Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nisbi üstünlüklər nəzəriyyəsi və əmək məhsuldarlığı amili: Balassa modeli.
analoji mallarla başqa ölkələrin bazarlarına çıxır. Yeni əmtəələrin əksəriyyətinin inkişaf etmiş ölkələrdə buraxıldığına və daxili bazarlarda satış üçün (onların tələbləri nəzərə alınmaqla) təyin olunduğuna görə, onlar əsasən həmin ölkələrin nəhəng bazarlarında dövr edir; yüksək keyfiyyət və buna müvafiq olan baha qiymət onların ikinci və üçüncü dünya ölkələrinin bazarlarına intensiv surətdə daxil olmasına imkan vemıir. Amma sonuncuların bazarlarına həmin mallar postsənaye ölkələrinin əmtəələrini təqlid edən surroqatlar şəklində iri həcmdə tullanır yaxud yuxarıda dediyimiz kimi, inkişaf etmiş ölkələrin bazarları artıq tələb olmayan mallarla dolduqdan sonra oradakı istehsallar inkişaf etməkdə olan ölkələrə köçürülür. Amma burada təkcə əmtəənin istehsalı və təklifi amili deyil, həm də tələb amili mühümdür. Bu amillərin əsrlər ərzində kortəbii qaydada müəyyənləşdirilən uyğunluğu olmadan, mükəmməl ümumdünya ticarəti mümkün deyil. Uyğunluq burada ümumdünya ticarətində tarazlığı, tələb və təklif arasında balans yaradılmasını ifadə edir. Bir ölkə çərçivəsindəki balansdan fərqli olaraq, ümumdünya səviyyəsində asılılıq və qarşılıqlı asılılıq amillərinin çox mürəkkəb uçotu aparılır; bir (birinci) ölkənin istehsal imkanları orada buraxılan əmtəəlik malın (və xidmətlərin) müəyyən hissəsinin ikinci ölkə tərəfindən istehlak olunması imkanı ilə təmasa girir. Bu yanaşma beynəlxalq ticarət problemlərinin, o cümlədən ümumdünya ticarətinin standart modelinin işlənib hazırlanmasında əsas rol oynayan «əvəzetmənin son həddi» konsepsiyası üçün təməl təşkil edir. Əslində, bu, ingilis iqtisadçısı A.Marşallm («son səmərəlilik həddi» konsepsiyasının müəllifi) təkmil şəkildə (müasir anlamda) ümumi tarazlıq kimi ifadə etdiyi ümumdünya ticarətinin tarazlığı (balansı) ideyasının özüdür. Əvvəllər bu ideya C.St.Mill tərəfindən təsvir olunmuş, onun işlənib hazırlanmasına marjinalizm məktəbinin nümayəndəsi F.Ecuort, sonradan isə kapitalın hərəkətini və ümumdünya ticarətini tədqiq etmiş C.Mid öz töhfələrini vennişdir. Bu nəzəriyyənin əsas anlayışı qarşılıqlı tələb, yəni tələb və təklifi sintez edən, ölkəyə bir əmtəənin ixracını təmin etmək üçün başqa əmtəənin idxalının hansı miqdarda lazım olduğunu ifadə edən göstəricidir. Beləliklə, ümumdünya ticarətinin həcmi, əmtəənin daxili istehsalı ilə istehlakı arasında olan fərqdir. İstehsal istehlakdan çox olduqda, ölkə ixrac, az olduqda isə idxal edir. Buna müvafiq olaraq, əgər
və Q2
1-ci və 2-ci əmtəənin istehsalının (təklifinin) həcmi, Dj
və D2
onların istehlakıdırsa (tələbidirsə). Qı -
D2
malların ixracı, D? - Q 2 isə 2-ci əmtəənin idxalıdır. Ümumdünya ticarəti nəzəriyyəsinin nisbi qiymətlər anlayışına istinad etdiyini nəzərə alsaq, 2-ci əmtəənin idxalı, 1-ci əmtəənin ixracının, onun nisbi qiymətinə hasilinə bərabər olmalıdır və bunun nəticəsində aşağıdakı düstur alınır: D 2 - Q 2
=
( Q I - D I ) X P I / P 2 Bu halda ölkənin xarici ticarətinin ümumi tarazlığına - əmtəəyə olan tələbatın və təklifin həm daxili, həm də beynəlxalq ticarətdə eyni zamanda bərabərləşməsinə nail olmaq mümkündür.
Böyük Britaniyanın 26 sənaye sahəsi üzrə ixrac və hər iki ölkədə sahələr üzrə əmək məhsuldarlığının nisbəti barədə məlumatlardan istifadə etməklə, Rikardo metodologiyası əsasında onlar arasındakı ticarətin müqayisəli təhlilini aparmışdır. 6.1-ci şəkildə onun modeli təsvir edilmişdir və orada məhsuldarlıq göstəricisinin nisbətləri üfüqi, ixrac üzrə müvafiq göstəricilər isə şaquli xətt üzrə göstərilmişdir. Hər iki xətdə müvafiq göstəricilərin loqarifmləri əks olunmuşdur. Bunun heç bir prinsipal əhəmiyyəti olmasa da, ticari-iqtisadi proses haqqında aydın təsəvvür yaradır. Məlumdur ki, Rikardo nəzəriyyəsinə görə ABŞ-da hər hansı bir sahədə əmək məhsuldarlığı yüksək olarsa, bu ölkənin firmaları Böyük Britaniyanın yaxud başqa ölkənin eyni sahədə fəaliyyət göstərən firmalarına nisbətən daha çox əmtəə ixrac edə biləcək. Bu, 6.1 şəklindən də görünür. Müvafiq göstəricilər müəyyən maili xətt ətrafında kifayət qədər yaxın məsafədə səpələnmişdir. İstənilən iqtisadi statistikada olduğu kimi, bu müqayisəli təhlildə istifadə olunan statistikanın da müəyyən xətalarını nəzərə alsaq, əldə edilən nəticələr kafidən artıq hesab edilə bilər. Balassa ticarətin mütləq deyil, müqayisəli üstünlüklər əsasında qurulması barədə Rikardonun fundamental müddəasının doğruluğunu təsdiqlədi. Təhlilin aparıldığı ilin göstəricilərinə əsasən, Amerika sənayesi məhsuldarlığına görə Böyük Britaniya sənayesini təqribən iki dəfə üstələyirdi. Balassa seçilmiş ixrac malları toplusundan ölkənin yalnız istehsalında əmək məhsuldarlığına görə Böyük Britaniyadan üstün olan əmtəələri ixrac edəcəyi barədə geniş yayılmış yanlış fikri aşkarlamışdır. Rikardo modeli göstərir ki, müəyyən malı ixrae 147 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|