Eyni zamanda Avropanın yeni pul vahidini milli pul vahidi qismində qəbul
etməyə razı olan, yəni avrozonaya daxil olmaq istəyən dövlətlərə dair konkret
tələblər müəyyənləşdirildi.
Valyuta sistemlərinin birləşdirilməsinin üstünlükləri bunlardır:
•
pul-kredit və valyuta tənzimlənməsinin vahid hüquqi məkanının
yaradılması;
•
əməliyyatlara hesablaşma xidmətlərinin göstərilməsi üzrə xərclərin
azalması, pul köçünnələrinin çatdırılma müddətlərinin qısalması;
•
əlavə xərclərə qənaət olunması və s.
Avropanın mərkəzi banklarının vahid sistemi fəaliyyətinə aşağıdakı
tədbirlərin həyata keçirilməsindən başladı:
1)
1 yanvar 1999-cu ildən qarşıdakı hesablaşmaların bütün növləri üzrə
avrozona ölkələrinin valyutasının məzənnəsi avroya nisbətdə təsbit edildi. Bu
tədbir qarşılıqlı nağdsız hesablaşmalarda avrodan və ona bağlanan milli
valyutalardan paralel istifadənin başlanğıcı oldu;
2)
1 yanvar 2002-ci ildən avro əsginazları və sikkələri üzv-dövlətin milli
valyutaları ilə paralel istifadə olunması və sonuncuların avroya dəyişdirilməsi
üçün dövriyyəyə buraxıldı;
3)
30 avqust 2002-ci ildə AMB Frankflırt-Ma3mda nağd avronun
təqdimatını keçirdi. Qeyd olunmalıdır ki, həm bütövlükdə Avropa İttifaqının,
həm də Avropa Valyuta İttifaqının inkişafı və genişlənməsi Avropanın vahid
valyutaya keçidlə tamamlanmadı. Avropa İttifaqına 12 yeni üzv: Macarıstan,
Kipr, Latviya, Litva, Malta, Polşa, Slovakiya, Sloveniya, Çexiya, Estoniya və
Bolqarıstan qəbul olundu. Amma onlar avtomatik olaraq avronu tətbiq edə
bilməzdi və bunun üçün müvafiq hazırlıq mərhələsindən keçməli idilər.
Bu ölkələrin qəbulu planı bəzilərinin avroya 1 yanvar 2007-ci ildən,
qalanlarının isə 2010-cu ildən gec olmayaraq keçməsini nəzərdə tutsa da, qlobal
böhranla əlaqədar olaraq həmin müddətlər qeyri-müəyyən vaxta qədər təxirə
salındı. Aİ-nin yeni üzv-dövlətlərinin əhalisinin avroya münasibəti müxtəlifdir.
Məsələn, Baltikyanı dövlətlərin əhalisinin əksəriyyəti və hökumətləri 2007-ci
ilədək avroya keçidin tərəfdarı kimi çıxış edirdi (Estoniya 1 yanvar 2011-ci ildən
avroya keçən 17-ci, keçmiş sovet respublikaları arasında isə 1-ci ölkə olmuşdur).
Avropa İttifaqının başqa yeni üzvləri təmkinlik göstərir və milli pul vahidinin
«dəyişməsində» və yaxın illərdə avroya keçiddə fayda görmür.
563
Meyarlar. Maastrix Müqaviləsi yeni valyutanı tanıyan və təsdiq edilmiş
qrafik üzrə milli valyuta sistemlərinin əvəzinə onu dövriyyəyə buraxmaq
niyyətində olan Aİ ölkələrinə dair dəqiq meyarlar formalaşdırmışdır. Həmin
meyarlar aşağıdakılardır;
1)
inflyasiyanın səvi}q/əsi;
2)
Mərkəzi Bankın faiz dərəcələri;
3)
dövlət büdcəsinin kəsirinin səviyyəsi;
4)
valyuta məzənnələrinin tərəddüd hədləri;
5)
dövlət borcunun həcmi (ÜDM-ə % nisbəti) və iqtisadiyyatın
vəziyyətini, onun perspektivlərini xarakterizə edən başqa əlavə göstəricilər
(bütün bunlar Kopenhagen meyarları adlanır).
İnflyasiyanın illik səviyyəsi.
Onun orta səviyyəsi qiymətləri daha
dayanıqlı olan 3 ölkənin orta səviyyəsindən 1,5%-dən yüksək olmamalıdır. Bu
halda göstəricinin Ümumavropa istehlak qiymətləri indeksinə uyğun olaraq
təshihinə yol verilir.
Faiz dərəcələrinin səviyyəsi.
Üzv-ölkənin uzunmüddətli dövlət
istiqrazları üzrə orta gəlirliliyi, bir il ərzində inflyasiya səviyyəsi ən aşağı olan 3
ölkənin müvafiq orta dərəcəsindən 2%-dən çox olmamalıdır.
Dövlət büdcəsi kəsirinin səviyyəsi.
Həcminin kəskin azaldığı, azalmağa
davam etdiyi və baza kəmiyyətinə yaxınlaşdığı hallar yaxud sonuncunun
müstəsna qaydada müvəqqəti artırıldığı hallar (əmsal baza səviyyəsinə yaxın
qalır) istisna edilməklə, illik kəsir ÜDM-in 3%-dən yüksək olmamalıdır.
Valyuta məzənnələrinin tərəddüd hədləri.
Üzv-ölkənin valyutası Avropa
Valyuta Sisteminin valyuta məzənnələri mexanizminə qoşulmalı və tərəddüdün
adi çərçivəsi daxilində ən azı 2 il ərzində saxlanmalıdır.
Dövlət borcunun həcmi.
Bu həcm ÜDM-in bazar qiymətləri üzrə
məbləğinin 60%-dən çox olmamalıdır.
Bu göstəricilərdən hər biri həlledicidir və avroya keçid qarşısında maneə
rolunu oynayır.
Vahid valyuta sisteminin fəaliyyətini təmin edən qurumlar.
Maastrix
Müqaviləsi Avropada və dünyada formalaşan yeni valyuta-pul sistemi üçün
güclü təşkilati təməlin yaradılmasını nəzərdə tutmuşdur. Avropa Valyuta
Sisteminin üzvü olan dövlətlərin Avropa Mərkəzi Banklar Sistemi (AMBS)
yaradılmışdır və müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərir. Bu təşkilat aşağıdakı
funksiyaları yerinə yetirir:
564
•
Aİ-nin valyuta siyasətini müəyyənləşdirir və həyata keçirir;
•
beynəlxalq valyuta əməliyyatlarını yerinə yetirir;
•
üzv-dövlətlərin rəsmi xarici valyuta ehtiyatlarını saxlayır və onları idarə
edir;
•
ödəmələr sisteminin fəaliyyətini dəstəkləyir.
Avropa Mərkəzi Bankı (AMB). Avropa Mərkəzi Banklar Sisteminin
qarşısında qojmIan vəzifələrin yerinə yetirilməsində AMB müstəqil surətdə
yaxud milli mərkəzi banklar vasitəsilə mühüm rol oynayır. AMB-nin kapitalı
üzv-dövlətlərin milli mərkəzi bankları tərəfindən, ölkələrin demoqrafik və
iqtisadi vəziyyəti nəzərə alınmaqla fonnalaşmışdır. Burada hər bir ölkənin
avrozonanm əhalisində və ÜDM-də orta çəkili payı həlledici göstərici qismində
götürülmüşdür. Milli mərkəzi bankların valyuta ehtiyatları da müəyyən
miqdarda AMB-də cəmləşdirilmişdir. AMBS-nin ümumi millətüstü gəliri üzv-
dövlətlərin bankları arasında yuxarıda göstərilən meyarlar əsasında
bölüşdürülür. AMB Aİ üzvü olmayan aparıcı dövlətlərin valyutalarına nisbətən
avronun həddən artıq yaxud xaotik tərəddüdlərinin qarşısını almaq məqsədilə
valyuta bazarlarına müdaxilə etmək imkanlarına malikdir. Bunun üçün AMB-
nin Nizamnaməsinə uyğun olaraq, avrozona dövlətlərinin milli emissiya
bankları 99,6 milyard avro dəyərində (194,8 milyard alman markası ekvivalenti)
qızıl ehtiyatlarını və 227 milyard avro məbləğində (444 milyard alman
markasından çox) valyuta ehtiyatlarını mənzil-qərargahı Frankfurt- Maynda
yerləşən Avropa Mərkəzi Bankına vermişdir. Həmin şəhər artıq Londondakına
analoji olaraq Avrositi yaxud Nyu-Yorkdakı kimi Manhetten adlandırılır.
Burada Almaniyanın ən iri bankları, habelə xarici maliyyə qurumlarının 100-dən
artıq nümayəndəliyi fəalİ3^ət göstərir. AFR-in birja dövriyyəsinin 80%-dən
çoxu bu şəhərin payına düşür və burada əhalinin hər 10 nəfərindən biri bank
sahəsində çalışır.
19.3.
Avro və dollar müasir
ümumdünya valyuta sistemində
inteqrasiya prosesi nəticəsində Avropa vahid iqtisadi məkanın
yaradılmasına və inteqrasiya proseslərinin daha da sıxlaşması üçün institusional
bazanın hazırlanmasına doğru irəliləyir.
565
Dostları ilə paylaş: |