisələrinin  həllinin 

əsas aləti kimi qalmasına baxmayaraq, bu məsələnin tənzimlənməsinin mövcud 

mexanizmində sistemli problemlər aydın nəzərə çarpır. Nəticədə bir çox ölkələr 

investorların  iddia  qaldınuası  riskini  azaltmağa  yaxud  mübahisələrin  yoluna 

qoyulması  prosesinin  legitimliyinin  səmərəsini  yüksəltməyə  cəhd  edərək, 

özlərinin  investisiya  müqavilələrində  investorlar  və  dövlət  arasında 

mübahisələrin həllinə dair müddəaları «əl ilə sazlama» rejimində təkmilləşdirir. 

Bundan başqa, beynəlxalq arbitraj normalarının bir sıra komplekslərinə, o 

366 

---

cümlədən  İnvestisiya  Mübahisələrinin  Həlli  üzrə  Beynəlxalq  Mərkəzin 

(IMHBM), 

BTP-nin, 

BMT-nin 

Beynəlxalq  Ticarət  Hüquqları  üzrə 

Komissiyasının  (UNCITRAL)  qaydalarına  yenidən  baxılmış  yaxud  baxılma 

prosesi davam edir. Bununla belə, bir sıra inkişaf etməkdə olan ölkələr IMNBM 

Konvensiyasını qüvvədən düşmüş elan edərək yaxud mübahisələrin həllinin və 

qarşısının  alınmasının  alternativ  mexanizmlərindən  istifadə  olunmasının 

mümkünlüyünü nəzərdən keçirərək, beynəlxalq arbitraj prosedurlarından imtina 

edir. 

investisiya 

məsələləri 

üzrə 

digər 

təşəbbüslər. 

İnvestisiya 

müqavilələrindən  başqa  son  vaxtlar  qlobal  məsələlərin  həlli  məqsədi  ilə  irəli 

sürülən  strateji  təşəbbüslər  də  beynəlxalq  investisiya  fəaliyyəti  üçün  nəticələr 

doğurur.  Məsələn,  UNCTAD,  BMT-nin  Ərzaq  və  Kənd  Təsərrüfatı  Təşkilatı, 

Kənd  Təsərrüfatının  İnkişafının  Beynəlxalq  Fondu  və  Dünya  Bankı  Qrupu 

tərəfindən  kənd  təsərrüfatına  məsuliyyətli  investisiya  qo3aıluşlarmm 

dəstəklənməsi  üzrə  birgə  təşəbbüs  qaldırılmışdır.  Qəbul  və  praktikada  tətbiq 

edildiyi  halda,  bu  prinsiplər  kənd  təsərrüfatında  mümkün  ola  bilən  mənfi 

nəticələrin təsirini zəiflətməklə, XBİ-nin səmərəsini artıra və bununla da, yerli 

səviyyədə ərzaq təhlükəsizliyinə və inkişafa şərait yarada bilər. «Qrup-20»-nin 

üzvləri ticarət və investisiyalar sahələrində himayədarlıqdan çəkinmək öhdəliyini 

qəbul  etmiş,  həmin  sahələrdə  proteksionizmin  dəyişməsi  və  bunun  barəsində 

informasiyanın  dərc  olunması  ilə  əlaqədar  beynəlxalq  təşkilatları,  o  eümlədən 

UNCTAD-ı  dəstəkləmişdir.  Maliyyə  sistemində  həm  milli,  həm  də  çoxtərəfli 

səviyyələrdə islahatların aparılması, qlobal maliyyə böhranına səbəb olmuş zəif 

yerlərin möhkəmləndirilməsi üzrə iş aparılır. Bu səylər XBİ axınları üçün ciddi 

nəticələr verməlidir. Buna müvafiq olaraq, əvvəlki onilliklərdə formalaşmaqda 

olan  beynəlxalq  maliyyə  və  investisiya  sistemləri  mexanizmlərinin  qarşılıqlı 

təsirinin  müəllif  tərəfindən  dəfələrlə  sadalanan  səbəblər  (o  cümlədən  mühüm 

qüsurları olan iqtisadi siyasət) üzündən nəzərdən qaçırılmış bütün aspektlərinin 

əhəmiyyətli dərəcədə öyrənilməsi vacibdir. 

Göstərilən  iki  sistemin  inkişafı  paralel  surətdə  getsə  də,  onlar  kapitalın 

qısamüddətli və uzunmüddətli transsərhəd axınlarını tənzimləyir. 

Xarici  investisiyaların  aşağı  karbohidrogenli  iqtisadiyyata  cəlb 

olunması:  TMK-lar  problemin  bir  hissəsi  və  onun  həlli  vasitəsi  kimi. 

UNCTAD-2010 Hesabatında iqlim dəyişməsi probleminə xüsusi diqqət yetirilir; 

özü də, artıq «Nə isə etmək lazımdırmı? sualı qoyulmur. İndi əsas 

367 

---