Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xarici ticarətin standart modeli.
- Praqmatik yanaşmalar.
strategiyalarına və təşkilati quruluşuna xüsusi yer ayırır. M.Porterin fikrincə, bütün fınualar tərəfindən bütün ölkələrdə tətbiq oluna biləcək hər hansı universal firma strategiyasını yaxud idarəçilik sistemini müəyyənləşdirmək mümkün deyil. Mebel, işıqlandınua qurğuları, ayaqqabı istehsalında liderlik edən İtaliya firmalarına idarəçiliyin sərt fomıaları və idarəetmə strukturlarının sürətlə dəyişdirilməsi xas deyil. Amma optika və dəqiq maşınqayınua sahəsində böyük səmərə ilə ixtisaslaşan alman firmaları üçün mərkəzləşdirilmiş sərt idarəçilik sistemi səciyyəvidir. Yuxarıda nəzərdən keçirilənlərdən başqa, M.Porter rəqabət üstünlüklərini müəyyənləşdirən ümumi parametrlər sisteminə ölkənin malik olduğu rəqabət üstünlüklərini gücləndirə yaxud zəiflədə bilən təsadüfi hadisələrin rolunu da daxil edir. Belə hadisələrin ölkənin inkişafının ümumi şərtləri ilə əlaqəsi çox zəifdir və onlara çox zaman nə firmalar, nə də hökumətlər təsir göstərə bilmir. Bu qəbildən olan ən mühüm hadisələrə yeni ixtiralar, böyük texnoloji irəliləyişlər (sıçrayışlar) resursların qiymətlərinin kəskin dəyişməsi (məsələn, «neft şokları»), dünyanın maliyyə bazarlarında əhəmiyyətli dəyişikliklər, müharibələr və s. aiddir. Ölkənin rəqabət üstünlüklərinin formalaşmasında hökumət böyük rol oynayır. Hökumət özünün pul-kredit, büdcə-vergi və gömrük siyasəti vasitəsilə tələb və istehsal amillərinə birbaşa təsir göstərir. Antiinhisar tənzimləməni həyata keçirərkən, hökumət milli iqtisadiyyatın aparıcı sahələrində və sektorlarında optimal rəqabət mühitinin saxlanmasına təsir göstərir, əsas ixrac sahələri ilə qarşılıqlı fəaliyyətdə olan əlaqəli və xidmətedici sahələrin inkişafını dəstəkləyir. Beləliklə, M.Porterin nəzəriyyəsi müasir dövrdə müəyyən ölkənin rəqabət üstünlüklərini müəyyənləşdirən əsas parametrlər məcmusunu daha dolğun əks edir.
Xarici ticarətin standart modeli. Xarici ticarət təhlil olunarkən, hər hansı bir müəyyən yanaşmaya (modelə) istinad etmək mümkün deyil. İqtisadi həyatın gerçəklikləri və real iqtisadi proseslərin baş verdiyi şərait o qədər çoxcəhətli, mürəkkəb və qarşılıqlı asılı, keçmişin heç bir nəzəri modelində qabaqcadan düşünülməmiş yeni vəziyyət yaratmaqla, o dərəcədə dinamik inkişaf edəndir ki, obyektiv məqsədə nail olmaq üçün çox zaman: birincisi, xarici ticarət sahəsində məlum olan bütün yaxud təqribən buna yaxın olan sayda yanaşmalardan, ikincisi, əvvəl təsvir olunanlar yeni proseslərə və 151 hadisələrə adekvat olmadığına görə yeni metodlardan və metodikalardan istifadə etmək zərurəti yaranır. Xarici ticarətin standart modelinin işlənib hazırlanmasında bir neçə səviyyəni aşkar etmək olar.
aşağıdakı baza prinsipləri daxildir: •
•
iqtisadi artımın tipləri; •
milli iqtisadi}^atın istehsal potensialı. Milli iqtisadiyyatın istehsal potensialı ölkələr üzrə əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənən, xarici ticarət üçün təkcə stimul deyil, həmçinin, fundamental baza olan istehsal imkanlarının hədləri ilə təsvir olunur. Bununla yanaşı, hər bir ölkənin istehsal imkanları nisbi tələbatlar məcmusunun xarakterini (iqtisadiyyatın xarici sektorunun istehsalı daxil olmaqla) müəyyənləşdirir.
Dünya bazarlarındakı tarazlıq ümumdünya nisbi tələblə ümumdünya nisbi təklif əsasında müəyyən olunur. Göstərilən konsepsiyalarda (yanaşmalarda, modellərdə) ümumi cəhətlərin mövcudluğu onları vahid, daha ümumi modelin elementləri kimi çıxış edən xüsusi hallar kimi nəzərdən keçirməyə əsas verir. İkinci səviyyə aşağıdakı qarşılıqlı əlaqələrin təhlilini əhatə edir: •
•
nisbi mərkəzlərlə nisbi təklif arasında; •
ümumdünya orta çəkili qiymətlər vasitəsilə ifadə olunan ümumdünya nisbi tələb və təklif arasında; •
ölkənin rifah səviyyəsi ilə xarici ticarətin şərtləri (ölkənin ixrac etdiyi malların orta qiymətinin idxal olunan malların orta qiymətinə nisbəti) arasında. Üçüncü səviyyə. Baza amillərinin istifadə olunan keyfiyyəti müxtəlif: ümumdünya, sahə, ölkə səviyyələrində eyniləşdirilməlidir. Bu amillərə aşağıdakılar aiddir: •
•
ölkələrdə mövcud olan ticarət şərtləri; •
ölkələrdəki tariflər və ixrac üçün subsidiyalar; •
gəlirlərin yenidən bölgüsü yaxud beynəlxalq transfer. Praqmatik yanaşmalar. Konkret ticari-iqtisadi reallıqlar ayrı-ayrı dövlətlərin xarici ticarət siyasəti və onların iqtisadi agentlərinin beynəlxalq ticarət əməliyyatlarının həlledici amili altında fonualaşan müxtəlif nəzəri konstruksiyalara və yanaşmalara güclü təsir göstərir. Bu, praktiki müstəvidə 152 beynəlxalq ticarətin tənzimlənməsinin xarakterinə görə ilk baxışdan bir-birini təkzib edən nəzəriyyələrin sintezi əsasında fonnalaşan praqmatik yanaşmaların əksər hallarda üstün olmasını ifadə edir. Bu yanaşmalar əsasən dünya iqtisadiyyatının və buna müvafiq olaraq ümumdünya ticarətinin böhranlı mərhələlərində yaxud dünyada iqtisadi vəziyyətin gələcək perspektivlərində müəyyən mücərrədlik yarandığı şəraitdə xüsusilə üstün mövqe tutmağa başlayır. Məsələnin həlli axtarılarkən əvvəlki nəsillərin təcrübəsinə müraciət olunması zərurətinin meydana çıxması, bir qayda olaraq, təlatümlü vaxtların yetişməsinin əlamətidir. Məsələn, indi «Marşall planı», maliyyə qeyri- sabitliyinə müqavimət göstərmək üçün Tobin vergisi, deflyasiya təhlükəsi ilə mübarizə məqsədilə Keynsin xərclərin stimullaşdırılması modeli yada düşür. UNCTAD -m Hesabatında göstərildiyi kimi, bütün bəlaların mənbəyi «liberal beynəlxalq iqtisadi qaydalarda ritorika və reallıq arasındakı rabitəsizlikdir. Bu uyğunsuzluq özünü heç bir yerdə beynəlxalq maliyyədə və beynəlxalq ticarətdə olduğu qədər aydın büruzə vermir. Azad ticarətin üstünlüklərini göylərə qaldırmaqla tərifləyən hökumətlər öz əhalisini və öz istehsalçılarını beynəlxalq rəqabətin dağıdıcı küləklərindən qorumaq üçün bu prosesə müdaxilə etməyə can atır. Məsələn, neomerkantilizm nəzəriyyələrinin qalıqları Uruqvay raundu zamanı əldə edilən razılıqların pozulmasına öz təsirini göstərmişdir»*. Əlbəttə, UNCTAD mütəxəssislərinin Uruqvay raundunun «pozulmasında» «merkantilizm qalıqlarının» təqsirli olması barədə fikirləri həddən ziyadə şişirdilmə kimi görünür. Uruqvay raundu başa çatdıqdan sonra, o cümlədən Doha raundunun gedişində beynəlxalq ticarət sahəsində irəliləyişlərin olmamasının əsas səbəbləri dünyanın əsas ticarət dövlətlərinin inkişaf etməkdə olan ölkələrin maraqlarına zidd olaraq, öz iri şirkətlərinə üstünlüklər yaradan ticarət rejimlərini möhkəmlətmək məqsədi güdən eqoistik istəyindədir. Təbii ki, bu halda onlar müasir iqtisadi nəzəriyyələrə, ilk növbədə isə malların, ticarətin, pul axınlarının və s. beynəlmiləlləşməsi qarşısında bütün maneələrin aradan götürülməsi ideyasına istinad edən neoliberal beynəlxalq monetarizm nəzəriyyələrinə əsaslanırlar. Amma bu zaman ticari-iqtisadi sahədə hakim mövqe tutan dövlətlər «xüsusi növ əmtəələr» buraxan ölkə istehsalçılarına münasibətdə «müdafiə sədlərini» qoruyub saxlayır (məsələn, kənd təsərrüfatı sahəsində ABŞ, Kanada, Aİ). Bu ziddiyyətlər ÜTT-nin danışıqlarının yeni ' UNCTAD. Trade and Development Report, 2002. UN. N.Y., Geneva, 2002. P. 3. 153
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|