Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yoxlama sualları
- Adam Smit və beynəlxalq təsərrüfat əlaqələrinin onun tərəfindən təfsir olunması.
- Keynsçilik libertarianizmə qarşı.
• Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər adekvat və məntiqi (o cümlədən iyerarxiyasının öyrənilməsi baxımından) yanaşma tələb edir. Bu mövqelərdən məqsədlərin aşağıdakı iyerarxiyası məqsədəuyğun hesab oluna bilər; 1)
ümumdünya təsərrüfat əlaqələri kompleksinin inkişafda, vəhdətdə və bütövlükdə öyrənilməsi (inkişaf etmiş kapitalist dövlətləri, inkişaf etməkdə olan ölkələr, transformasiya olunan, yəni keçid iqtisadiyyatlı ölkələr). Bu, müəyyən mənada BİM sisteminin təşəkkül tapmasının və inkişafının dinamikasını özündə ehtiva edən qlobal makro-təhlildir (meqa-makro- təhlildir). Bu zaman dünya təsərrüfatının təkamül baxımından inkişafının əsas hissələrinin (istehsalın milli və beynəlxalq amilləri yaxud məhsuldar qüvvələr, BƏB, qlobal inteqrasiya prosesi, transmilli kapitalın inkişafı, əmtəələrin, işçi qüvvəsinin və maliyyə resurslarının ümumdünya miqyasında yerdəyişməsi, beynəlxalq təşkilatların fəaliyyəti və s.) dərin nəzəri təhlilinin aparılması zəruridir; 2)
öyrənilməsi, BİM-in yeni altsistemlərinin əsas əlamətlərinə və makroiqtisadi göstəricilərinə görə təhlili, regional inteqrasiyanın, beynəlxalq əməkdaşlıqda və bütün səviyyələrdə beynəlxalq tənzimlənmədə qlobal qarşılıqlı təsir prosesinin tədqiq olunması. Bu, sektorlar üzrə makro və mikro-təhlildir. 3)
(beynəlxalq və milli) BİM sistemində fəaliyyətinin institusional baxımdan öyrənilməsi. Bu, qlobal mikro-təhlildir. Yoxlama sualları 1.
«Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər» fənni nəyi öyrənir? 2.
BİM-in predmetini və obyektini müəyyən edin. 3.
BİM-in əsas əlamətləri və xassələri nədir? 4.
BİM-in məzmunu nədən ibarətdir? 5.
BİM anlayışını izah edin. 6.
BİM-in vəzifələri və funksiyaları nədən ibarətdir? 7.
BİM-in əsas fonnalarmı sadalayın. 8.
BİM-in beynəlxalq iqtisadi problematika üzrə başqa fənlərlə əlaqəsini izah və təsvir edin. 9.
xüsusi aktuallıq kəsb etməyə başlayır? 40 Referatların mövzuları 1.
Müasir beynəlxalq iqtisadi münasibətlər anlayışı, onun məzmunu və mahiyyəti 2.
əlaqələr 41 Fəsil 2 BEYNƏLXALQ İQTİSADİ MÜNASİBƏTLƏRİN ƏSAS NƏZƏRİYYƏLƏRİ VƏ KONSEPSİYALARI 2.1. BİM konsepsiyalarının inkişafı və təşəkkülü Avropanın aparıcı dövlətlərinin ticari-iqtisadi əlaqələrinin ilkin nəzəri əsaslandırmaları həmin ölkələrin xarici ticarəti, daxili mənbələrin səfərbər olunmasında bunun yerinin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı idi və fiziokratlar və merkantilistlərin nəzəriyyələri çərçivəsində inkişaf edirdi. Onların nəzəriyyələri əsasən məhdud sayda nəzəri problemlər toplusunun: dövlətin xarici əlaqələrdəki rolu, «metal» (qızıl və gümüş) pula münasibət, xarici ticarətin tənzimlənməsinin xarakteri, fritrederçılik (free trade), yəni dövlətin proteksionizm siyasəti vasitəsilə bu sahənin tənzimlənmə dərəcəsinin müəyyənləşdirilməsi üzərində qurulmuşdu. Adam Smit və beynəlxalq təsərrüfat əlaqələrinin onun tərəfindən təfsir olunması. Müstəmləkəçilik dövründə Qərbi Avropanın aparıcı dövlətlərinin sürətli inkişafı sənaye inqilabları ilə birlikdə təsərrüfatların beynəlmiləlləşməsinə doğru universal tendensiyaya dinamizin vermişdi. Əmtəə kütləsinin ölkədən çıxarılması ilə bərabər, kapitalın daha faydalı qoyuluşu məqsədi üçün ölkələr arasında yerdəyişməsi, habelə əmək resurslarının miqrasiyası genişlənməyə başlayır. Milyonlarla adam Avropadan, Asiyadan və dünyanın başqa regionlarından Amerikaya, Kanadaya, Avstraliyaya üz qoyaraq, orada işgüzar mühit yaradır. Beynəlxalq iqtisadi inkişafın baş verən proseslərini əsaslandıra biləcək iqtisadi nəzəriyyədə sıçrayışlı irəliləyiş üçün zəmin yaranır. Bu sıçrayışı klassik iqtisadi nəzəriyyənin banisi Adam Smit həyata keçirdi. O, özünün «Xalqların sərvəti» əsərində (1776) təkcə bir ölkədə deyil, real iqtisadi həyatın mövcud olduğu hər yerdə sərbəst sahibkarlıq üçün zəruri olan ən mühüm müddəaları əsaslandırmışdır. Məhz bu, iki başlıca məqamı: birincisi, öz dövlətindən (liberal siyasət, ixrac və idxala yüksək gömrük rüsumlarının tətbiqinin inkarı), ikincisi isə «özgə» dövlətdən (proteksionizmin inkarı, ticarətdə liberalizm siyasəti) asılılığın olmamasım nəzərdə tutan, sahibkarlıq azadlığına əsaslanan Laisses faire konsepsiyasının ümumiləşdirilmiş variantı
dır. 200 ildən çox dövr ərzində kapitalizm iqtisadi liberalizmin Smit nöqteyi- nəzərindən izahına istinadən qurulan iqtisadi siyasət əsasında inkişaf etmişdir. Sonradan bir sıra təhlilçilər onun nəzəriyyəsinə çoxsaylı «düzəlişlər» etmiş, iqtisadi nəzəri}q/ədə klassik nəzəriyyənin banisinin fikirlərini «sərbəst» şərh edən «neoklassik istiqamət» meydana çıxmışdır. Nəticədə bu nəzəriyyədə kifayət qədər eklektika hökm sürməyə başlamasına baxmayaraq, «klassikanın» məhz Adam Smitin adı ilə möhkəm bağlılığı qəbul edilmişdir. Smit nəzəriyyəsindən guya irəli gələn əsas müddəa neoklassik-liberallar tərəfindən qəti tezis-ultimatum mövqeyindən belə izah edilirdi: bazar mexanizmləri əsasında fəaliyyət göstərən kapitalist iqtisadiyyatı özünün fasiləsiz inkişafını və artımını iqtisadiyyata dövlət tərəfindən heç bir müdaxilə olmadan təmin etməyə qadirdir və bundan savayı, bu cür müdaxilə bir halda «pozuntular» (böhranlar), digər halda isə «totalitar sosializm» ilə nəticələnir. Fridrix Hayek, Milton Fridman və bir sıra «iqtisadçı-liberallar» belə fikirdə idilər. Qeyd edək ki, XX əsr - XXI əsrin birinci onilliyinin ən görkəmli iqtisadçılarından olan professor Pol Samuelson nəzəriyyənin bu istiqamətinin ciddi elmi əsasının olmasını inkar edərək, onu «libertarianizm» adlandırır. Buna baxmayaraq, libertarianizmin göstərilən müddəası kapitalizmin aksiomu kimi qəbul edilmiş, dünyanın bütün ölkələrində dominant mövqe tutmuş, beynəlxalq iqtisadi və siyasi münasibətlərin bütün elementlərinə əsaslı surətdə daxil olmuşdur. 1970-ci illərin ortalarından 2008-ci ildə başlayan qlobal böhrana qədər məhz bu əqidə dünyada dominantlıq edən siyasi və işgüzar dairələr üçün adekvat intellektual resurs olmuşdur.
ilkin nəzəriyyəsi deyil) dünya kapitalizmini bir neçə onillik geri atan, onu az qala məhv edəcək Böyük böhran (1929-1933-cü illər) zamanı devrilmişdir. Qurtuluş «iqtisadçı-liberalların» qəti surətdə inkar etdiyi tərəfdən, yəni iqtisadi həyata dövlətin güclü müdaxiləsi sayəsində mümkün oldu. Əsas xilasedici isə hələ Böyük böhranadək çoxsaylı elmi əsərlərində milli iqtisadiyyatların miqyasının genişlənməsinin, əsas kapitalist ölkələrinin dövlətlərarası əlaqələrinin sıxlaşmasmm və maliyyə kapitalının qovuşmasının yalnız bir ölkədə meydana çıxa biləcək kataklizmlər səbəbindən baş verən böhranın digər ölkələrə sirayət etməsi ilə nəticələnəcəyini, dövlətlərin isə bunun qarşısında aciz qalacağını sübuta yetirən ingilis iqtisadçısı və siyasi xadimi C.M.Keyns olmuşdur. Onun fundamental olan «Məşğulluğun, faizin və pulun ümumi 43 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|