Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Problemin sosial-iqtisadi cəhətləri.
- Problemin kompleks xarakteri: nəzəri-metodoloji cəhətlər. Gerilik və asılılıq amillərinin qarşılıqlı təsiri.
- Problemin şərhi.
səbəbindən (o cümlədən 1992-1993-cü illərdə Rusiya hakimiyyətin məsuliyyətsizliyi üzündən ölkənin Şimal rayonlarına ərzaq mallarının göndərilməməsi) kütləvi aclıq hallarının yaranması fomıalannda təzahür etdiyi nəzərə alınmalıdır. Birinci fonua - səfalət və bununla bağlı olaraq əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin son dərəcə aşağı düşməsi nəticəsində baş verən xroniki aclıq inkişaf etməkdə olan ölkələrin əhalisinin elementar yaşayış vasitələrindən məhrum olan böyük hissəsinin həyat tərzinə çevrilən, milyonlarla insanın daimi fiziki məhrumiyyətlərinə gətirib çıxaran «gözəgörünməz» böhran kimi təzahür edir. Təzad bundadır ki, aclıqdan və doyunca yeməməzlikdən məhz qida məhsullarının istehsalçıları - aztorpaqlı və torpaqsız kəndlilər, icarədarlar, kənd təsərrüfatı fəhlələri əziyyət çəkir. Ehtiyac altında sıxılaraq, onlar qida məhsullarını özlərini və ailələrini dolandınuaq üçün kifayət edən həcmdə istehsal etmək və almaq iqtidarında deyil. Ümumilikdə isə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə xroniki aclıqdan əzab çəkənlərin 80%-i kənd yerlərində yaşayır. Xroniki aclıq azadlığa çıxmış ölkələrin xalqlanna əmək resurslarının təkrar istehsalında əvəzolunmaz zərər vurur, ömür müddətini qısaldır, ölüm göstəricisini yüksək səviyyədə saxlayır. Aclığın yığılan məhsulun həcmindən və milli ərzaq fondunun vəziyyətindən asılı olmayan «gizli» formasında bu fəlakətin sosial mənşəyi aşkar görünür. Problemin sosial-iqtisadi cəhətləri. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin əhalisinin əksər qismi aqrar sektorda məşğul olduğuna görə, burada başlıca problem kəndlilərin torpaqlarının azlığıdır. Artıq 1960-cı ildə becərilən torpaqların əhalinin hər nəfərinə düşən sahəsi kiçik idi. BMT-nin ərzaq və kənd təsərrüfatı təşkilatı olan FAO-nun siyahıyaalmasma görə, həmin vaxt bu sahə Asiyada 0,35 hektar, Afrikada 0,9 hektar. Cənubi Amerikada 1,14 hektar idi. Bunun nəticəsində işsiz kəndlilərin sayı sürətlə artırdı. Məsələn, 1961-1971-ci illəri əhatə edən dövrdə onlann xüsusi çəkisi 24%-dən 38%-dək artmış, 1972- 1991-ci illərdə artım templərinin xeyli zəifləməsinə baxmayaraq 14-17%, onilliyin sonunda isə cüzi azalaraq 13-15% olmuşdur. Bu səviyyə 2001-2010- cu illər ərzində də qalmışdır. Buna baxmayaraq, inkişaf etməkdə olan ölkələrin çoxunda torpaq sahələrindən, sadəcə, istifadə olunmur. İş bundadır ki, həmin torpaqlar əsasən onun kənd təsərrüfatı dövriyyəsinə buraxılmasında marağı olmayan şəxslərin - latifundistlərin, qəbilə başçılarının, iri aqrosənaye şirkətlərinin, avtoritar rejimlərin zabitlərinin və məmurlarının özəl mülkiyyətindədir. 759 Belə vəziyyət böyük sosial dəyişikliklərin, o cümlədən həqiqətən demokratik torpaq islahatının keçirilməsinin zəruriliyini bir daha sübut edir. FAO-nun məlumatlarına görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə becərilən torpaqların sahəsi 784 milyon hektar, inkişaf etmiş ölkələrdə olduğundan 1,8 dəfə çoxdur. Təsadüfi deyil ki, ümumi əhalisi 1,4 milyard nəfər təşkil edən 50-dən çox inkişaf etməkdə olan ölkədə ərzaqla təchizatın mütləq azalması müşahidə edilir. Bununla əlaqədar, ədəbiyyatda «ərzaq təhlükəsizliyi» anlayışı peyda olmuşdur. FAO-nun açıqlamasına əsasən, «ev təsərrüfatı ailənin bütün üzvləri üçün ərzaq məhsulları həm fiziki, həm də iqtisadi cəhətdən kifayət dərəcədə əlçatan olduğu və ona bu əlçatanlığı itirmək təhdidi olmadığı halda ərzaqla təminat baxımından təhlükəsiz hesab oluna bilər». Burada «ev təsərrüfatı» deyildikdə, ailə təsərrüfatı, ayrı yaşayan vətəndaşların iqtisadi imkanları nəzərdə tutulur. Aclığın təzahürünün göstərilən açıqlamasına ciddi riayət etsək, bir çox ölkələrin, o cümlədən MDB ölkələrinin buna düçar olduğunu görürük. Ərzaq təhlükəsizliyi ilə qidalanma arasında əlaqə bundan ibarətdir ki, «ərzaq təhlükəsizliyi» insanlann lazımi qədər qidalanması üçün zəruri, amma kifayət olmayan şərtidir. İnsanların qidalanmasının tam dəyərliliyi ev təsərrüfatının (ailənin) qida rasionu, xəstəliklərin qarşısının alınması və sağlamlıq üçün əlverişli mühit yaradılması, habelə ev təsərrüfatını idarə etmək bacarığı kimi amillərlə müəyyənləşdirilir.
problemi həm daxili, həm də xarici şərtlər və səbəblər kompleksinin qarşılıqlı təsiri nəticəsində yaranmışdır. Daxili səbəblərdən ən mühümləri onların iqtisadiyyatının ümumilikdə, xüsusilə də kənd təsərrüfatının birtərəfliliyi və geriliyi, bu sahədə arxaik aqrar münasibətlərinin qalmasıdır. Ərzağa ictimai tələbatın dəyişən strukturu ilə bu ehtiyacları ödəməli olan qida məhsullarının yerli istehsalı sektorunun arasındakı uyğunsuzluq da məhz bundan irəli gəlir. Problemdə bir sıra: sosial, iqtisadi, siyasi, demoqrafik, aqrar-texnoloji, iqlim, resurs, ekoloji, mədəni-etnik amillər bir-birinə güclü təsir göstərir.
aclığın əsas səbəbləri kimi bioloji və başqa təbii amillər göstərilir. Kifayət qədər geniş yayılmış bu nəzəriyyələrdə aclığın mənbəyi demoqrafik determinizmin neomaltusçu mövqelərindən izah olunur. T.Maltusun müasir 760 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|