Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Səmərəliliyin yüksəldilməsi mülahizələri
- 16.3. TMK-nın fəaliyyətinin qəbul edən ölkələr üçün nəticələri
həyata keçirilməsini müəyyən edən əsas amillər sırasına daxildir. Məsələn, Rusiyanın dağ-mədən sənayesinin TMK-sı xaricə investisiya qoyuluşlarını bu fəaliyyətlə bağlı olan bölgü kanalları üzərində nəzarətin genişləndirilməsi məqsədilə həyata keçirir. Səudiyyə Ərəbistanı və Küveytin dövlət neft şirkətləri Çində yerləşən 2 ayrıca neft emalı və neft-kimya müəssisələri çərçivəsində həmin ölkənin «Sinopec» fınuası ilə bir sıra tərəfdaşlıq müqavilələri bağlamışdır.
xərclərində ölkələrin fərqdən bəhrələnməyə çalışdığı emal və metal məmulatlarının hazırlanmasının ilkin mərhələsində investisiyalara aiddir. Strateji aktivlərin əldə olunması mülahizələrini müxtəlif hasilat sahələrində və fəaliyyət növlərində transsərhəd QƏ-nin həcminin xüsusilə genişlənməsi ilə əlaqələndirmək olar: şirkətlər strateji aktivlərin nou-hau fonuasında satın alınması, texnologiyaların başqa şirkətlərdən yaxud texnologiyalarla təchizat üzrə ixtisaslaşmış müəssisələrdən əldə olunması, qlobal status əldə edilməsi prosesini sürətləndirmək məqsədilə satın alınan firmaların resurslarına, imkanlarına və bazarlarına malik olmaq üçün investisiya qoyuluşlarını həyata keçirə bilər. Öz ölkəsində qəbul edən başqa ölkələrdə yerləşən müəssisələri ilə müqayisə olunduqda, TMK-nın maliyyə resurslarına çıxışın əldə olunması, həm ənənəvi, həm də yeni TMK-nın malik olduğu üstünlüklərə yiyələnməni təmin edir. Hasilat sənayesində beynəlxalq layihələrin həyata keçirilməsi sahəsində təcrübəsi olduğuna görə, TMK-nın fond bazarlarından istifadə etməklə vəsaitləri borc almaq yaxud səfərbər etmək imkanları daha genişdir. Maliyyə vəziyyətinin dayanıqlığı yerləşdiyi ölkənin institusional mexanizmləri ilə də bağlı ola bilər. Bazarları formalaşmaqda olan bəzi ölkələrin dövlət TMK- sı öz hökumətlərinin maliyyə dəstəyindən istifadə sayəsində, xaricdə investisiya qoyuluşlarını həyata keçirərkən daha böyük riskə gedə və mineral xammal resurslarını əldə etmək üçün daha çox pul ödəyə bilir. Bu, Çinin TMK- sı üçün adi haldır; amma xarici TMK-dan narazı qalan ölkələr də bu üsulu seçir. Bir sıra hallar istisna edilməklə, hüquq sahibinin səciyyəvi üstünlüyü olan firma texnologiyası hasilat sənayesi şirkətlərinin beynəlmiləlləşməsi üçün 0 qədər də vacib deyil. Dağ-mədən əməliyyatlarında və neft-qaz hasilatında istifadə olunan texnologiyalar çox yaxşı məlumdur və açıq bazarda əldə oluna
bilər. Mühüm istisnalar sırasına texnoloji mürəkkəb layihələr, məsələn, dənizdə dərin quyularm qazılması, mayeləşdirilmiş qaz istehsalı, ənənəvi olmayan enerji mənbələrinin mənimsənilməsi aid edilə bilər. Ancaq xaricdə aparılan əməliyyatların genişləndirilməsində müvəffəqiyyət əldə olunmasının həlledici amili uzunmüddətli layihələrin və onlarla bağlı olan risklərin idarə edilməsi sahəsində təcrübədir. Bundan başqa, neft və qaz sahəsində nəqletmə və bölgü kanallarına çıxışın olması konkret flnualarm mühüm potensial üstünlüyüdür.
Zəngin təbii sərvətlər faydalı qazıntıları olan ölkələrin iqtisadi inkişafı və yoxsulluq səviyyəsinin azaldılması üçün geniş imkanlar açır. Bu gün inkişaf etmiş dövlətlərə aid edilən bəzi ölkələr, habelə bir çox inkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadi}^atlı ölkələr inkişaf prosesinin sürətləndirilməsi üçün malik olduqları faydalı qazıntılardan uğurla istifadə edə bilmişdir (ərəb ölkələri qrupu). Amma başqa hallarda hasilat sənayesində həyata keçirilən fəaliyyətin nəticələri məyusedici olmuş və qalmaqdadır (MDB-nin, Afrikanın bəzi ölkələri). Mineral xammal ixrac edən ölkələrin çoxu üçün xammalın qiymətlərinin sürətlə bahalaşması ticarət şəraitini yaxşılaşdınmşdır. Bu, ilk növbədə, gəlirləri aşağı olan, milli gəlirinin böyük hissəsi faydalı qazıntı yataqlarının istismarı və onların ixracı hesabına formalaşan ölkələrə aiddir. Lakin təbii resurslar bazasının mövcudluğu hasilat sənayesində TMK-nın iştirakından asılı olmayaraq, inkişaf nöqteyi-nəzərindən müəyyən ölkə üçün avtomatik surətdə faydaya çevrilmir. Təbii resurslarla təmin olunmuş ölkələrin fəaliyyətinin nəticələrini müəyyənləşdirən və TMK-nın iştirakı ilə deyil, tələb ilə təklif, siyasətdə yol verilən səhvlərlə bağlı olan çoxsaylı fundamental amillər mövcuddur. Bununla belə, TMK-lar son nəticəyə təsir göstənnəyə qadirdir. Onlar daxili investisiyaları tamamlaya, istehsalı kapital, texnologiyalar və ixtisaslı idarəçilik kadrları ilə təmin etməklə stimullaşdıra bilər. Adətən, aktivlərin bu cür toplusu gəlirləri aşağı olan, daxili imkanları çatışmayan ölkələrin çoxu üçün zəruridir. Digər tərəfdən, TMK-ya arxalanmaq, danışıq aparan qüvvələrin qeyri-bərabərliyi, bərpa olunmayan resurslar üzərində mülkiyyət hüququ və onlara nəzarət, rentanm bölgüsü, transfer qiymətlərinin
əmələ gəlməsi, müxtəlif ekoloji və sosial xərclər ilə əlaqədar olan təhlükələr meydana çıxara bilər. Beləliklə, hasilat sənayesində TMK-nm fəaliyyəti onu qəbul edən ölkə üçün həm pozitiv, həm də neqativ iqtisadi, ekoloji, sosial və siyasi nəticələr verə bilər. Hasilat sənayesindən əldə olunan gəlirləri inkişafın stimullaşdırılması məqsədlərinə yönəltmək üçün həmin problemlərin həllinə böyük qüvvə sərf etmək lazımdır. TMK-nı qəbul edən ölkə qarşısında vəhdət təşkil edən 3 iqtisadi vəzifə durur: 1)
hasilat sənayesi sayəsində əlavə dəyər yaratmaq; 2)
onu yerli səviyyədə «tutub əldə saxlamaq»; 3)
əldə olunan gəlirlərdən mümkün qədər səmərəli istifadə etmək. Neft və qazdan böyük gəlirlər əldə edib, müxtəlif səbəblər: onlara sərəncam vermək bacanqsızhğı, son dərəcə yüksək korrupsiya amili, qeyri- ardıcıl siyasət yeridilməsi, idarəetmə sistemlərinə kadr seçimində səhvlər və s. ucbatından bundan inkişaf məqsədləri üçün pis istifadə olunması mümkündür. Əlavə dəyər yaradılması baxımından da TMK-nm iştirakı müxtəlif ölkələr üçün fərqlidir. Kifayət qədər maliyyə resurslarına, mühəndis təcrübəsinə, texniki silahlanmış dövlət neft şirkətlərinə malik inkişaf etməkdə olan ölkələr təbii resurslarının mənimsənilməsi üçün özlərinin potensialını müvəffəqijq/ətlə qurur. Buna tipik nümunə, neft və qazın böyük hissəsini mövcud texnologiyalardan istifadə əsasında, əslində xarici şirkətlərin iştirakı olmadan hasil edən Qərbi Asiya ölkələridir. Maliyyə resursları və kapital tutumlu, yüksək riskli və bəzi hallarda texnoloji baxımdan mürəkkəb layihələri reallaşdırmaq bacarığı olmayan ölkələrdə isə TMK-nm iştirakı faydalı qazıntıların hasilat və ixrac həcmini genişləndirməyə imkan yaradır. Maliyyələşmənin TMK-dan savayı digər mənbələri mövcud olsa da, ölkələrin bir çoxu onlardan istifadə etmək imkanlarından məhrumdur. Dağ- mədən layihələrinə TMK-nm cəlb edilməsinin üstünlüklərindən biri, qəbul edən ölkənin hökumətinin xarici borcunun yaranmaması və bu cür maliyyələşmənin başqa aktivlərlə, məsələn, texnologiyalar və idarəçilik təcrübəsi ilə müşayiət olunmasıdır. Hasilat sənayesində həyata keçirilən bəzi layihələrdə texnologiyaları və idarəçilik «nou-hau»sunu əldə etmək imkanı, həqiqətən də, ölkələri TMK-nm cəlbinə sövq edən əsas səbəb ola bilər. Ancaq TMK-lar altruist deyil və qazanc əldə etməkdə maraqları var. Onlar, bir qayda 447 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|