Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beynəlxalq monetarizm libertarianizmin növü kimi.
nəzəriyyəsi» kitabında (1936) ilk növbədə siyasətin güclü əks-tsiklik təsiri əsaslandırılırdı. Bu dahi iqtisadçı XX əsr iqtisadiyyatında dövlətin fəal rolu olmadan kapitalizmin inkişafını qeyri-mümkün edən səbəbləri izah edərək yazırdı ki, «Sərbəst sahibkarlıq kraliça Viktoriyanın dövründə qalmışdır». Keyns nəzəriyyəsi yalnız müharibədən sonrakı onilliklərdə, onun əsas ideyaları bütün qeyri-sosializm ölkələrinin iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsinə çevrildikdə özünün hərtərəfli fundamental və praktiki təsdiqini tapdı. Keynsçi ideyalar həmçinin, beynəlxalq siyasət praktikasında və dünya iqtisadiyyatı nəzəriyyəsində konkret təzahür olunmuşdur.
1970-ci illər bütövlükdə inkişaf etmiş ölkələr üçün çətin dövr olmuşdur: Yaxın Şərqdə ərəblər və yəhudilər arasındakı müharibə nəticəsində baş verən «neft şokları» (neftin qiymətinin dəfələrlə bahalaşması) onların bu regiondan idxal edilən neftdən asılı olan iqtisadiyyatlarını, demək olar ki, dağıtmışdı. İşsizliyin kəskin surətdə artdığı vəziyyətdə keynsçi anti-böhran və anti-tsiklik siyasətlər öz təsirini göstənuirdi. Avropa və ABŞ-da transmilli kapitalın mənafelərini əhəmiyyətli dərəcədə ifadə edən, iqtisadçı-libertarianizm düşərgəsindən olan keynsçilik əleyhdarları bu ideyalardan imtina edilməsinə müvəffəq olaraq, liderlik edən (rəsmi) iqtisadi doktrinanın nümayəndələri qismində onun yerini tutdular və bu, dərhal ümumdünya iqtisadi siyasətində və beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin konsepsiyalarında öz əksini tapdı. Belə ki, bütün sonrakı onilliklər ərzində, qlobal böhran başlayanadək iri korporasiyaların, bankların, maliyyə mərkəzlərinin fəaliyyəti (həm milli, həm də beynəlxalq səviyyədə), kapital axınlarının beynəlxalq hərəkəti, qiymətli kağızlarla və törəmə alətlərlə (hedcinq-fondlar, derivativlər və s.) tiearət üzərində nəzarət mexanizmləri müntəzəm qaydada zəiflədilirdi. Bu, 2008-ci ildə başlamış qlobal böhranın səbəblərindən biridir. Beynəlxalq monetarizm libertarianizmin növü kimi. Beynəlxalq monetarizm neoliberal-monetarist istiqaməti məktəbindən törəmə olan iqtisadi təfəkkür cərəyanıdır. Onun nəzəriyyəçiləri ümumdünya pul kütləsinin (money supply) dəyişməsinin dünya iqtisadiyyatında inflyasiya və deflyasiya proseslərinin başlıca mənbəyi olması barədə müddəaya istinad edirlər. Belə ki, nisbətən iri ölkədə yaxud çoxsaylı kiçik ölkələrdə pul kütləsinin eyni vaxtda 44
sürətlə artması təsbit edilmiş valyuta məzənnələri (fıxed exchange rate) rejimi şəraitində bütün dünya üzrə inflyasiya təzyiqi yaradır. Valyuta məzənnələrinin təsbit olunması nəticəsində beynəlxalq ehtiyatlar axınlarının tədiyyə balansı profısitli yaxud kəsirli olan ölkələrdə pul kütləsini müvafiq olaraq artırması yaxud azaltması, inflyasiya templərinin bütün dünya üzrə bərabərləşməsi meylini yaradır. Buradan belə nəticə çıxarmaq olar ki, təsbit edilmiş valyuta məzənnələri olan dünyada açıq iqtisadiyyatlı kiçik ölkədə inflyasiyanın templəri onun ümumdünya templərindən asılıdır. Bu nəzəriyyələrə uyğun olaraq, aşağıdakı mexanizm işləyir. Konkret ölkədə pul kütləsinin izafi artımı nağd pul ehtiyatlarının izafi çoxalmasına və bundan sonra yerli və xarici əmtəələri, qiymətli kağızları almaq yolu ilə ölkə daxilində pul və başqa aktivlər arasında arzulanan nisbətin bərpası cəhdlərinə səbəb olur. Nəticədə tədiyyə balansının cari və (və ya) kapitalın hərəkəti maddələri üzrə xarici borclar və valyuta ehtiyatlarının azaldılması hesabına maliyyələşdirilməli olan kəsir yaranır. Ehtiyatların həcmi və borclanma imkanları ölkənin pul kütləsini və deməli, daxili qiymətlərin səviyyəsinin arta biləcəyi hüdudları müəyyənləşdirir. Bunun əksinə olaraq, tədiyyə balansının (balance of payments) cari əməliyyatlar və kapitalın hərəkəti maddələri üzrə yeni valyuta axınlarının profisiti olan ölkələrə yönəldilməsi pul kütləsinin artmasına gətirib çıxaracaq. Nağd pulların həcminin azaldılması üçün dövlət istiqrazlarının genişmiqyaslı satışı vasitəsilə daxil olan bu geniş axının qarşısını almağa cəhd göstənnək olar, amma həmin prosesin də müəyyən hüdudları vardır. İstiqrazların fasiləsiz satılması onların qiymətinin ucuzlaşması və faiz dərəcəsinin yüksəlməsi ilə nəticələnəcək, bu isə, öz növbəsində, kapital axınını stimullaşdıracaq. Beləliklə, kəsiri olan ölkədə pulların ölkədən çıxarılması və inflyasiya təzyiqinin azalması meyli müşahidə olunacaq, profisiti olan ölkədə isə pulların ölkəyə axını və deməli, inflyasiya baş verəcək. Bu proseslər nəticəsində inflyasiyanın templəri bərabərləşməli, tədiyyə balanslarının tarazlığı isə bərpa olunmalıdır. «Üzən» valyuta məzənnələri halında daxili pul kütləsinin sürətli artımı bilavasitə valyutanın dəyərsizləşməsinə səbəb olur. Bu ölkənin rezidentləri onlarda olan pulun məbləğini azaltmağa və dəyərini xarici malların və qiymətli kağızların əldə olunması yolu ilə bərpa etməyə çalışacaqlar. Pul kütləsinin artım sürətinin gəlirlərin çoxalması sürətindən az olduğu ölkələrdə isə rezidentlər öz pul vəsaitlərinin məbləğini artırmağa cəhd göstərəcək və bu. 45 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|