Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yoxlama sualları
- 25.2. Problemlərin təsnifatı
•
Əhalinin təminatlı hissəsinin («qızıl milyard») inkişaf etmiş ölkələrdə cəmləşməsinə baxmayaraq burada da cəmiyyət təbəqələşmiş, güclü yenidənbölgü mexanizmləri yoxsulluğu aradan qaldırmamışdır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin çoxunda işsizliyin yüksək səviyyədə olması və hətta yavaş templərlə aşağı düşməsi belə (əhalinin artımı şəraitində) təkcə həmin ölkələr üçün deyil, siyasi qeyri-sabitlik müşahidə edilən bütün regionlar üçün də potensial təhlükə yaradır, sosial-iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi isə ümumi təşvişi gücləndirir. •
XXI əsrin ikinci onilliyi ərəfəsində inkişaf etmiş, keçid iqtisadiyyatlı və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasındakı fərqi əks etdirən nisbət bu cürdür - 1 :
8 :
20 .
•
Yer əhalisinin durmadan artdığı şəraitdə insanların keyfiyyətli qida ilə təmin olunması getdikcə çətinləşir. Bu problemi «yaşıl inqilab» vasitəsilə həll etmək cəhdləri nəzərəçarpan nəticə vennəmişdir. Müasir texnologiyalar əsasında yenidən qurulması tələb olunan çətin sahələrə vəsait qoyulması üçün yoxsul ölkələr böyük məbləğdə maliyyə resurslarına möhtacdır. Səmərəli beynəlxalq əməkdaşlıq və irihəcmli yardım olmadan, yoxsul ölkələr özünün ərzaq təhlükəsizliyini təmin edə bilməz. •
irəliləyiş əldə edildiyinə baxmayaraq, çox güman ki, bəşəriyyət Minilliyin Bəyannaməsində məqsəd kimi qoyulan «2015-ci ilədək yoxsulluğun son həddi miqyasının 2 dəfə azaldılmasına» nail olmayacaq. DB-nin məlumatlarına görə inkişaf etməkdə olan ölkələrin gündə 1,25 dollardan az məbləğinə yaşayan əhalisinin sayı 1981-ci ildəki 1,9 milyard nəfərdən 2005-ci ildəki 1,4 milyard nəfərədək azalmışdır (2005-ci ilin VAQP üzrə hesablandıqda). İlkin hesablamalara görə, 2011-ci ilin əvvəlində bu rəqəm yenidən 1,5 milyard nəfərə çatmışdır. Yoxsulların sayının mütləq göstəricisi Afrikada Böyük Səhranın Cənubunda yerləşən ölkələrdə. Latın Amerikası, Yaxın Şərq və Şimali Afrika, habelə Mərkəzi Asiya dövlətlərində yüksəlmişdir. •
miqyasının ixtisar olunması üzrə qlobal səylər önəmli hesab edilə bilərmi? Bu cəhdlər Çində və Hindistanda uğurlu hesab edilə bilsə də, bunu inkişaf etməkdə olan başqa, xüsusilə də ən zəifləri barədə demək mümkün deyil. Həmin ölkələrdəki artım yoxsulluğun miqyasını ixtisar etməmiş, kənd təsərrüfatında məhsuldarlıq isə aşağı səviyyədə qalmaqdadır. Çox ehtimal ki, mövcud
beynəlxalq iqtisadi və siyasi quruluşla əlaqədar ən radikal baxışlar burada meydana çıxır, qeyri-bərabərlik və ictimai məhsulun yenidən bölgüsünün zəruriliyi ideyaları bu mühitdə yaranır. •
Gəlirlərlə yoxsulluq arasındakı əlaqələrin dərəcəsi müxtəlif illərdə K.Lorens, S.Kuznets kimi iqtisadçı-alimlər tərəfindən təklif olunan düsturlar, habelə Cini əmsalı və s. ilə ifadə olunur. Amma praktiki cəhətdən müxtəlif alətlərdən istifadə edən beynəlxalq ictimaiyyət dünya əhalisinin yoxsul (və əksər) hissəsi ilə inkişaf etmiş ölkələrin əhalisi arasındakı fərqlərin azaldılması üzrə ümumi siyasəti işləyib hazırlaya bilməmişdir. •
dövlətlərində cəmləşmişdir. Amma burada da cəmiyyətdə təbəqələşmə baş vennişdir, güclü yenidənbölgü mexanizmlərinin mövcudluğuna baxmayaraq, yoxsulluq aradan qalxmır. •
İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə işsizliyin sabit yüksək səvi}^ədə qalması və hətta tədricən azalması (əhalinin sayının artması şəraitində) belə, təkcə həmin ölkələrin özü üçün deyil, siyasi qeyri-sabitliyin saxlandığı regionlar üçün də böyük təhlükə yaradır, sosial-iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi isə ümumi həyəcanı gücləndirir. •
Aydındır ki, hökumətlər iqtisadi inkişaf prosesi çərçivəsində əhalinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması üçün məqsədyönlü səylər göstərməlidir. 1993-2007-ci illərdə dünya iqtisadiyyatının 4-4,5% hüdudunda ümumi artımı Afrikanın və Latın Amerikasının bir çox ölkələrində aclıqdan əziyyət çəkənlərin ərzaqla təchizat probleminin həllinə, sosial və ekoloji gərginliyin zəifləməsinə az təsir göstərmiş, dünya əhalisinin rifahının nəzərəçarpan dərəcədə yüksəlməsinə səbəb olmamışdır. İnsanların xəstələnmə səviyyəsi aşağı düşməmiş, dünyanın təqribən 70 ölkəsində işsizlik əvvəlki kimi qalmış və hətta artmışdır. Görünür ki, bu məsələlər təkcə obyektiv şəraitlə deyil, həmçinin, inkişafın 1990-cı illərdə bir sıra beynəlxalq təşkilatlar, ilk növbədə, BVF, dünyanın iri dövlətləri tərəfindən tətbiq olunmağa başlamış qlobal nəzəri konsepsiyaları ilə bağlıdır.
1.
Bəşəriyyətin əsas qlobal problemlərini sadalayın. 2.
Yoxsulluq və ərzaq qıtlığı problemləri hansı səbəbdən qlobal hesab olunur?
767 getdikcə artan intensivliyi nüvə müharibəsindən daha təhlükəlidir, nəticələrinin aradan qaldırılması isə dəfələrlə çətin olan risk yaradır. Nüvə müharibəsinin qarşısını almaq imkanı «düymə basılanadək» qalacağı halda, ətraf mühitin dağılması xərçəng xəstəliyi kimi, asta-asta planetimizə yayılır; bu prosesi ümidsiz vəziyyət yarananadək təcili tədbirlər görmək hesabına ləngitmək olar. Mahiyyətcə, ekoloji problemin kəskinləşməsi dünya əhalisinin insan fəaliyyətinin amansız təsiri nəticəsində kasadlaşmış ətraf mühitdən keyfiyyət cəhətdən yeni asılılığa keçdiyini göstərir. 25.2. Problemlərin təsnifatı Qlobal ekoloji problemlər sırasına bunlar daxildir: 1)
dövranında baş verən fəsadlarla əlaqədar olaraq Yerdə baş verən hadisələrin bir hissəsi kimi, qlobal iqlim dəyişməsi. Atmosferdəki karbon qazının miqdarı ilə Yerin orta hərarəti arasındakı qarşılıqlı əlaqəni nəzərə alsaq, bu cəhətdən istixana effektinə xüsusi diqqət yetirilməlidir; 2)
qazlarının tullanmasıdır. Belə ki, tullantılar Yerdən istilik şüalanmasını saxlayır və istixana effekti yaradır; 3)
s.) təbiəti özünübərpa qabiliyyətindən artıq miqyasda istifadə edilməsi; 4)
təbii ehtiyatların tükənməsi, ətraf mühitin zərərli maddələrlə (ksenobiotiklərlə) çirklənməsi, adi zəhərli maddələrin yol verilən qatdıq səviyyəsindən dəfələrlə artıq miqdarda toplanması təbii sistemlərin (torpaq qatının, təbii suların, landşaftın) pozulmasına gətirib çıxarır; 5)
bitkilərin əvəzolunmaz surətdə məhvi; 6)
«planetin ciyəri» olan meşələrin qırılması nəticəsində atmosfer balansının sürətlə pozulması; 7)
dəliklərdən Yerə böyük miqdarda ultrabənövşəyi şüaların keçməsi insanlara ^ Ozon qatı (ozonosfer) - stratosfer hüdudlarında (10-50 km hündürlükdə) yerləşir. Tərkibində Yer səthinə kosmik şüalanmanın (o cümlədən ultrabənövşəyi radiasiyanın) böyük hissəsinin keçməsinin qarşısını alan ozonun zəngin olması ilə fərqlənir. 770 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|