əməkdaşlığı ECOSOC, ixtisaslaşmış idarələr və BMT ilə əlaqəli muxtar
qurumlar vasitəsilə təmin edir. Burada iqtisadi sahədə əməkdaşlıq edən və
buradakı inteqrasiya proseslərini stimullaşdıran regional təşkilatlar, habelə
regional fondlar və banklar böyük rol oynayır. İqtisadi əməkdaşlığın ən vacib
vəzifələrindən biri inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqtisadi artımın təmin
olunmasında, təsərrüfatın baza sahələrinin genişləndirilməsində, ən əsası isə,
insanların rifahının və sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasında yardım
göstərməkdir.
•
Sənaye sahəsində hökumətlərarası əməkdaşlığın başlıca vəzifəsi
istehsal üzrə birbaşa kooperasiya əlaqələrini inkişaf etdirmək, bu sahədə
müştərək fəaliyyəti genişləndirmək, sənayeyə xarici investisiyalar cəlb etmək,
müxtəlif növ texniki yardımlar göstərməkdir. Bu məsələnin həlli, habelə inkişaf
etməkdə olan ölkələrə texniki yardım göstərmək, BMT idarələrinin sənaye
əməkdaşlığı sahəsində fəalİ5^ətini əlaqələndinnək üçün BMT çərçivəsində
UNIDO və UNDP kimi ixtisaslaşmış təşkilatlar yaradılmışdır.
•
Valyuta-maliyyə
sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq BMT-nin
ixtisaslaşmış idarələri olan BVF, BYİB, habelə AYİB, BHB (Bazel) və regional
banklar çərçivəsində həyata keçirilir. Amma qeyd edək ki, bu maliyyə-bank
idarələrinin BMT-dən asılılığı zəifdir və çox vaxt onların siyasəti onun
ECOSOC və UNCTAD kimi idarələrinin hesabatlarının müddəaları ilə
bütünlüklə ziddir. Bu maliyyə-bank idarələrinin əsas vəzifəsi qarşılıqlı valyuta
hesablaşmaları, ödəmələr, kreditləşmə üçün şərait yaratmaqdır. BVF və BYİB
qlobal səviyyədə beynəlxalq valyuta-maliyyə əməkdaşlığını faktiki olaraq öz
əlində cəmləşdirmişdir və çoxsaylı ölkələrin milli iqtisadi siyasətinin
fonualaşmasına çox güclü təsir göstərir. Dünya Bankının baş təşkilatı olan
BYİB, ilk növbədə, inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadiyyatının inkişafına,
orada istehsalın və infrastrukturun yaradılması üçün vəsaitlərin səfərbər
olunmasına kömək edir. BVF dünya valyuta sistemini araşdırmaqla, onun
sabitliyini təmin edir; beynəlxalq valyuta siyasətinə və mübadilə
məzənnələrinə, üzv-dövlətlərin beynəlxalq valyuta əməliyyatlarında iştirakına
nəzarət edir, qısamüddətli və uzunmüddətli kreditlər verir. 2008-2010-cu illərin
ümumdünya böhranı həm BVF-in, həm də Dünya Bankının fəaliyyətinin son
dərəcə səmərəsizliyini, onun əsaslı «təmirə» ehtiyacının olduğunu göstərdi.
•
BMT çərçivəsində nəqliyyat sahəsində dövlətlərarası əməkdaşlıq
ixtisaslaşmış təşkilatlar: mülki
aviasiya üzrə - ICAO, dəniz nəqliyyatı üzrə -
709
IMO fəaliyyət göstərir. Dəmir yolu daşımaları sahəsində beynəlxalq sərnişin
daşımalarının inkişafını dəstəkləmək üçün vahid tarif siyasətinin həyata
keçirilməsi məqsədi daşıyan Sərnişin daşımaları üzrə Avropa Konvensiyası
(1975) qüvvədədir. Dəmir yolu daşımaları məsələləri ilə 1884-cü ildə əsası
qoyulmuş Dəmir Yolu Konqreslərinin Beynəlxalq Assosiasiyası da məşğuldur.
Onun əsas funksiyası elmi-texniki, iqtisadi və inzibati problemlərin müzakirəsi
üçün beynəlxalq konqreslərin hazırlanması və keçirilməsidir. Avtomobil
nəqliyyatı məsələləri ilə 1948-ci ildə yaradılmış Beynəlxalq Avtomobil
Nəqliyyatı İttifaqı məşğuldur. Bu İttifaq «Avtomobil nəqliyyatı ilə yüklərin
daşınması haqqında» Gömrük Konvensiyasının (1975), «Beynəlxalq yük
daşımaları müqaviləsi haqqında» Konvensiyanın (1956) və ona əlavə edilmiş
Protokolun (1978), habelə avtomobil nəqliyyatına dair digər konvensiyaların
hazırlamuasmda iştirak etmişdir.
• Dünya ticarəti sahəsində beynəlxalq tənzimləmə BMT çərçivəsində bu
təşkilatlar tərəfindən yerinə yetirilir: ÜTT, UNCTAD, Beynəlxalq Ticarət
Mərkəzi UNCTAD/ÜTT, habelə UNCITRAL. Mallar və xidmətlərlə
beynəlxalq ticarət UNCTAD və ÜTT tərəfindən tənzimlənir. UNCTAD-m əsas
məqsədi xammal, sənaye malları, habelə «gözəgörünməz» məhsullarla
(texnologiyaların verilməsi, turizm və s.) ticarəti dəstəkləmək, ticarətin
maliyyələşdirilməsi məsələlərini həll etməkdir. UNCTAD-m fəaliyyətində
inkişaf etməkdə olan ölkələrin Beynəlxalq Ticarət Mərkəzi ilə əməkdaşlığı
problemləri diqqət mərkəzindədir. Statusuna görə BMT-nin Baş Məclisinin
köməkçi orqanı olan Beynəlxalq Ticarət Hüquqları üzrə Komissiya
(UNCITRAL - United Nations Commission on International Trade Law)
həlledici rol oynayır. Bu təşkilat 1966-cı ildə beynəlxalq ticarət hüququnun
inkişafı (o cümlədən beynəlxalq konvensiyaların və sənədlərin layihələrinin
hazırlanması yolu ilə) məqsədilə yaradılmışdır. UNCITRAL tərəfindən
«Malların beynəlxalq alqı-satqısmda iddia müddətləri haqqında» Konvensiya
(1974) və ona düzəlişlərin edilməsi haqqında Protokol (1980), «Yüklərin dəniz
yolu ilə daşınması haqqında» Konvensiya (1974), BMT-nin «Malların
beynəlxalq alqı-satqısma dair müqavilələr haqqında» Konvensiyası və s.
hazırlanmışdır. Xammalın müxtəlif növləri ilə beynəlxalq ticarətin
tənzimlənməsi üçün çoxtərəfli sazişlər imzalanmış, ixracatçı və idxalçı
dövlətlərin iştirakı ilə (qalay, buğda, kakao, şəkər, təbii kauçuk, qəhvə, zeytun
yağı, pambıq, cut, qurğuşun və sink) yaxud yalnız ixracatçıların daxil olduğu
710