Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı

•

 

mərkəzin yüksək səviyyədə sabit daxili sosial-siyasi şəraitdə fəaliyyət 

göstənnəsi,  ölkənin  maliyyə  sisteminin  dayanıqlılığı,  əqdlərin  konfiden- 

siallığmı təmin edən işgüzar mühitin yaradılması; 

•

 

gərgin  beynəlxalq  nəqliyyat  (su,  yerüstü,  hava  nəqliyyatı) 

qovşaqlarında  yaxud  onların  yaxınlığında  yerləşdiyinə  və  beynəlxalq 

bazarlarla birləşdiyinə görə ofşor mərkəzlərin münasibliyi. 

Ofşor maliyyə mərkəzlərinin tipləri. Ofşor maliyyə mərkəzlərinin təməli 

yerli maliyyə bazarlarından maliyyə resurslarının transfomıasiya olunmasının 

tranzit kanalları kimi istifadə edən, habelə onlar üçün «sakit limanlar» axtaran 

banklar  tərəfindən  qoyulmuşdur.  İlk  ofşor  bazarları  1960-cı  illərdə  Asiyada 

(Sinqapur), Nassauda (Baham adaları), Kayman adalarında. Panamada (Latın 

Amerikası); 1970-ci illərdə Bəhreyndə (Fars körfəzi), Filippində (Cənub-Şərqi 

Asiya),  Noraıan  adalannda  və  Şennonda  (Avropa);  1980-ci  illərdə  ABŞ-da 

(Nyu-York,  Mayami,  Los-Anceles)  İsveçrədə,  Almaniyada,  Niderlandda 

(Amsterdam), Belçikada (Brüssel), Kanadada (Toronto), Yaponiyada (Tokio), 

Tayvanda (Taybey), Honkonqda;  1990-cı  illərdə Hibraltarda, Kipr, Virciniya 

adalarında. Mərkəzi Amerika ölkələrində, CAR-da və s. yaradılmışdır. 

Ofşor maliyyə mərkəzlərinin göstərilən siyahısı, aparılan əməliyyatların 

tam  «qapalılığı»  şəraitində  bank  sahiblərinə  və  onlann  bölmələrinə 

vergitutmada və başqa məsələlərdə maksimum güzəştlərin təqdim olunması ilə 

səciyyələnir. Bu xüsusiyyətlər iri transmilli banklann həmin ofşorlar vasitəsilə 

dünyanın  müxtəlif  regionlarına  nəhəng  məbləğdə  pul  köçürmələri 

əməliyyatları apamıasına şərait yaratmışdır. Pulların əsas saxlayıcıları TMB-lər 

olduğuna  görə  ofşor  mərkəzlərinə  onlar  nəzarət  edir;  bu  ofşor  mərkəzləri 

vasitəsilə  yüzlərlə  milyard  dolların  keçmiş  SSRİ  zonasından  tranşlar 

fonnasmda  köçürülməsi  üzrə  çoxsaylı  maliyyə  əməliyyatlarında  marağı  olan 

subyektlər də məhz onlar idi. Buna görə də onların sahiblərinin həmin pulları 

(və  ya  bir  hissəsini)  Rusiyaya  və  MDB-nin  başqa  ölkələrinə  köçürmək 

«xahişləri»  mövzusunda  mülahizələr  adi  sadəlövhlükdür.  Həmin  pullar  qızıl 

(sərvət) şəklində yatmayıb, dövriyyədədir, beynəlxalq pul funksiyasını yerinə 

yetirir və sahiblərinə təlatümlü Rusiyanın kapitallar bazarlarında əldə edilməsi 

mümkün olmayan sabit və etibarlı mənfəət təmin edir. 

Ofşor  bazar  çərçivəsində  fəaliyyət  göstərən  banklar  və  onlann  şöbələri 

sırf beynəlxalq bank və başqa əməlij^atlarla məşğul olduqlarına görə güzəştlər 

əldə edir. Ofşor maliyyə mərkəzləri əməliyyatları əsasən ölkədə yaxud zonada 

608 

---

yerinə  yetirilməsi  üçün  nəzərdə  tutulan  sərbəst  ticarət  zonalarından  məhz 

bununla  fərqlənir.  Ofşor  maliyyə  mərkəzləri  bir  sıra  əsas  əlamətlərinə  yaxud 

fəaliyyət tipinə görə fərqlənir. Hüquqi status və fəaliyyət xarakteri baxımından 

onların ən azı 3 tipi müəyyənləşdirilmişdir: 

1)

 

dünyanın  3  aparıcı  maliyyə  mərkəzi  (Nyu-York,  London  və  ya 

Tokio) ilə təşkilati yaxud hüquqi əlaqələri olan mərkəzlər. Buna müvafiq olaraq, 

anklav  ofşorlar  bu  mərkəzləri  (onlardan  birini)  lazımi  beynəlxalq  xidmətlərlə 

təmin  edir.  Göstərilən  ofşorlar  məhz  bunun  üçün  yaradılır  yaxud  maliyyə 

mərkəzləri  ofşorlarda  öz  şöbələrini  açır.  Bu  bazarlarda  daxili  hesablardan 

ayrılıqda xüsusi (beynəlxalq) hesablar açılır və onlara güzəştli rejim şamil edilir; 

2)

 

daxili 

və 

xarici 

əməliyyatları 

birləşdirildiyinə 

və 

məhdudiyyətlərdən azad olunduğuna görə, yalnız qeyri-rezidentlər arasında əqd 

bağlanılan mərkəzlər; 

3)

 

banklar  arasında  bağlanılan  əqdlərin  vergilərdən  tamamilə  azad 

edildiyi yaxud vergi dərəcələrinin və bank əməliyyatlarına görə ödəmələrin cüzi 

olduğu mərkəzlər (cədvəl 20.1). 

Ofşor maliyyə mərkəzləri rolunu Avropanın bank mərkəzləri  - London, Paris, 

Lüksemburq, Lixtenşteyn və ənənəvi olaraq, bankları nəinki etibarlı, həm də ən 

«qapalı»  şöhrəti  qazanan  İsveçrə  yerinə  yetirir;  onlar  dünyanın  bütün  valyuta 

bazarlarında,  o  cümlədən  avrovalyuta  bazarlarında  işləyir.  Burada  kapital 

özünün klassik yenidənbölgü funksiyasını yerinə yetirməklə, qeyri- rezidentlərin 

maliyyə  fəaliyyətinin  güzəştli  tənzimlənməsi  xarakterindən  asılı  olaraq, 

kapitalların bir ölkədən digərinə yerdəyişməsinə şərait yaradır. 

Xarici  hüquqi  və  fiziki  şəxslərlə  əməliyyatların  aparılması  üzrə 

ixtisaslaşmış  banklar  və  başqa  maliyyə-kredit  idarələri  onları  vergilərin 

azaldılması,  valyuta  nəzarətindən  azadolma  və  başqa  güzəştlər  təmin  edən, 

daxili bazarın rezidentlərinin hesablarından ayrılmış xüsusi hesablar üzrə yerinə 

yetirir. Beləliklə, ssuda kapitallarının daxili bazarı xarici, beynəlxalqdan təcrid 

olunur, ölkə ərazisində yerləşən və beynəlxalq əməliyyatlarla məşğul olan kredit 

idarələri isə onun iqtisadiyyatının bir hissəsi hesab edilmir. 

609 

---

Cədvəl 20.1 

Ən iri ofşor mərkəzlərində vergilər, vergi dərəcələri və bank faizləri 

ölkə

 

Vergilərin növləri və bank faizlərinin dərəcələri

 

Orta səviyyədən gəlir 

vergisinin dərəcəsi

 

korporativ

 

Mənfəətin ölkədən 

çıxarılması və repatriasiyası 

üzrə

 

Bank

 

faizindən

 

Royalti tipli 

ödənişlərdən, 

səviyyədən faiz

 

Antilya

 

Vergilər yoxdur, qeydiyyat haqqı

 

Antiqua və Barbados

 

25

 

40

 

-

 

40

 

25

 

Antil adaları (Niderland)

 

37-44

 

27-34

 

-

 

-

 

-

 

Aruba

 

5-32

 

27-34

 

-

 

-

 

-

 

Baham adaları

 

-

 

-

 

-

 

-

 

-

 

Barbados

 

25-40

 

40

 

15

 

15

 

15

 

Beliz

 

15-45

 

35

 

-

 

25

 

25

 

Bermuda adaları

 

-

 

-

 

-

 

-

 

-

 

Britaniya və Virciniya adaları

 

3-20

 

15

 

-

 

-

 

-

 

Haiti

 

10-30

 

10-30

 

15

 

15

 

15

 

Qayana

 

33,3

 

35-45

 

15

 

25

 

25

 

Qvadelupa və Martinika

 

5-56,8

 

34

 

25

 

18

 

18

 

Qviana (Fransa)

 

5-56,8

 

34

 

25

 

18

 

18

 

Qrenada

 

-

 

30-40

 

-

 

-

 

-

 

---