Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
maksimum dərəcədə şərait yaradan sahələr xüsusilə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əsas məsələ inkişaf qarşısında qoyulan məqsədləri beynəlxalq investisiya sazişlərinin (BİS) bir hissəsinə çevirməkdir. Maraqlı nümunə: Rusiyada xarici şirkətlərin (onun iqtisadiyyatının 40%- ə nəzarət edən) mədaxillərindən əldə edilən gəlirlər minimum səviyyədədir. BİS məsələləri mürəkkəb xarakterlidir. BİS-in bəzi müddəalarının potensial nəticələri axıradək öyrənilmədiyindən, ayrı-ayrı ölkələr düzgün seçim etməkdə çətinlik çəkir. Bununla əlaqədar olan çətinlikləri və məqamları regional səviyyədə NAFTA-nm təcrübəsində, GATS-ın regionlararası səvi}^əsində BİS-lər, çoxtərəfli səviyyədə baxıldıqda, ticarətlə bağlı olan investisiyaların timsalında nümayiş etdirmək olar. Sazişlərin tətbiq və təfsir olunması ilə əlaqədar problemlər tez-tez meydana çıxır. Belə hallarda nəticəsinin əvvəlcədən nəzərə alınması mürəkkəb olan mübahisələr yarana bilər. BİS-lər MDB ölkələrində, o cümlədən Rusiyada daha mürəkkəb və qeyri- müəyyən xarakterdədir; nəticədə ölkələrin bu qrupu xarici şirkətlər üçün böyük məbləğdə izafi mənfəət əldəetmənin mənbəyinə çevrilir. Milli hökumətlər və beynəlxalq təşkilatlar bu cür problemləri minimum səviyyəyə endinnəyə imkan verən tərzdə hərəkət etməlidir. Amma əsas məsələ, bunu necə etməkdir. UNCTAD-m Baş Katibi R.Rukiperunun söylədiyi fikir bundadır ki, müqavilədə iştirak edən inkişaf etməkdə olan ölkələrin yararlana biləcəyi xüsusi və fərqləndirilmiş hüquqlar və çıxarışlar spektrinin dəqiqləşdirilməsi məqsədilə müvafiq müdafiə tədbirləri hələ ilkin mərhələdə nəzərdə tutulmalıdır. Bundan başqa, onun rəyincə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, xüsusilə də zəif inkişaf etmiş ölkələrdə sazişlərin yerinə yetirilməsi üçün peşəkarların, o cümlədən maliyyə işçilərinin çatışmaması müşahidə olunduğuna görə, burada beynəlxalq səvij^ədə olan öhdəliklərin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar inzibati yük xeyli mürəkkəb olacaq. Bu, yeni sazişlərin bağlanmasından əvvəl və qəbul olunan öhdəliklər yerinə yetirilərkən siyasətin müxtəlif variantlarının düzgün qiymətləndirilməsi işində inkişaf etməkdə olan ölkələrə yardım göstərilməsi potensialının möhkəmləndirilməsinə yönəlmiş texniki əməkdaşlığın əhəmiyyətini göstərir'. Amma bu məsələnin yalnız metodoloji cəhətidir, əsası isə budur: konkret ölkə tərəfindən müvafiq sazişi kim bağlayır? Bu şəxsin peşə hazırlığı hansı səviyyədədir? Kimin mənafeyini ifadə edir: cəmiyyətin, yoxsa dövlət bürokratiyasmm, hakimiyyət daşıyıcı- ' UNCTAD. World Investment Report, 2003. P. 7. 382
larinin? Beləliklə, beynəlxalq müqavilələrin və sazişlərin icrasının hər bir mərhələsində ölkələrin əsas vəzifəsi bağlanılan BİS-in istənilən səviyyədə və kontekstdə məqsədlərinin, məzmununun və yerinə yetirilməsi yollarının razılaşdırılmasında balansın əldə olunmasına yönəlmiş inkişaf prosesini tapmaqdır. Başqa sözlə, böyük həcmdə XBİ-nin cəlbinə və bunlardan böyük fayda əldə olunmasına yönəlmiş siyasətin dəstəklənməsi üçün, inkişaf aspektləri beynəlxalq investisiya sazişlərinin ayrılmaz hissəsi olmalıdır. Xülasə •
Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin (maliyyə resurslarının ölkədən çıxarılmasının) mahiyyəti və məzmunu kapitalın müəyyən hissəsinin bir ölkədə milli dövriyyədən çıxarılaraq, başqa ölkələrdə ən müxtəlif fonnalarda istehsal prosesinə yaxud digər dövriyyəyə daxil edilməsindədir. Müasir dövrdə investisiya kapitalının ölkədən çıxarılması öz templərinə görə onun beynəlxalq hərəkətinin başqa fonnalarını geridə qoyaraq, üstünlük təşkil edir. Bu meyil XXI əsrin əvvəlində, hətta dünya iqtisadiyyatında tənəzzül şəraitində də möhkəmlənmişdir. Kapitalın ölkədən çıxarılmasının səbəbləri və məqsədləri dəyişməz qalır: kapital sahiblərinin BƏB proseslərindən və müqayisəli üstünlüklərdən yararlanmaqla, mənfəət normasını yüksəltmək. Müharibədən sonrakı onilliklərdə inkişaf etmiş ölkələrin maliyyə resurslarının beynəlxalq hərəkəti ciddi dəyişikliklərə məruz qalsa da, 1980- 1990-cı illərdə xüsusilə intensivləşən yüksəlmə meyli müşahidə olunmuşdur. Xarici investisiyaların yardımı ilə malların və xidmətlərin istehsalı arasındakı ziddiyyətlər qismən həll olunur, əmtəələrin ixracı və idxalı artırılır, intensiv iqtisadi artımın nəticəsi kimi, xidmətlərin və işçi qüvvəsinin ölkədən-ölkəyə axını güclənir, avadanlığa və xidmətlərə tələbat çoxalırdı. Bununla da, mənfəət nonnasmm aşağı düşməsi meyli neytrallaşdırılır, bütövlükdə ümumdünya iqtisadi tarazlığının strateji məsələləri həll olunurdu. •
Dünya iqtisadiyyatında böhranlı enmə başa çatdıqdan sonra, 2003-cü ildə yeni ümumdünya iqtisadi tsiklinin başlanması ilə əlaqədar olaraq, XBİ axınları dünya iqtisadiyyatında, maliyyəsində və ticarətdə 2008-ci ildə baş verən dərin böhranadək yeni dinamizmlə səci}^ələnirdi. Yeni yüksəliş 2009-cu ilin sonundan başlasa da, həm bütövlükdə, həm də regionlar üzrə dayanıqlı 383
olmamış, yalnız Çin, Hindistan və müəyyən qədər ABŞ kimi ölkələrin dinamikası hesabına saxlanmışdır. •
ictimaiyyəti qarşısında ümumdünya kapitallar bazarının inkişafının təmin edilməsi kimi mühüm məsələ qoyur. Kapitalın beynəlxalq hərəkətinin strukturu, onun növləri və fonnalan mürəkkəbləşir. Burada kapitalın ölkədən çıxarılmasının dövlət formalarının əhəmiyyətinin azaldığını düşünmək düzgün olmazdı. Daha da mürəkkəbləşərək, onlar özəl kapitalın istiqamətləndiyi regionlarda və ölkələrdə sosial-iqtisadi və siyasi sabitliyin təmin olunmasının ümumi məsələlərinin həllinə xidmət edir. Təbii ki, özəl kapitalın mənfəətlə işləməsi üçün sosial-iqtisadi ilkin şərtləri möhkəmləndirmək üzrə ənənəvi funksiyası onların öhdəsində qalır. •
TMK-nm böyük investisiya axınları və qlobal fəaliyyəti milli iqtisadi sistemləri vahid istehsal-iqtisadi, investisiya-maliyyə əlaqələrinə cəlb etməklə, onları öz aralarında get-gedə daha sıx bağlayır. Bunun nəticəsi kimi, ölkələrin qarşılıqlı asılılığı güclənir və bu, şübhəsiz ki, proteksionist, ticarət, istehsal, investisiya və başqa maneələri aradan qaldıran, təsərrüfat əlaqələrinin qovuşmasına, əhalinin və işçi qüvvəsinin sərbəst hərəkətinə şərait yaradan pozitiv prosesdir. Bütün bunlar əmək məhsuldarlığını, milli iqtisadiyyatın səmərəliliyini yüksəldir, bilik və texnologiyalarla mübadiləni genişləndirir, amma bununla yanaşı, dünya iqtisadiyyatının qlobal sistemindəki hər hansı «zəncirdə» baş verən pozuntu nəticəsində milli iqtisadiyyat üçün təhlükə yaranması riskini artırır. Bu proseslər eyni zamanda beynəlxalq istehsalı - iqtisadiyyatın TMK-lar tərəfindən nəzarət olunan sektorunu fonnalaşdınr. •
iqtisadiyyatının vəziyyətindən asılılığı güclənir. Milli iqtisadiyyatların artan beynəlmiləlləşməsi investisiya proseslərinin bir növ «ikili» - beynəlxalq və milli səviyyələrdə tənzimlənməsini tələb edir. Buna müvafiq olaraq, dövlətlər XBİ-nin artmasının asanlaşdırılması üçün şərait təmin edirlər. Əvvəlki onilliklərlə müqayisədə, son illərdə ölkələr arasında XBİ axınlarım asanlaşdıran müqavilələrin və razılaşmaların, beynəlxalq investisiya sazişlərinin (BİS) bağlanmasının intensivliyi artmışdır. BİS, İİS və İVAQM sistemi investisiyaların hərəkətinin tənzimlənməsində və bütövlükdə BİM sistemində mühüm yer tutur. Qlobal maliyyə-iqtisadi böhranı liberal yanaşmanın dövlət tənzimlənməsinin güclənməsi ilə əlaqələndirilməsinin 384 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|