Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 24.4. Cini əmsalı
- Dual inkişaf modeli.
- Lorens əyrisi, ÜDM-in dinamikası və «Argentina fenomeni».
D Şəkil 24.4. Cini əmsalı Cini əmsalı sıfırdan (mütləq bərabərlik) vahidədək (mütləq qeyri- bərabərlik) dəyişə bilən aqreqatlaşdırılmış göstəricidir. Bu əmsal aşağıdakı düstürla da hesablana bilər: 1 2 G - 1 + - - ■ [yı + 2 ■ У2 + 3 ■ Уз + ••• + n ■ y„]
n^y Burada: yı, .... y„ - azalma qaydasında fərdi gəlirlər, y - orta gəlir, n - fərdlərin sayıdır.' Cini əmsalı nisbi göstəricidir. Bundan əlavə, əmsal 2 diapazon üçün eyni olduğu halda, onlardan birindəki bölgü digəri ilə müqayisədə daha bərabər ola bilər. Beləliklə, bu düstur tamamilə dəqiq nəticə alınması üçün təyin olunmayaraq, müəyyən ümumi kəmiyyətin əldə olunmasına imkan verdiyinə görə, cəlbedicidir. Məsələn, Rusiya və Latın Amerikası ölkələri üçün Cini əmsalı eyni, 0,35 diapazonunda (yüksək qeyri-bərabərlik) tərəddüd etdiyi halda, ABŞ-da 0,48, Aİ ölkələrində 0,30 (burada isə İsveç, Danimarka, Norveç və Finlandiyada - 0,26, yəni Cini əmsalı minimal səviyyədədir) səviyyəsində bərqərar olmuşdur. ^ Словарь современной экономической теории / под общ. ред. Д.У.Пирса, М., 1997, С. 204. 749
Gəlirin funksional bölgüsü. Milli gəlirin istehsal amillərindən hər birinin (əmək, kapital, toıpaq, təhsil, texnologiya) payına düşən hissəsinin müəyyən olunması üçün gəlirin funksional yaxud gəlirlərin əldə olunma mənbələri üzrə bölgüsü metodundan da istifadə olunur. Amilin qiymətinin təyin edilməsi üçün baza göstəriciləri qismində tələb və təklif əyrilərindən istifadə olunur. Bu halda inkişafın tipi (modeli) çox mühüm rola malikdir: inkişaf etmiş sahələrdə iqtisadiyyat texnoloji cəhətdən ümumilikdə eynicinslidir; inkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkə-lərdə isə hər bir sektorun müxtəlif gəlir verdiyi «dual» iqtisadiyyat nəzərdə tutulur. Dual inkişaf modeli. Dual inkişaf prinsipi iqtisadi nəzəriyyədə yeni olmayaraq, 2 müxtəlif səviyyəli (müasir və keçid) münasibətlərin «birgə mövcudluğuna» əsaslanır. İnkişafın bu tipinin özünün də müxtəlif növlərinin mövcudluğunu inkişaf etməkdə olan ölkələrin təcrübəsi əyani sübut edir. H.Filds tədqiqatında dual inkişafın bu növlərini fərqləndirmişdir: •
Luisin modelində təsvir olunmuş inkişaf tipi: əmək haqqı sabit saxlanmaqla, müasir sektorun genişləndirilməsi hesabına artım. Bu növ inikşaf etmiş ölkələrin inkişaf modelinə təqribən uyğundur və Yaponiya, Tayvan və Cənubi Koreyanın inkişaf modelindən bir qədər fərqlənir; •
artması ilə müşayiət olunmadığı inkişaf tipi. Burada gəlirlərin çoxalması fomıasmda artımın nəticələri əhalinin dar təbəqəsinin arasında bölüşdürülür. Göstərilən tip (model) Latın Amerikasının və Afrikanın bir çox ölkələri üçün səciyyəvi olmuşdur; •
nəticələri həmin sektorda məşğul olan işçilər arasında bölüşdürülür. Fildsə görə, bu model öz klassik foraıasında maoçu Çin və digər sosialist ölkələri üçün səciyyəvi idi. Buna baxmayaraq, iqtisadçılar gəlirlərin bölgüsünə təsir göstərən mənbələrə münasibət göstərilməsi məsələsində müxtəlif ölkələrdə bu prosesə hansı iqtisadi və sosial amillərin təsir etdiyinə dair müəyyən fikir söyləyə bilməmişdir və burada əlavə tədqiqatlar tələb olunur.
Mütəxəssislər yuxarıda göstərdiyimiz Lorens əyrisindən iqtisadi inkişafın müəyyən mərhələsində ÜDM-in təhlili zamanı gəlirlərin bölgüsünün ölçülməsi üçün istifadə edir. Bu halda tsiklik enmənin qısamüddətli dövrləri nəzərə 750 alınmazsa, tədqiq olunan zamanın ayrıca götürülən mərhələsində ÜDM-in artdığı nəzərdə tutulur. XX əsrin ilk onilliklərində iqtisadi geriləmənin (əlbəttə ki, sülh dövründə) yalnız bir dəfə - 1929-1933-cü illərin Böyük böhranı dövründə, ABŞ-da və Qərbi Avropada ÜDM-in dayanmadan və sürətlə aşağı düşdüyü zaman baş verməsinə görə, bu, çox məntiqi görünürdü. İqtisadi tarixdə diqqəti cəlb edən və öyrənilməsi tələb olunan ən azı 2 belə hadisə olmuşdur. Bunlardan birincisi, Argentina iqtisadiyyatında bir sıra daxili və xarici amillərin qovuşması əsasında meydana çıxmışdır. 1870-ci ildə bu ölkə əhalinin hər nəfərinə düşən milli gəlirin məbləğinə görə Almaniyanı qabaqlayaraq, dünyada 11-ci yeri tuturdu. İndi isə Argentina bu göstərici üzrə hətta 50 ölkə siyahısına da daxil deyil. Göstərilən fenomeni tədqiq edərkən, amerikalı alim U.Rostou buna istinad edirdi ki, iqtisadiyyatın inkişafının müəyyən mərhələsində həlledici göstərici milli gəlirin əhalinin hər nəfərinə düşən məbləği deyil, texnologiyanın səviyyəsidir. Buradan belə nəticə çıxarılır ki, Argentinada uzun müddət ərzində (1914-cü ilədək) iqtisadi sıçrayış üçün şərait fonualaşmışdır. Bu cür məntiqi konstruksiyanın qurulması Rostouya belə bir nəticə çıxarmağa əsas verdi ki, «bu ölkə sıçrayış mərhələsinə Birinci Dünya müharibəsi dövründə daxil olmuş və ... 1930-cu illərin ortasında həqiqətən də baş verən uzunmüddətli sıçrayışı indiki dövrədək (1960-cı il) ümumilikdə uğurlu hesab etmək olar»’. Argentinanın uzunmüddətli artım dövrünə Luis, Kuznets, Lorens və Cini metodikalarının əhalinin müxtəlif sosial stratları ilə onharın gəlirlərinin həcmi arasında əlaqələrin və qarşılıqlı asılılığın aşkar olunması mövqeyindən yanaşılması, iqtisadi artımı ləngidən daxili amilləri eyniləşdimıəyə imkan yaratmışdır. Bunlara nümunə kimi, XIX əsrin ikinci yarısından Argentinanın öncül hesab edilən sənaye sahələrində dinamik yüksəlişin istehsalda məşğulluğun artımı ilə müşayiət edilməsini göstəmıək olar. Bu cür inkişafın nəticələri ölkə əhalisinin məhdud stratı arasında bölüşdürülür və qalan hissəsinin gəlirlərinin və yığımlarının çoxalmasına səbəb olmurdu; buna müvafiq olaraq, yığımlar artım üçün zəmin yaradan uzunmüddətli amilə çevrilmirdi. Amma Rostounun istinad etdiyi Argentina təerübəsi, onun işləyib hazırladığı artım mərhələləri konsepsiyasının bu ölkəyə münasibətdə tətbiq
Стадии экономического роста. Претер. Нью-Йорк, 1961. ' Тодаро М. Экономическое развитие. С. 124.
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|