Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
baş verməsinin qarşısının alınması, silahların ixtisar olunması; • beynəlxalq terrorizmə və ekstremizmə qarşı mübarizə. Təsnifatdan göründüyü kimi, qlobal problemlərin böyük hissəsi nisbətən yaxın dövrdə fonnalaşmış, qalanları isə «köhnələrdən», ənənəyə çevrilmişlərdən «cücərmişdir». Dünya ictimaiyyəti bu problemlərin həllində öz acizliyini göstərdikcə, onlar qar uçqunu şəklində artmaq və dərinləşmək xüsusiyyətinə malikdir. Problem-lərin digər özəlliyi, aralarında sıx əlaqələrin və asılılığın olması və bu səbəbdən birinin həll edilməməsi nəinki onun dərinləşməsi, həm də yenilərinin meydana çıxması yaxud başqasının (başqalarının) mürəkkəbləşməsi ilə nəticələnməsidir. Biz sadalanan qlobal problemlərin hamısını nəzərdən keçirməyib (onların çoxuna əvvəlki fəsillərdə müəyyən dərəcədə toxunulmuşdur), fənnimizin məntiqinə daha uyğun olanların üzərində dayanacağıq; özü də, burada qlobal iqtisadi problemlərin məhz iqtisadi cəhətləri araşdırılacaq. Mövcud beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sisteminin
modernləşdirilməsi və yeni beynəlxalq iqtisadi qayda-qanunun bərqərar olması (bunun özü də qlobal problemdir) bilavasitə qlobal problemlərlə həmsərhəddir. Bir tərəfdən, onun özü müstəqil problemdir, digər tərəfdən isə, bəşəriyyətin həll etməyə çalışdığı əsas qlobal problemlərin hər birinə sirayət etmişdir. Qlobal iqtisadi problemlərin (yoxsulluq, dayanıqlı artım və s.) həlli üçün onların prioritetliyini müəyyənləşdirən ilkin şərtləri fərqləndirmək lazımdır. Birincisi, aydındır ki, dünya iqtisadiyyatının inkişafı üçün müəyyən şərait olmalıdır. Bu mənada hərbi hazırlıq xərclərinin azaldılması mühüm ilkin şərt kimi görünür. Məsələn, 1990-cı illərdə silahlanmaya hər il trilyon dollar xərclənirdisə, sonuncu onillikdə bu rəqəm 1,5 trilyon dollara çatmışdır. Bütün ETTKİ-nin 'A hissəsi hərbi məqsədlərlə aparılır. İkincisi, cəmİ3^ətlərdə iqtisadi sabitlik, bərabərlik və ədalət təmin olunmalı, ilk növbədə isə, sosial fərqlər azaldılmalıdır. Dünya iqtisadiyyatının beynəlmiləlləşməsi və qloballaşması prosesi sürətləndiyindən, siyasi inkişafın etibarlı yolunun seçimi beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlıq sisteminin özündə köklü dəyişikliklərin aparılmasına istinad etməlidir. Ticarət, maliyyə, energetika, ətraf mühit bir-biri ilə ən sıx surətdə əlaqəli olan, hər birinin a}Tilıqda və birlikdə həlli təhlükəsizlik baxımından kompleks yanaşma tələb edən sahələrdir. Qarşıdakı onillik üçün özündə aşağıdakı elementləri ehtiva edən qlobal iqtisadi strategiyanın işlənib hazırlanması zəruridir: 737 •
etibarlı və dayanıqlı iqtisadi artıma, işsizliyi ixtisar etməyə şərait yaradan siyasət; •
sabit tiearət dövriyyəsini və dünya bazarlarına daha sərbəst çıxış təmin edən tədbirlər; •
qiymətinin müəyyənləşdirilməsinə və saxlanmasına yönəlmiş tədbirlər; •
Avrasiya ölkələrinin iqtisadiyyatının diversifıkasiyasınm stimullaş- dırılması; •
qalmış ölkələrinin inkişafı məqsədlərinə ayrılan yardımın həcminin artırılmasını və əməkdaşlığın genişləndirilməsi; Avrasiya və inkişaf etməkdə olan ölkələrin xarici borc yükünün yüngülləşdirilməsi tədbirlər. Üçüncüsü, ekoloji problemlər sahəsində məsələlərin hərtərəfli həlli təmin olunmalıdır. Bəşəriyyət insanın fəaliyyəti ilə ətraf mühitin məhdud imkanları arasında güclü ziddİ3^ətlərin mövcudluğunun dərk edildiyi tarixi dövrü yaşamaqdadır. Nəzərə alınmalıdır ki, ətraf mühitin qorunmasına yönəlmiş təsirli tədbirlərin çoxu əsrimizin ikinci onilliyində həyata keçirilməlidir və bəşəriyyətin bu sahədə ayrı-ayrı ölkələrin milli eqoizminə qalib gəlməsi həyati əhəmiyyət kəsb edir. İlk növbədə 3 aktual məsələ həll olunmalıdır: 1)
hökumətlə sənaye dairələri arasındakı münasibətlərə, şirkətlərin menecmentinə nüfiız etməlidir; 2)
qarşısını alınaq» strategiyası ilə əvəz olunmalıdır; 3)
xüsusilə ciddi ekoloji problemlərin: silahlı münaqişələrin nəticələrinin, ərzaq qıtlığının, planetimizdə iqlim dəyişməsinin həlli üçün təxirəsalınmaz tədbirlər görülməlidir. Sonuncu problemin həlli energetika, xüsusilə də təhlükəsiz alternativ enerji mənbələrinin tapılması sahəsində uğurların əldə olunmasından əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. Meşələrin məhvi məsələsi kəskindir: kəsilən 10 ağac əvəzinə bu gün cəmi 1 ağac əkilir. Dünya sosializm sisteminin və SSRİ-nin süqutundan sonra beynəlxalq aləmdə fəaliyyət göstərən amillərin və qüvvələrin sayı daim artmaqdadır. Dünya birliyinin sabahkı günü təkcə iri dövlətlərin - ABŞ, Yaponiya, Almaniya, Çin, MDB ölkələri və s. deyil, həmçinin, sürətlə artan YSÖ-nin, TMK-nm və beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin başqa iştirakçılarının
qərarlarından, regional səviyyədə həyata keçirilən və qəflətən qlobal miqyas alan siyasi və başqa tədbirlərdən asılıdır. Öz növbəsində elm və texnika bu prosesləri dəfələrlə sürətləndirir. Bütün bunlar dünya birliyində bütün ölkələrin maraqlarına cavab verən müəyyən nonualarm bərqərar olunması ilə yanaşı etikanın, mənəviyyatın və bəşəriyyətin mədəni dəyərlərinin nəzərə alınmasını tələb edir. Buna görə elmi-texniki inqilab dövründə yeni, son dərəcə vacib amilə çevrilən, şəxsi və ictimai maraqları milli sərhədlərdən kənara çıxaran fərd amilinə diqqətin artırılması labüdləşir. Problemlər yalnız dünya birliyinin hər bir üzvünün maraqlarının özəlliyi nəzərə alınmaqla, kapitalın möhtəkir təbiəti tərəfindən ilahiləşdirilmiş bazarı ümumi tənləşdirici kimi təfsir' edən dağıdıcı-doqmatik konsepsiyalar olmadan həll edilə bilər. Məsələn, beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sahəsində milli qanunvericiliklərin beynəlxalq hüquq normalarına yaxmiaşdırılması zəruridir. Bu cür yanaşma, inkişaf etmiş ölkələrdə belə zəifləməsi hiss olunan sosial müdafiə məsələsinə diqqətin artırılmasını tələb edir. Dünyanın və onun tərkib hissələrinin vəhdətinin, bütün sosial-iqtisadi problemlərin həllinin eyni məqsəd daşıdığının subyektiv amil tərəfindən dərkolunma səviyyəsi, yaşadığımız dövrdə bu cür yanaşmaların və amalların reallaşması şansını daha da artırır. Dünyada strateji tarazlığın pozulması ilə müşayiət olunan qlobal hərbi- siyasi balansın dəyişməsi ilə bağlı problem xüsusi diqqət tələb edir. Bu kəskin strateji sıçrayış dünya sosializm sisteminin «kənara atılması» və əsas geosiyasi mərkəzlərin, «qeyri-sabitlik qövsü» məkanının Balkanlardan Qafqaz vasitəsilə Orta Asiyaya, oradan isə Monqolustana, Çinə, Sibirə, Rusiyanın Uzaq Şərqinə köçürülməsi nəticəsində baş venuişdir. Bu vəziyyətin tədqiqi heç bir əsası olmadan yubadılaraq, Rusiyanın, Ukraynanın, Qazaxıstanın, Orta Asiya dövlətlərinin və başqa ölkələrin xarici siyasətində nəzərə alınmır. Qlobal tarazlığın pozulmasının mümkün nəticələrindən biri, hüdudu görünməyən «böhranlar qövsündə» Balkanlardan Çinə və Sibirədək, habelə başqa qitələrdə və ölkələrdə, 0 cümlədən Avropa və ABŞ-da etnik və subetnik münaqişələrin dini müharibə elementləri ilə birləşməsidir. 739 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|