Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kapitalın hərəkəti balansının formalaşması.
- Kapitalın ölkəyə axınına
- Bazis balansı.
- Rəsmi ehtiyatlar.
ixrac rüsumlarını da tətbiq edir. Tranzit rüsumları İkinci Dünya müharibəsi başlananadək bəzi ölkələrin gəlirinin əsas mənbəyi olmuşdur. GATT-ÜTT-in yeni ticarət müqavilələri və qaydaları qüvvəyə mindikdən sonra onlar, demək olar ki, hər yerdə ləğv olunmuşdur. Öz gəlir mənbələrini şaxələndirməyə və ixrac edilən xammalın dəyərinə emal dəyərinin əlavə olunması yolu ilə onu artırmağa çalışan inkişaf etməkdə olan ölkələrdən idxal olunan emal sənayesi məhsullarına münasibətdə inkişaf etmiş ölkələrin tətbiq etdiyi tarif rejimi əsas problemlərdən biridir. İnkişaf etmiş ölkələrin bazarlarına xammal çox vaxt rüsumsuz daxil olur, amma emaldan sonra həmin materiallara adətən rüsum tətbiq edilir. Bu, inkişaf etmiş ölkələrin öz emal sənayesi məhsulları üçün xarici bazarlar tapmasına çətinlik törədir. Bununla bərabər, onların özündə buraxıla biləcək bir çox mallar inkişaf etmiş ölkələrdə istehsal olunur. Əcnəbi tərəfdaşların yüksək tarifləri və aşağı idxal kvotaları, habelə ticarətdə ciddi qeyri-tarif məhdudiyyətlərinin mövcudluğu ölkənin ixracını ixtisar edir.
Valyuta məzənnəsi (xarici valyutanın milli valyutada ifadə olunan qiyməti). Malların ölkədəki və xaricdəki qiymətlərinin müəyyən olunmuş nisbətləri çərçivəsində milli valyutanın mübadilə məzənnəsinin yüksəldilməsi ölkənin mallarının ixrac qİ3anətlərini artırır və ixracın həcmini azaldır. Malların ixracı ölkənin valyutasına olan tələbatı genişləndirir və xidmətlərin ixracını (burada xidmətlərin yalnız bəzi xüsusi növləri, məsələn, rezidentlərin əvvəlki dövrlərdə investisiya qoyuluşundan gəlirləri nəzərdə tutulur. Bu gəlirlər kapitalın investisiyalara yönəldilən həcmindən, ssuda faizinin dərəcəsindən, dividendlərin və mənfəətin məbləğindən asılıdır) müəyyən edən eyni proseslərin və amillərin təsirinə məruz qalır.
nəzərdən keçirilən eyni proseslərin, ilk növbədə isə, idxalın artmasının yaxud azalmasının əsas amilləri olan miqdar və qiymət amillərinin təsiri altında formalaşır. Başqa şərtlər eyni olduqda, malların ölkədaxili qiymətləri analoji xarici malların qiymətinə nisbətən bahadırsa, ölkənin idxalının həcmi artır. Tariflərin aşağı olması, yüksək idxal kvotaları, ölkənin valyutasının xarici valyuta bazarlarında yüksək qiymətləndirilməsi idxal həcminin artmasına təsir göstərir. Cari balans üzrə saldonun (cari əməliyyatlar üzrə hesabın) müsbət və ya mənfi kəmiyyətini tam təsəvvür etmək üçün ixracın
məbləği ÜDM ilə müqayisə olunur. Nəticə ölkənin xarici ticarət əməliyyatlarının xarakteri və vəzi}^əti barədə real təsəvvür yaradır. Mənfi saldonun neqativ nəticələri cari əməliyyatlar üzrə tədiyyə balansında kəsir yaranmış ölkənin onu maliyyələşdirmək üçün başqa ölkələrdən və beynəlxalq təşkilatlardan borc almağa yaxud öz aktivlərini azad bazarlarda satmağa vadar olmasında təzahür edir. Amma bu cür kəsirli maliyyələşdirmənin hüdudları xaricdən borclanma mənbələrinin tükənməsi, ölkənin bazarda tələbat olan aktivlərinin dəyərdən düşməsi ilə məhdudlaşır. Belə vəziyyətlərdə ölkə tədiyyə balansında (daha geniş planda isə daxili və xarici xərcləri ixtisar etməklə dövlət büdcəsində) düzəlişlər etməyə məcburdur.
(kapital və maliyyə əməliyyatları hesabı) kapitalın yerdəyişməsi ilə əlaqədar olan be}məlxalq maliyyə əməliyyatları hesabları qrupunun sayəsində fonnalaşır. Bura aktivlərin alqı-satqısı və başqa maliyyə əməli}^atlan, o cümlədən dövlət və özəl kapitalın, uzunmüddətli və qısamüddətli kreditlərin və borcların, portfel investisiyalarının ixracı və idxalı daxildir. Beləliklə, bu halda kapitalın hərəkəti balansını əks etdirən müqavilələrin ümumi nəticəsi nəzərdə tutulur. Bu hərəkətin düsturu aşağıdakı kimidir; Xaricdə aktivlərin əldə olunması üzrə xərclər
Beynəlxalq borclar və kreditlər üzrə daxilolmalar Kapitalın hərəkəti üzrə Mərkəzi Bankın əməliyyatlarından daxilolmalar Kapitalın satışından daxilolmalar Malların və xidmətlərin satışı kimi, xarici aktivlərin satılması da xarici valyutanın daxil olması ilə nəticələnir. Xarici aktivlərin alınması isə, əksinə, xarici valyutanın xərclənməsi deməkdir. Bir çox dövlətlər üçün beynəlxalq və ikitərəfli müqavilələr üzrə, o cümlədən BVF, DB, BYİB xətti ilə alınan borclar və kreditlər, habelə ölkələrin mərkəzi banklarının aktivlərin satışı nəticəsində forması dəyişdirilmiş mədaxilləri olan beynəlxalq əməliyyatları da böyük əhəmiyyətə malikdir. Kapitalın ölkədən axını pul vəsaitlərinin başqa ölkələrə köçürülməsini (aktivlərə yönədilməsini), ölkəyə axını isə tədiyyə balansı qiymətləndirilməli olan ölkəyə köçürülməsini əks etdirir. Kapitalla aparılan əməliyyatlar həm özəl, həm də dövlət sektorları vasitəsilə həyata keçirilə bilər. Şübhəsiz ki, dövlət kreditləri xarici siyasətə müəyyən dərəcədə təsir göstərir və bu, müxtəlif formalarda təzahür edə bilər.
Tədiyyə balansı baxımından kapitalın ölkədən axını aşağıdakı əməliyyatları əhatə edir; •
•
ölkə investorlarının xarici səhmləri və istiqrazları alması; •
milli kreditorların başqa ölkələrin borcalanlarma kredit verməsi; •
milli rezidentlərin xarici banklarda bank depozitlərini əldə etməsi. Kapitalın ölkəyə axınına aşağıdakı əməliyyatlar daxildir: •
xarici finnalar tərəfindən ölkəyə birbaşa investisiya qoyuluşları; •
ölkənin səhmlərinin və istiqrazlarının əcnəbi investorlar tərəfindən alınması; •
•
ölkə banklarının depozitlərinin qeyri-rezidentlər tərəfindən əldə olunması. Ölkəyə kapital axınının ölkədən kapital axınını üstələməsi cari (ticarət) hesablar balansını mənfi saldosunun neqativ nəticələrini minimuma endirir və dayanıqlı iqtisadi artım üçün əlverişli mühit yaradır. Bazis balansı. Bazis balansı cari hesablar balansı ilə kapitalın hərəkəti balansının toplanması nəticəsində fonnalaşır. Onun əhəmiyyəti milli iqtisadiyyatın əmək məhsuldarlığı, beynəlxalq rəqabət qabiliyyəti, investisiya mühiti, alıcıların verdiyi üstünlüklər və s. kimi mühüm xüsusiyyətlərini əks etdirməsindədir.
balansı yaxud bazis balansı təşkil edən iki balans - cari əməliyyatlar və kapitalın hərəkəti üzrə balanslar tədiyyə balansı adlandırılmaq üçün tam və kifayət deyil. Onun üçüncü tərkib hissəsi «Rəsmi ehtiyatlar» maddəsidir. Müxtəlif ölkələrin mərkəzi banklarında rəsmi ehtiyatlar adlandırılan külli məbləğdə xarici valyuta vardır. Ehtiyatlardan, bir qayda olaraq, tədiyyə balansının cari əməliyyatlar və kapitalın hərəkəti (dollar, funt sterlinq, avro və s. dönərli valyutalar, habelə qızıl) balanslarının tənzimlənməsi üçün istifadə edilir. Kapitalın hərəkəti hesabının balansının aktivi, maliyyə ilində cari əməliyyatlar hesabı üzrə balansın passivindən xeyli azdırsa, ölkənin birləşdirilmiş (konsolidə olunmuş) hesabatları üzrə xalis kəsir yaranacaqdır. Başqa sözlə, beynəlxalq ticarətdə və maliyyə əməlij^atlarmda ölkə xarici valyutanı qazandığından daha çox, xərcləmişdir. Mərkəzi bankların rəsmi ehtiyatlarından valyuta bazarına onların bir hissəsini çıxarmaq yolu ilə milli 116 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|