Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
inkişaf etməkdə olan ölkələrin kənd təsərrüfatında əmək məhsuldarlığı primitiv səviyyədə qalaraq, inkişaf etmiş ölkələrin müvafiq göstəricisindən 20- 25 dəfə aşağıdır. Bu cəhət əkinçiliyin istehsal mədəniyyətində - aşağı məhsuldarlıqda, yeni torpaq sahələrinin fasiləsiz surətdə dövriyyəyə cəlb olunaraq, vəhşiliklə istismar olunmasına əsaslanan ekstensiv inkişaf tipində öz izini qoyur. «Yaşıl inqilab» çərçivəsində həyata keçirilən aqrar proqramlara hətta kiçik kapital qoyuluşları belə, Meksika, Hindistan, Filippin və «orta inkişaf» səviyyəli bir sıra ölkələrə ərzaq təminatını xeyli yaxşılaşdırmağa, bəzi hallarda isə qida məhsullarının idxalını dayandınnağa imkan vennişdir. İnkişaf etmiş ölkələrdə tərəvəz və taxıl anbarlarının, kənd təsərrüfatı məhsullarının ilkin emalı müəssisələrinin və s. inşa olunması ərzaq təminatını xeyli yaxşılaşdıra bilər. Onların yoxluğu yaxud vəziyyətinin pisliyi səbəbindən yığılan məhsulun yarıya qədəri məhv olur. Bu məsələnin həlli inkişaf edən ölkələrdə beynəlxalq ərzaq yardımlarının ümumi həcmindən də çox məhsulu qorumağa, habelə qida məhsullarının idxalını dayandınnağa şərait yaradardı. Ərzaq probleminin kökündən həlli sülh uğrunda mübarizə, tərk-silah olunma və silahların ixtisarı, beynəlxalq iqtisadi təhlükəsizliyin bərqərar edilməsi ilə sıx əlaqədardır. Dünyanın bütün bölgələrində silahlanma yarışının səngiməsi qeyri-məhsuldar məqsədlərə israf olunan vəsaitlərin bir hissəsini aclığın aradan qaldırılmasına və bəşəriyyətin həyati əhəmiyyət kəsb edən başqa problemlərinin həllinə yönəltməyə imkan verərdi. Mütəxəssislərin rəyinə görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrin özünü ərzaqla təmin etməsinə nail olmaq üçün dünya üzrə müdafiə məqsədlərinə yönəldilən vəsaitlərin cari həcminin cəmi 3%-i kifayətdir. Amma təcrübə inkişaf etməkdə olan ölkələrin xalqlarının ərzaq təhlükəsizliyi qlobal probleminin qəti surətdə həlli üçün təkcə obyektiv ilkin şərtlərin mövcudluğunun kifayət olmadığım göstərdi. Bunun üçün bir sıra varlı ölkələrin mərhəməti əsasında deyil, planetin bütün xalqlarının ümumi maraqlarım nəzərə almaqla qurulan qlobal siyasət də lazımdır. Geridə qalmış aqrotexniki metodlarının tətbiqi, əmək məhsuldarlığının aşağı səviyyədə olması nəticəsində yaranan vəziyyətdə inkişaf etməkdə olan ölkənin kənd təsərrüfatında məşğul olan bir nəfər özünü və ailəsini çətinliklə dolandırdığı halda, bir fermer ABŞ-da 75, Qərbi Avropada 50, Yaponiyada isə 35 nəfərin tələbatını ödəyir. Alimlərin proqnozlarına əsasən, 2025-ci ildə planetimizin əhalisi 8,5 763 milyard nəfərə çatacaq, onun 83%-i isə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaşayacaq. Bu məqam ərzaqla təminat problemini getdikcə mürəkkəbləşdirəcək. BMT-nin Ətraf Mühit və İnkişaf Konfransının hesabatının «Kənd təsərrüfatının dayanıqlı fəaliyyətinə və kənd bölgələrinin inkişafına yardım» bölməsində də bu sayda əhalinin mövcud resurslar hesabına ərzaqla və başqa kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təmin edilməsinin mümkünlüyü məsələsinin açıq qalması dəfələrlə qeyd olunur. Ərzaq təhlükəsizliyini, sadəcə olaraq, qida məhsullarının istehsalını çoxaltmaqla təmin etmək mümkün deyil. Kənd təsərrüfatına yönəldilən investisiyalar əhalinin ən zəif qrupları arasında aclığı aradan qaldırmağa imkan yaradan sosial müdafiə tədbirləri ilə dolğunlaşdırılmahdır. Məsələn, inkişaf etməkdə olan ölkələrin çoxunda qadınlar ərzaq istehsalında, qidalanmada və ailələrin gəlirlərində mühüm rol oynayır. Məhz buna görə də ərzaq təhlükəsizliyi sahəsində proqramların işlənib hazırlanmsı və həyata keçirilməsində qadınların sağlamlığı, təhsili və məşğulluğu ilə bağlı olan məsələlər başhea amillərdən birinə çevrilir. Ən yoxsul ölkələrdə aclıq çox hallarda ərzaq qıtlığı ilə deyil, onu əldə etməyin qeyri-mümkünlüyü ilə əlaqədardır. Bu cür vəziyyət mürəkkəb amillərin qarşılıqlı təsirinin nəticəsidir. Aztəminatlı şəxslərin qida məhsullarını almaq imkanından məhrum olması ilə yanaşı, kənd təsərrüfatı və ərzaq mallarının bir çox növləri gömrük tariflərinin yüksək olması yaxud infrastruktur və nəqliyyat sistemlərinin yoxluğu ucbatından ölkələr arasında mübadilə edilə bilmir. Əmlak hüquqlarının dəqiq müəyyən olunmaması onları torpaqdan kreditlərin təminatı kimi istifadə etmək imkanından (xırda fenner təsərrüfatının bu kreditlərə ehtiyacı var) məhrum etdiyinə görə, çətinliklə dolanan kəndlilər natural təsərrüfat hüdudlarından kənara çıxa bilmir. Ərzaq təhlükəsizliyi sistemi lazımi səviyyədə təşkil edilmədiyinə görə ölkələrin bir çoxu mallarının artıq qalan hissəsini sata bilmir. Meşələrin qırılması, göl və çaylann çirklənməsi, əkin sahələrinin amansızcasına istismarı əhalinin sürətli artımı şəraitində torpağın məhsuldarlığını azaldır, onun üzərinə düşən «yükü» ağırlaşdırır. Xülasə • XXI əsrin ikinci onilliyinin əvvəlində dünya əhalisinin böyük hissəsinin yoxsulluğu, əsrlər öncə olduğu kimi, indi də bəşəriyyətin qlobal 764
problemlərindən biridir. Müstəmləkəçilik dövrünün başa çatmasından sonra (1960-cı illər) ciddi siyasi amillər, məsələn, beynəlxalq gərginliyin zəifləməsi, iki qlobal sistem (kapitalizm və sosializm) arasında dinc yanaşı yaşama prinsipinin tanınması və s. meydana çıxdıqdan sonra dünyanın ictimai rəyi yoxsul ölkələrin iqtisadi və sosial problemlərinin tezliklə həll olunacağı barədə romantik xəyallara köklənmişdi. Həmin illərdə BMT çərçivəsində qəbul olunan qərarda inkişaf etmiş ölkələrin öz illik ÜDM-nin 1%-ni yoxsul ölkələrin inkişafına yardım məqsədlərinə ayırması nəzərdə tutulurdu. BMT-nin yardım göstərilməsi üzrə təşkilatları, o cümlədən UNDP fəaliyyətə başladı. •
Yarım əsr keçdikdən sonra dünyada yoxsulluğun vəziyyəti dəyişsə də, onun tam sovuşduğunu demək olmaz. İnkişaf etmiş ölkələr qrupunda (33 dövlət) yoxsulların sayı əhalinin 12-13%-i, 10 ölkədə isə 3%-dən aşağıdırsa, inkişaf etməkdə olan təqribən 80 ölkədə əhalinin yarısından çoxu, 40-da isə əhalinin 60%-dən çoxu yoxsullardan ibarətdir. Yoxsulluq keçmiş SSRİ-nin əhalisinin böyük qismi hesabına da artır (300 milyon əhalinin 40%-i bu kateqoriyaya daxildir). Yoxsulluğun regional-qitə bölgüsü də bərabər deyil: 49 ən yoxsul ölkə əsasən Afrika (Böyük Səhranın Cənubu), Asiya, Latın Amerikası, habelə Mərkəzi Asiyada (keçmiş SSRİ-yə aid olan hissə) yerləşir. •
Elmin, texnikanın, təhsilin tərəqqisinə baxmayaraq, yoxsulluq və qeyri-bərabərlik bəşəriyyətin qlobal problemi kimi qalmaqdadır. Yoxsul əhalinin əksər hissəsi Asiyanın, Afrikanın və Latın Amerikasının inkişaf etməkdə olan ölkələrində yaşayır. Bu problemin həllində əhəmiyyətli irəliləyiş əsasən Çində və Hindistanda baş verir və əhalisinin sayı (6,6 milyard dünya əhalisinin 2,5 milyard nəfəri) nəzərə alınarsa, həmin ölkələrin böyük nailiyyəti hesab edilməlidir. •
və yaxın perspektivdə müxtəlif səbəblərdən, o cümlədən yeni iş yerlərinin açılması gözlənilmədiyinə görə onların məşğulluq səviyyəsinin yüksələcəyinə ümid azdır. Bu mühitdə ən radikal baxışlar, mövcud iqtisadi və siyasi quruluşun dəyişdirilməsi, qlobal ictimai məhsulun yenidən bölgüsü tələbləri baş qaldırır. •
sistemi indiki vəziyyətdə saxlandığı halda, inkişaf etməkdə olan ölkələrin əksəriyyəti geriliyi, yoxsulluğu, səfaləti və aclığı aradan qaldırmağa imkan verən iqtisadi inkişafa nail ola bilməyəcək.
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|