XXI
əsrin birinci onilliyində inkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkələr
üçün bir qaydaya çevrilməsi nəticəsində onların cəmiyyətlərində stratifıkasiya
fərqləri dərinləşmiş, mövcud sosial-siyasi gərginlik güclənmişdir.
Rusiyada «Argentina fenomeni». 1990-cı illərdə «Argentina fenomeni»
Rusiyada böyük inandırıcılıqla təkrar olundu. Reqress və səngiyən artım reallığa
çevrilmişdir və ölkənin yaxın dövrdə bu cür qüsurlu inkişafdan kənara çıxacağına
ümid bəsləmək üçün əsas yoxdur. İqtisadi siyasətin əsasını xammal sahələrinin
(neft, qaz, əlvan metallar, oduncaq) ixraca yönəlməsi təşkil etdiyini nəzərə alsaq,
isbat etmək olar ki, Rusiya hələ onilliklər ərzində müvafiq nəticələrlə (yoxsulluq
və səfalətin yayılması, bir tərəfdən, varlanan komprador sahibkarların
(alverçilərin) dar stratı, digər tərəfdən isə, əhalilin əksəriyyəti arasında uçurumun
dərinləşməsi)' «Argentina modelinin» məngənəsində qalacaqdır. 2001-2010-ci
illərdə ölkəyə külli məbləğdə neft dollarlarmm axını nəzərə alınaraq, onlardan
səmərəli istifadə olunduğu təqdirdə vəziyyətin dəyişəcəyi ehtimal edilirdi.
Hələlik isə bu iki amildə irəliləyişlər cüzidir, tarifləri və qiymətləri dəfələrlə
artıraraq, sosial sahələrin (səhiyyə, təhsil, mənzil-kom- munal təsərrüfatı)
özəlləşdirilməsi cəhdləri isə cəmiyyətdə böyük gərginlik yaradır.
Qloballaşma şəraitində yoxsulluğun artması. 1990-cı illərdə qlobal
liberallaşma tərəfdarları dünya ictimaiyyətini yoxsulluq və səfalətin yalnız bütün
ölkələr «başdan-başa özəlləşdinnəni», milli iqtisadiyyatların açılmasını, onun
sektorlarının dövlət tərəfindən dəstəklənməsinin dayandırılmasını, ticarətin tam
sərbəstləşdirilməsi tədbirlərinin həyata keçirilməsini nəzərdə tutan liberal
islahatlar yoluna qədəm qoyduqdan sonra aradan qaldırılaeağına, demək olar ki,
inandıra bilmişdilər. Güman edilirdi ki, bu cür islahatlar qloballaşmanın
tələblərinə cavab verir, sonuncu isə onun proseslərinə maneçilik törədilməsə,
bütün ölkələrin xeyrinə olacaqdır. Dünyanın, demək olar ki, bütün ölkələrinin bu
cür siyasət yeritdiyi ötən onillikdəki inkişafın bəzi yekunlan UNCTAD-m Baş
Katibi R.Rikupero tərəfindən təşkilatın iclaslarından birində səsləndirilmişdir. O,
azad ticarət və sərbəst maliyyə axınları tərəfdarlarının qloballaşmanın iqtisadi
inkişafa, məşğulluğun artmasına, əmək haqqının və rifahın yüksəlməsinə müsbət
təsir göstərəcəyi barədə ümidlərinin doğrulmadığını bəyan etmişdir. Dünya
iqtisadiyyatının ləng və pərakəndə artımı şəraitində qloballaşmanın
üstünlüklərindən heç də bütün dövlətlər və ayrı-ayrı ölkələr hüdu-
^ Хасбулатов Р.И. Мировая экономика. Теория, принципы, политика. Т. 1. С. 340.
754
dunda regionlar istifadə edə bilməmişdir. Varlılarla yoxsullar arasındakı fərq
artmışdır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrjn çoxunda yoxsulluğun miqyası
genişlənmişdir. 1990-cı illərin əvvəlində inkişaf etmiş ölkələrdə ÜDM-in əhalinin
hər nəfərinə düşən orta həcmi inkişaf etməkdə olan ölkələrdən 17 dəfə çox idisə,
2010-cu ildə bu nisbət 20:1 olmuşdur. Aparılan islahatların nəticəsi budur.
1997-ci ildə Baş Katibinin tövsiyəsi ilə BMT yoxsulluqla mübarizə üzrə
birinci onilliyə keçidin başlandığını
bəyan etdi. Bir çox beynəlxalq təşkilatlar, 0
cümlədən İnkişafa Yardım Komitəsi (İYK), «İnkişaf məqsədləri üçün
tərəfdaşlıq» Hesabatını hazırlamış İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı
(İƏİT) bu ideyanı dəstəklədiklərini bildirdi. Qarşıya qoyulan vəzifə 2015-ci
ilədək yoxsulların sayını yarıbayarı (800 milyondan 400 milyonadək)
azaltmaqdır. Sonra bu müddəa BMT-nin başqa təşkilatları, habelə DB tərəfindən
də əsas məqsəd kimi qəbul edilmişdi. Amma XXI əsrin birinci onilliyinin sonuna
yaxın dünyada aclıqdan əziyyət çəkənlərin sayı azalmamış, yoxsul ölkələrin sayı
isə bəzi keçmiş sosialist ölkələrinin, o cümlədən Mərkəzi Asiya dövlətlərinin
hesabına çoxalmışdır.
24.4.
Qlobal yoxsulluq probleminin
anlayışı, mahiyyəti və məzmunu
Dünyada əhalinin ərzaqla təminatının ümumi vəziyyəti. Ərzaq problemi.
Müharibədən sonrakı onilliklərdə bəşəriyyət Yer əhalisinin əksər hissəsinin ərzaq
təminatının ənənəvi probleminin həll edilməsinə nail ola bilməmişdir. Bu
problem yalnız inkişaf etmiş ölkələr qrupu üçün aktuallığını itirmişdir; təqribən
30 ölkədə problem qismən, ümumilikdə isə BMT-nin üzvü olan 200 dövlətdən
60-65-də həll olunmuşdur. Müharibədən sonrakı onillikdə ərzaq mallarının
istehlakı ümumilikdə bütün regionlarda çoxalsa da, bu göstərici qitələr və
ayrı-ayrı ölkələr üzrə fərqlənir. Bununla yanaşı, istehsalın artımı əhalinin müvafiq
çoxalması ilə tarazlaşır. Belə ki, son 30 il ərzində taxıl yığımı 2 dəfə. Yer
əhalisinin sayı isə 1,8 dəfə çoxalmışdır. Tədqiqatçıların fikrincə, gələcəkdə bu
meyil daha neqativ hal ala bilər: əhalinin artımı fonunda torpağın
məhsuldarlığının aşağı düşməsi dünyadakı tarazlığa əlavə yük deməkdir.
Problemin regional-iqtisadi cəhətləri. Müharibədən sonrakı onilliklərdə
Yerin ərzaqla təminat baxımından müəyyən cəhətlərlə səciyyələnən coğrafi
755