20.2.
Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF)
Beynəlxalq maliyyə-iqtisadiyyat sahəsində güclü nüfuza malik olan
təşkilatlar sırasında mənzil-qərargahı Vaşinqtonda (ABŞ) yerləşən Beynəlxalq
Valyuta Fondu (BVF) mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əhatə miqyasının qloballığı
və üzv-dövlətlərlə əlaqələrinin sıxlığı sayəsində dünyanın çox ölkələrində
BVF-in nümayəndəlikləri açılmışdır. BVF 1944-cü ildə Bretton- Vudsda
keçirilən, Bretton-Vuds valyuta sisteminin təməlini təşkil edən yeni valyuta
siyasəti
prinsiplərinin
müəyyənləşdirildiyi
Beynəlxalq
konfransda
yaradılmışdır.
Hazırda 187 dövlət BVF-in üzvüdür. Dövlətlər üçün üzvlük BVF-in
müəyyən etdiyi müddətlərdə və şərtlərlə açıqdır. Bolqarıstan, Namibiya,
İsveçrə, Rusiya (1992-ci ildən), Estoniya, Latviya, Litva, Albaniya, Moldova,
Qazaxıstan, Ennənistan, Belarus, Qırğızıstan, Marşall adaları, Gürcüstan BVF-
in yeni üzvləridir.
BVF-in ali rəhbər orqanı üzv-dövlətlərin nümayəndələrindən ibarət olan
(adətən, valyuta siyasətinin həyata keçirilməsinə görə cavabdeh nazir yaxud
mərkəzi bankın müdiri ilə müavini), 5 il müddətinə təyin edilən İdarəedicilər
Şurasıdır (Board of Governors). İdarəedicilər Şurası özünün bir çox
səlahiyyətlərini İcra Şurasına, yəni BVF-də maliyyə-iqtisadi, operativ və
inzibati məsələlərin, o cümlədən üzv-dövlətlərə kreditlərin verilməsi, onların
valyuta siyasətinə nəzarət edilməsi üzrə işlərin aparılmasını Müdiriyyətə həvalə
edir.
BVF-in İcra Şurası 5 il müddətinə sərəncamçı-direktoru seçir və o.
Fondun 140-dan çox ölkədən olan 2700 nəfər əməkdaşına başçılıq edir. Direktor
Avropa ölkələrindən birinin nümayəndəsi olmalıdır.
Dünya Bankından (yoxsul ölkələrə yardım edir) fərqli olaraq, BVF-in
fəaliyyəti nisbətən qısa müddət davam edən makroiqtisadi böhranlar üzərində
cəmləşmişdir. Dünya Bankı kreditləri yalnız yoxsul ölkələrə, BVF isə kreditləri
qısamüddətli maliyyə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi ünün xarici valyutaya
ehtiyacı olan istənilən üzv-dövlətə verir.
BVF-in rəsmi məqsədləri bunlardır:
•
valyuta-maliyyə sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığı dəstəkləmək;
•
istehsal resurslarının inkişafı, məşğulluğun və üzv-dövlətin real
gəlirlərinin yüksək səviyyəsini əldə etmək üçün beynəlxalq ticarətin
genişləndirilməsinə və tarazlaşdırılmış inkişafına yardım göstərmək;
577
•
valyutaların sabitliyini təmin etmək, üzv-dövlətlər arasında valyuta
sahəsində nizamlanmış münasibətləri saxlamaq və rəqabət üstünlüyünün əldə
olunması məqsədilə valyutanın dəyərsizləşdirilməsinin qarşısını almaq;
•
üzv-dövlətlər
arasında
çoxtərəfli
hesablaşmalar
sisteminin
yaradılmasına, habelə məhdudiyyətlərin aradan qaldırılmasına yardım
göstənuək;
•
onun üçün imkanlar yaradan üzv-ölkələrə tədiyyə balansmdakı
tarazlığın pozulmasının aradan qaldırılması üçün müvəqqəti olaraq xarici
valyutada vəsaitlər vermək.
BVF valyuta sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq üzrə aparıcı beynəlxalq
valyuta-maliyyə təşkilatıdır. Onun əsas məqsədi beynəlxalq valyuta sistemində,
yəni ölkələrə (və onların vətəndaşlarına) bir-birindən malları və xidmətləri
satın almaq imkanı yaradan mübadilə məzənnələri və beynəlxalq ödəmələr
sistemində sabitliyi qoruyub saxlamaqdır. Bu, dayanıqlı iqtisadi artımın və
əhalinin həyat səviyyəsinin təmin olunması üçün zəruridir.
BVF-in üzv-dövlətlərinin hamısı özünün milli, regional və qlobal iqtisadi
siyasətlərinin nəticələrinin müzakirəsi üçün forum kimi fəaliyyət göstərən İcra
Şurasında təmsil olunmuşdur. İllik hesabatlarda İcra Şurasının və BVF-in
rəhbərliyinin və heyətinin 1 maydan 30 aprelədək dövrü əhatə edən maliyyə ili
ərzində fəaliyyəti işıqlandırılır.
BVF-in fəaliyyətinin əsas istiqamətlərinə aşağıdakılar daxildir:
•
üzv-dövlətə
maliyyə böhranının qarşısını almaqda
yaxud
tənzimlənməsində kömək edə biləcək siyasətin həyata keçirilməsi,
makroiqtisadi sabitliyə nail olunması, iqtisadi artımın sürətləndirilməsi və
yoxsulluq səviyyəsinin endirilməsi tədbirlərinə dair məsləhətlərin verilməsi;
•
tədiyyə balansında yaranan problemlərin, yəni başqa ölkələrə olan
ödəmələr üzrə borcunun valyuta gəlirlərindən çox olduğu vəziyyətin
nizamlanması məqsədilə üzv-dövlətə müvəqqəti maliyyələşmənin təmin
edilməsi;
•
üzv-dövlətin əsaslandırılmış iqtisadi siyasət həyata keçirməsi üçün
lazım olan biliklər bazasının və qurumların yaradılması məqsədilə, onun xahişi
əsasında texniki yardım və kadr hazırlığında kömək göstərilməsi.
Fondun idarə olunmasının ümumi strukturu. BVF üzv-dövlətlərin
hökumətləri qarşısında hesabatlıdır. BVF-in təşkilati strukturunun zirvəsində
187 üzv-dövlətin hərəsindən bir direktor və onun bir müavininin daxil edildiyi
Direktorlar Şurası durur. Direktor üzv-dövlət tərəfindən təyin edilir və adətən
maliyyə naziri yaxud Mərkəzi Bankın sədridir. BVF-in bütün səlahiyyətləri
578