(neft üzrə - OPEC) bir sıra beynəlxalq təşkilatlar yaradılmışdır.
•
Beynəlxalq Ticarət Palatası (BTP), Gömrük Tariflərinin Dərc
Olunması üzrə Beynəlxalq Büro (BİTD - International Customs Tariffs
Bureau), Xüsusi Hüququn Unifıkasiyası üzrə Beynəlxalq İnstitut (UNIDRİOT
- International Institue for the Unifıcation of Private Law) mühüm rol oynayır.
UNCITRAL-da olduğu kimi, Beynəlxalq Ticarət Palatasında da tövsiyə
xarakterli beynəlxalq hüquqi aktları hazırlamaqla, sahibkarlar arasında
kommersiya və maliyyə münasibətlərini tənzimləyən milli qanunvericiliklərin
hannonizasiyası və eyniləşdirilməsi üzrə ciddi iş aparılır. BTP tərəfindən
hazırlanmış Ticarət Terminlərinin Təfsirinin Beynəlxalq Qaydalarını
(Inkotenus - 2010) buna misal göstərmək olar.
•
Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (BƏT) və onun bölmələrinin də rolu
mühümdür. Bu rol inkişaf etmiş ölkələrdə zəhmətkeşlərin real hüquqi
vəziyyətinin təhlilində və bu sahədə ictimaiyyətə geniş informasiya
çatdırılmasında; insan fəaliyyətinin ən müxtəlif sahələrinin tənzimlənməsi,
sosial və başqa hüquqlarının qorunması ilə əlaqədar olan konkret
konvensiyaların, sazişlərin, müddəaların işlənib hazırlanmasında təzahür
olunur. Hökumətlərin çoxu BƏT ilə hesablaşır.
•
Beynəlxalq iqtisadi təşkilatların ümumilikdə pozitiv rolunu qeyd
edərkən, aydın təsəvvür olunmalıdır ki, BMT də daxil olmaqla onların ən
nüfuzlusu belə, müasir dövrün heç bir qlobal problemini (o cümlədən ərzaq,
ekologiya, yoxsulluq və s.) həll edə bilməmişdir. BMT dünya sosializm
sisteminin süqutundan qlobal siyasi sabitliyi obyektiv möhkəmləndirmək,
dünyada silahlı münaqişələrin sayını, dövlət-lərin müdafiə xərclərini və silah
alverinin həcmini kəskin azaltmaq, yoxsul ölkələrə yardımı dəfələrlə
çoxaltmaq üçün imkanlarından istifadə etməmişdir. Məsələn, 1990-cı illərdə
yoxsul ölkələrə göstərilən yardımın həcmi 1980-ci illərlə müqayisədə təqribən
2 dəfə azalmış, lokal silahlı münaqişələrin sayı və intensivliyi artmış, bahalı
silah sistemlərinin istehsalı üzrə proqramlar başlanmış, zahirən ən etibarlı
görünən müttəfiqlər və tərəfdaşlar arasında belə, beynəlxalq siyasi və iqtisadi
münasibətlər sistemində siyasi ziddiyyətlər adi normaya çevrilmişdir. İdeoloji
mübarizənin kəskinliyi zəifləməmiş, əksinə, beynəlxalq təşkilatların
fəaliyyətinə sirayət edərək, onların yerinə yetirdiyi nizamnamə vəzifələrinin
təsir gücünü azaltmışdır.
•
Bu təşkilatlarda sayına görə nəhəng olan bürokratiyanm, həmin
711
idarələrin yaradılmasının xoş məramı ilə təzad təşkil edən korporativ maraqları
meydana çıxmışdır. 1980-ci illərdən təbliğ edilən, yalnız bir məqsədi -
varlanmağı qarşısına qoymuş «müvəffəqiyyət qazanmış insanı» ön plana çəkən
inkişaf strategiyalarının modelləri, ənənəvi mənəvi və etik dəyərlərin, demək
olar ki, tam itirilməsinə səbəb olmuş, müasir cəmiyyətin humanizmdən
sapdırılması meyillərini yaratmışdır. Qəddarlıq, yaxınlarının taleyinə
biganəlik, humanizm ideyalarının unudulması milli məmurların ümumi
cəhətinə çevrilərək Atlantikadan Sakit Okeanadək bütün ölkələr-dəki dövlət
idarələrini bürüyür, sonra isə beynəlxalq təşkilatların rahat ofislərinə süzülür.
Ümum- dünya səviyyəli məmurların fonnalaşdırdığı universal korporativ
maraqlar və dəyərlər çox vaxt onların qarşısında qoyulan rəsmi vəzifələrlə
uzlaşmır.
•
Hazırki qlobal iqtisadi, sosial və siyasi səbatsızhğın səbəbləri mövcud
olan beynəlxalq iqtisadi qayda-qanunun açıq-aşkar ədalətsizliyində və qeyri-
bərabərliyində axtarılmalıdır. Qeyd edək ki, BMT və digər nüfuzlu beynəlxalq
təşkilatlar, dünyanın ən güclü dövlətləri, elmi cəmiyyətlər, onların yüksək
təbəqədən olan dairələri müasir qlobal sosial-iqtisadi reallığı, onun
ədalətsizliyini dərk etməkdə acizlik göstərir. Qlobal böhrandan nəticə
çıxarılması da nəzərə çarpmır.
•
Yeni qlobal iqtisadi rejim konkret və ciddi məhdudiyyətlər, o
cümlədən səmərəli tənzimləmə mexanizmləri, bütün dövlətlər üçün ümumi
olan etibarlı siyasət və eyni zamanda milli iqtisadi strategiyanın seçilməsində
«geniş dəhliz» nəzərdə tutmalıdır. Beynəlxalq əməkdaşlıq üçün ən geniş baza
yaradan beynəlxalq iqtisadi təşkilatların əsas vəzifəsi bundan ibarətdir. 2008-
2010-cu illərin qlobal böhranı həm BMT sisteminin, həm də başqa, o cümlədən
Bretton-Vuds təşkilatlarının (BVF, Dünya Bankı) fəaliyyətində bÖ3dik
dəyişikliklərin aparılmasının zəruriliyini qabarıq şəkildə göstərdi.
Yoxlama sualları
1.
Beynəlxalq təşkilatlar və müasir dövrün qlobal problemləri. Bir çox
problemlər niyə qlobal adlandırılır? Onların mahiyyəti və məzmunu nədən
ibarətdir?
2.
Be5məlxalq təşkilatlar və beynəlxalq hüquq. Beynəlxalq iqtisadi
hüquq anlayışı və onun məzmunu. Beynəlxalq iqtisadi hüquq - beynəlxalq
iqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsinin hüquqi bazasıdır. Beynəlxalq
təşkilatlar
712
beynəlxalq hüququn və dövlətlərin beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlıq
sahəsində
fəaliyyətinin reqlamentləşdirilməsinin mənbəyidir.
3.
Müasir dövrdə BMT və onun ixtisaslaşdırılmış təşkilatlarının rolu
nədən ibarətdir?
4.
BMT sisteminə hansı iqtisadi təşkilatlar daxildir?
5.
BMT-nin İqtisadi və İctimai Şurasının fəaliyyəti.
6.
Regional və iqtisadi komissiyaların fəaliyyəti.
7.
Ticarət və İnkişaf üzrə Konfransın (UNCTAD) fəaliyyəti.
8.
BMT-nin Sənaye İnkişafı üzrə Proqramı (UNDP).
9.
BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO).
10.
BMT sisteminə daxil olan iqtisadi təşkilatların operativ fəaliyyəti
necə maliyyələşdirilir?
11.
Regional iqtisadi komissiyaların fəaliyyətinin öncül istiqamətləri
hansılardır?
12.
ECOSOC, FAO, UNDP və başqa regional komissiyaların
yaradılmasının zəruriliyi nədən yaranmışdır? ECOSOC-un praktiki fəaliyyəti
nədən ibarətdir?
13.
BMT-nin iqtisadi komissiyalarının Afrika, Latın Amerikası və Asiya
regionunun ölkələrinin inkişafında nəticələri nədən ibarətdir?
14.
ATƏT-in fəaliyyətini izah edin. Təşkilat hansı məsələləri həll edir?
15.
Avropa Şurası və lƏİT hansı məsələləri həll edir?
Referatlann mövzuları
1.
Beynəlxalq iqtisadi təşkilatların təsnifatı
2.
Millətlər Liqasından Birləşmiş Millətlər Təşkilatmadək. BMT-nin
əsas vəzifələri
3.
Müasir dövrün qlobal problemləri: təsnifatı, yanaşmalar, həlli yolları
4.
BMT-nin iqtisadi fəaliyyəti:
əsas
istiqamətləri, qərarların
formalaşmasının xüsusiyyətləri
713