resurslarının və sosial infrastrukturun inkişafı; iş yerlərinin yaradılması və
əhalinin yoxsul təbəqələrinin əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi; gəlirlərin
və sosial nemətlərin bölgüsü üzərində cəmləşdirir. Ticarətin genişlənməsinin
yoxsulluqla mübarizəyə təsiri öyrənilir.
inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi.
UNCTAD inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında subregional, regional və
regionlararası iqtisadi əməkdaşlıq təcrübəsini öyrənir; zəif inkişaf etmiş
ölkələrdə iqtisadi geriliyin aradan qaldırılması üzrə dünya birliyinin fəaliyyət
proqramlarını işləyib hazırlayır.
Mövcudluğunun 40 ili ərzində UNCTAD-ın fəaliyyətinin bəzi
yekunları. 11-ci sessiyasının keçirilməsi nəticəsində UNCTAD tərəfindən bir
sıra mühüm beynəlxalq sazişlər bağlanmışdır, o cümlədən:
ticarət sahəsində:
•
ümumi preferensiyalar sistemi (1971). Bu sistem sayəsində inkişaf
etməkdə olan ölkələr tərəfindən ixrac olunan mallar inkişaf etmiş ölkələrin
bazarlarında preferensial (güzəştli) rejim altına düşür;
•
inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında ticarət preferensiyalarmm qlobal
sistemi haqqında saziş (1989);
•
məhdudlaşdırıcı işgüzar təcrübə üzərində nəzarət üçün çoxtərəfli
əsasda razılaşdırılmış ədalətli prinsiplər və qaydalar kompleksi (1980);
•
BMT-nin
ticarətin səmərəliliyi üzrə keçirdiyi Beynəlxalq
Simpoziumun işinin yekunları əsasında Ticarət Məsələləri üzrə Qlobal
şəbəkənin yaradılması (1994);
xammal sahəsində:
•
kakao, şəkər, təbii kauçuk, cut və cut məmulatları, tropik oduncaq,
qalay, zeytun yağı və buğda üzrə beynəlxalq əmtəə müqavilələri;
•
beynəlxalq ehtiyatların saxlanmasının və xammal sahəsində ETTKİ
layihələrinin həyata keçirilməsinin maliyyə dəstəklənməsi məqsədilə xammal
üçün ümumi fondun yaradılması (1989);
borclar və inkişaf sahəsində:
•
Şura tərəfindən gəlirləri aşağı səviyyədə olan inkişaf etməkdə olan
ölkələr üçün borclanma şərtlərində retroaktiv düzəlişlərin aparılması barədə
Qətnamə qəbul edildikdən sonra (1978) 50-dən artıq inkişaf etməkdə olan
yoxsul ölkənin borc yükü 6,5 milyard ABŞ dollarından çox məbləğdə
azaldılmışdı;
673
•
borcların restruktizasiyası sahəsində beynəlxalq tədbirlərin rəhbər
prinsipləri (1980);
zəif inkişaf etmiş və dənizə çıxışı olmayan inkişaf etməkdə olan ölkələrin
və inkişaf etməkdə olan tranzit ölkələrinin dəstəklənməsi sahəsində:
•
dənizə çıxışı olmayan inkişaf etməkdə olan ölkələr və inkişaf etməkdə
olan tranzit ölkələri ilə donorlar birliyi arasında əməkdaşlığın qlobal çərçivəsi
haqqında (1995);
•
zəif inkişaf etmiş ölkələr üçün fəaliyyət proqramı (1990-cı illər);
•
zəif inkişaf etmiş ölkələr üçün 2001-2003-cü illərdə fəaliyyət
proqramı;
nəqliyyat sahəsində:
•
BMT-nin xətti konfranslarının keçirilməsi haqqında Məcəllə (1974);
•
yüklərin dəniz daşımaları haqqında BMT-nin Konvensiyası (1978);
•
yüklərin qarışıq beynəlxalq daşımaları haqqında BMT-nin
Konvensiyası (1980);
•
gəmilərin qeydiyyatı şərtləri haqqında BMT-nin Konvensiyası (1986);
•
dəniz girovları və ipotekaları haqqında BMT-nin Konvensiyası (1993).
UNCTAD-m gərgin fəaliyyəti nəticəsində
beynəlxalq təşkilatlar və
hökumətlər tərəfindən aşağıdakı mühüm qərarlar qəbul edilmişdir:
•
inkişafın hədəf göstəricilərinin müəyyən olunması, o cümlədən ÜDM-
in 0,7%-nin inkişaf etməkdə olan ölkələrə və 0,15%-nin zəif inkişaf etmiş
ölkələrə ayrılması barədə razılaşma;
•
ixracdan
daxilolmaların
kompensasiya
əsasında
maliyyələşdirilməsinin Beynəlxalq Valyuta Fondu tərəfindən müəyyən edilmiş
mexanizminin təkmilləşdirilməsi;
•
borcu yüksək olan zəif inkişaf etmiş ölkələrin beynəlxalq kommersiya
bankları qarşısındakı borclarının azaldılması.
Konfransın fəaliyyətinin mühüm funksiyalarından biri ticarət və inkişaf
haqqında illik hesabatların dərc olunmasıdır. Bu hesabatlarda meydana çıxan
beynəlxalq və regional meyillər, ticari, investisiya və maliyyə axınlarının
qarşılıqlı təsiri təhlil edilir. Məsələn, dünyada investisiyalar haqqında
Hesabatda xarici birbaşa investisiyalar (XBİ) və TMK-nm fəaliyyəti
sahəsindəki meyillər təqdim olunur; zəif inkişaf etmiş ölkələr üzrə hesabatda
onların əsas problemləri, beynəlxalq səviyyədə dəstəklənməsi tədbirləri şərh
olunur. UNCTAD tərəfindən dərc olunan beynəlxalq ticarət və inkişaf üzrə
674
Statistik məcmuədə ümumdünya və regional inkişafın əsas göstəriciləri:
əhalinin hər nəfərinə düşən ÜDM, artım templəri, tədiyyə balansının vəzİ5^əti,
XBİ, maliyyə resurslarının axını və borclar haqqında məlumatlar verilir, dəniz
daşımalar sahəsində meyillər şərh olunur. UNCTAD-m nəşrləri əsasında tərtib
olunan Sorğu kitabında ölkələr, habelə milli və beynəlxalq qanun yaradıcılığı
sahəsində fəaliyyət üçün əhəmiyyət kəsb edən digər dövri və birdəfəlik
tədqiqatların nəticələri əks olunur.
Konfrans 4 ildə bir dəfədən az olmayaraq nazirlər səviyyəsində çağırılır.
Konfransın sessiyalarının keçirilməsinin vaxtı və yeri BMT-nin Baş
Assambleyası tərəfindən, Konfransın və Ticarət və İnkişaf üzrə Şuranın
tövsiyələri nəzərə ahn-maqla müəyyən olunur. Sessiyalar arasında UNCTAD-
ın daimi fəaliyyət göstərən icra orqanı Ticarət və İnkişaf üzrə Şuradır.
Şura,
lazım olduqda, adətən ildə 2 dəfə toplaşır. Bundan başqa. Şuranın qlobal
siyasət, dünya ölkələrinin iqtisadiyyatının qarşılıqlı əlaqələri, ticarət və
valyuta-kredit münasibətləri, struktur yenidənqurmaları və iqtisadi islahatlar
üzrə xüsusi sessiyaları və iclasları keçirilir. 1997-ci ildən Şuranın işçi orqanları
3 komissiyadır:
mallar və xidmətlərlə ticarət üzrə; investisiya-lar,
texnologiyalar və maliyyə məsələləri üzrə; sahibkarlıq və biznes məsələləri
üzrə. Şura hər il Konfransa və BMT-nin Baş Məclisinə fəaliyyəti haqqında
hesabatlar təqdim edir. 1964-cü-2004-cü illərdə 11 sessiya keçirilmişdir:
•
birinci - 1964-cü ildə (Cenevrə, İsveçrə);
•
ikinci - 1968-ci ildə (Dehli, Hindistan);
•
üçüncü - 1972-ci ildə (Santyaqo, Çili);
•
dördüncü - 1976-cı ildə (Nayrobi, Keniya);
•
beşinci - 1979-cu ildə (Manila, Filippin);
•
altıncı - 1983-cü ildə (Belqrad, Yuqoslaviya);
•
yeddinci - 1987-ci ildə (Cenevrə, İsveçrə);
•
səkkizinci - 1992-ci ildə (Kartahena, Kolumbiya);
•
doqquzuncu - 1996-cı ildə (Midrand, CAR);
•
onuncu - 2000-ci ildə (Banqkok, Tailand);
•
on birinci - 2004-cü ildə (San-Paulu, Braziliya).
UNCTAD-m sessiyaları beynəlxalq ticarətin ən aktual problemlərinin
inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadi geriliyinin aradan qaldırılması
baxımından müzakirə-sinə həsr edilmiş dövlətlərarası iqtisadi forumlardır.
Sessiyanın yekununda müxtəlif hüquqi qüvvəsi olan qətnamələr.
675