həcmdə seçilməsi, onun başqa tərəfə ötürülməsi fonuaları, faktların verifıkasiyası
və s.) bağlı olan infonnasiya ilə mübadiləsi prosesi;
• dövlətin, təşkilatın, beynəlxalq münasibətlərin istənilən digər
iştirakçısının xarici strategiyasının daha ümumi olan məsələlərinin həlli fonnaları
.
Danışıqlar prosesi qərarların qəbul olunması prosesinin variantı kimi.
Qərarların işlənib hazırlanması və qəbul olunması haqqında elmdə həmin
mərhələləri səciyyəvi, «interaktiv» proses kimi təqdim edən xüsusi bölmə vardır.
Bu bölmə qərarların qəbul olunmasının dominant paradiqmalarınm Rusiyada
«inzibati-amirlik metodlarından demokratik yönümlü metodlara keçid» adını
alan, yəni iştirakçı tərəflərin bərabərliyi, fikir azadlığı, qəbul edilən qərarın
qarşılıqlı faydalılığı prinsiplərinə əsaslanan metodlarla əvəz olunması ilə
əlaqədar meydana çıxmışdır. Qərarların qəbul olunmasının əsas prinsipi,
məsələnin həlli konsepsiyası çərçivəsində tərəflərin səlahiyyətlərinə aid olan və
onların maraqlarına eavab verən qarşılıqlı güzəştlərdir.
Danışıqlar prosesinin bu aspekti danışıqlara sistemli yanaşma tərəfdarları
tərəfindən çox mühüm sayılır. Belə ki, X.Raffanm yuxarıda göstərilən
«Danışıqların aparılması ineəsənəti və elmi» kitabında qarşılıqlı informasiya
mübadiləsi və güzəştlər vəziyyətində qərarların qəbul olunmasında yaxud işlənib
hazırlanmasında interaktivlik anlayışı müəyyənləşdirilir və tədqiq edilir.
Danışıqların aparılması üzrə məşhur mütəxəssis olan riyaziyyatçılar A.Verjbitski
(Polşa), R.Avenhaus (Almaniya), V.M.Sergeyev və başqaları da sistemli
yanaşmanın tərəfdarlarıdır.
Danışıqlar informasiya prosesi kimi. İnformasiya mübadiləsi
danışıqlarda həll yollarının tapılması və razılıq əldə edilməsinin üsuludur.
Danışıqlar zamanı hər iki tərəf problemə aid olan müəyyən həemdə
infonnasiyanı: danışıqların predmeti, tərəflərdən hər birinin maraqları,
danışıqların predmeti və problemin həlli barədə təsəvvürləri (bir çox hallarda
çoxsaylı əlaqədar hadisələr nəzərə alınmaqla) verir və qəbul edir. İnformasiya
mübadiləsinin məqsədi qarşı tərəfdə danışıqların mövzusu və onun nə ilə
nəticələnə biləcəyi, özünün mövqeyi, təklif edilən həll variantlarının səmərəliliyi
və hətta qərar qəbul olunmadığı təqdirdə tətbiq ediləcək «sanksiyalar» haqqında
təsəvvür yaratmaqdır.
Bu cür informasiya mübadiləsi «təbliğat müharibəsi» (hərçənd, bu
^ KpeMBHioK B. VKa3.
COH
.
C. 60.
101
danışıqlar prosesinin pərdələnməsinin bir hissəsi də ola bilər) deyil, əksinə,
danışıq aparan tərəflərin kompromis əldə edə biləcəyini, arzu edilən razılığa nail
olacağını yaxud bunun onların istəkləri və imkanları hüdudundan kənarda
qalacağını müəyyənləşdirən mənalı və məhsuldar prosesdir. Danışıqlarda
müxtəlif informasiya axınları; «stolüstü» (danışıq aparan tərəflər arasında),
«stolun özünə mənsub hissəsində» yaxud nümayəndəliklər daxilində və
«mərkəzlər arasında», yəni marağı olan müxtəlif təşkilatlar arasında baş verir.
Danışıqların «infonrıasiya nəzəriyyəsi» ilə mütəxəssislər məşğul olmuş və
olurlar. İdeyalarının çoxu müasir diplomatiyada universal məna almış K.Yonson
onların ən nüfuzlularmdan biri hesab edilir.
Danışıqlar prosesi informasiyanın tənzimlənməsi əsasında qərar qəbul
olunmasının metodu kimi. Bu metod hələ antik dövrdən məlumdur və ritorika
incəsənətinin və elminin əsaslarından birini təşkil edir. Amma iqtisadiyyat üzrə
danışıqlar zamanı tərəfdaşa hissələrə bölünmüş infonrıasiya vasitəsilə
məqsədyönlü təsirdən yararlanma həmişə mümkün olduğuna görə həmin sahənin
məsələləri müzakirə olunarkən bu metod xüsusi aktuallıq kəsb edir.
Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu sahə informatikaya (onun məqsədyönlü
informasiya axınları ilə məşğul olan hissəsinə) daha çox meyil etsə də,
danışıqların öyrənilməsi sahəsində əhəmiyyətli rol oynayır.
Danışıqlar xarici iqtisadi strategiyanın bir hissəsi qismində. Əvvəl qeyd
etdiyimiz kimi, biz iqtisadİ3^atm siyasətlə get-gedə daha çox qovuşması ilə
qarşılaşırıq: bu, dövlətlərin daxili işlərində baş versə də, onların xarici siyasət
sahəsində daha qabarıq əks olunur. Qlobal dünyada siyasətin və diplomatiyanın
dövlətlərin iqtisadi maraqlarına doğru istiqamətlənməsi müşahidə edilir. Bu
baxımdan danışıqlar onu aparan tərəflərin öz strateji vəzifələrini yerinə
yetirməsinin və məqsədlərinə çatmasının məxsusi olsa da, güclü alətinə çevrilir.
Bu zaman xarici siyasi yaxud iqtisadi strategiyanın dominant məqsədləri ilə
danışıq iştirakçılarının davranışı arasında birbaşa asılılıq heç də həmişə müşahidə
olunmur. Özünəməxsus formada olsa da, ümumi xarici strategiya yalnız ümumi
vəzifələri və məqsədləri müəyyənləşdirməklə bərabər, danışıqların konkret
məqsədindən, gündəliyindən, diplomatiya və siyasətin başqa təsir vasitələrindən
asılı olaraq iştirakçı tərəflərə davranış tərzini seçmək üçün geniş imkanlar
yaradır.
İqtisadi və siyasi amillərin əlaqələndirilməsinin uğurlu nümunələrindən
biri 1922-ei ildə keçirilmiş, minimum resurslara malik olan, böyük dövlətlər
102