Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
Aİ, NAFTA, ASEAN və müəyyən dərəcədə APEC kimi birliklərdə regiondaxili ticarətin xüsusiyyəti, sahənin həmin ölkələrin iqtisadiyyatlarının bir-birini tamamlayan xarakterdə olması sayəsində inkişaf etməsindədir. Bu xüsusiyyət qarşılıqlı maraqları gücləndirir, ticarət üçün əlavə stimullar yaradır. Düzdür, ölkələrin iqtisadiyyatlarının bir-birini bu cür obyektiv tamamlaması ticarətdə həmişə müsbət nəticə vennir. Buna nümunə milli iqtisadi}^atları tarixən uzun müddət ərzində ümumi, vahid regional-ölkə sisteminin altsistemi şəklində inkişaf edən, bir-birini tamamlaması, demək olar ki, mütləq xarakter daşıyan MDB-dir. Buna baxmayaraq, MDB-də qarşılıqlı ticarət aşkar surətdə ixtisara meyillidir. Görünür ki, bəzi hallarda siyasi instinktlər iqtisadi tendensiyaların
həlledici rol oynayır və bu, özünü diktatura qalıqları olan, xüsusi mülkiyyət institutları möhkəmlənməmiş zəif ölkələrdə daha aydın büruzə verir. Aİ ölkələri arasında qarşılıqlı ticarətin payının azalmasını mütləqləşdirmək lazım deyil, bu hal zaman və məkan baxımından müvəqqəti xarakter daşıyır. Bu birliyə 12 yeni ölkənin daxil olması Avropa İttifaqının ticarət ekspansiyasına təkan versə də, iqtisadi inkişaf səviyyəsinin qeyri- bərabərliyi, əhalinin rifahının fərqlənməsi, struktur və regional məsələlər və s. ilə əlaqədar olaraq, onlar ciddi problemlərlə qarşılaşırlar. Bu problemlər hələ uzun illər ərzində özünü göstərəcəkdir. Ehtimal ki, 2010-2011-ci illərdə Yunanıstanın problemləri qlobal böhran şəraitində Brüsselin diqqətinin Aİ-nin çoxsaylı, çətin idarə olunan iştirakçıları arasında dağılması nəticəsində yığılıb qalmışdı. Aydındır ki, inkişaf etmiş ölkələr üçün regiondaxili əlaqələrin gücləndirilməsi keyfiyyətcə daha yüksək olan başqa bir prosesin - beynəlxalq əmək bölgüsünün təkmilləşdirilməsi ilə əlaqədar olaraq, Qərbi Avropa ölkələrinin bir-biri ilə rəqabət aparan müəssisələrində istehsal bazasının institusional dəyişikliklərə uyğunlaşması nəticəsində yeni texnologiyalara transformasiyasının təzahürüdür. «Aralıq vəziyyətdə» (məsələn, inkişaf etməkdə olan klassik ölkələrdən orta səviyyədə inkişaf etmiş ölkələrə keçid) olan ölkələrdə isə regional əlaqələrin güclənməsi keçmiş metropoliyalar üçün maraq kəsb etməyən yerli mallara satış bazarlarının axtarılması məqsədinə tabedir. Amma son iki onillik ərzində bütün dünyada şaxələnmiş istehsal- satış şəbəkəsi olan TMK-nm nüfuzunun həmin ölkələrdə güclənməsi səbəbindən onların öz istehsal-ticarət (iqtisadi) vəziyyəti kifayət qədər
mürəkkəbləşir. Məlumdur ki, TMK-nm mərkəzləri, adətən, inkişaf etmiş ölkələrdə yerləşir, kooperasiya əlaqələri isə bəzən onun öz filialları arasında qapanır. Nəticədə TMK-nın istehsal-satış fəaliyyəti milli iqtisadiyyatın hüdudlarından «kənara çıxarıldığına» və yerləşdiyi ölkə üçün bir növ virtual xarakter daşıdığına görə onlar bu işlərdən gözlənilən faydanı əldə etmir. Buna baxmayaraq, ümumi statistik göstəricilər, o cümlədən regional və beynəlxalq ticarət haqqında məlumatlar getdikcə pozitivləşir. Bununla yanaşı, idxal olunan xammalın fiziki həcminin azalmasının ümumi tendensiyası müşahidə olunmaqdadır. Burada enerji resursları istisnalıq təşkil edir: bu tələbat Çində və Hindistanda, habelə son onillik ərzində intensiv inkişaf edən başqa YSÖ-də xüsusilə sürətlə artır. Öz növbəsində, xammal idxalının payının aşağı düşməsi üç əsas səbəblə izah edilir: 1)
genişlənməsi; 2)
ölkənin öz xammalından istifadə etməsi imkanlarının artması; 3)
resurslara qənaət edəri texnologiyalara keçid. Eyni zamanda kimya sənayesinin inkişafı və yanacaq-enerji balansının strukturunda dəyişikliklərin baş vemıəsi nəticəsində mineral yanacaq - neft və təbii qazla beynəlxalq ticarətin həcmi kəskin surətdə artmışdır. Lakin bu meyil qeyri-sabit xarakter daşıyır, istehsalın texnoloji bazasında baş verən dəyişikliklərdən, habelə dünya iqtisadiyyatında öz-özünə meydana çıxaraq zahirən təsadüfi hal kimi görünən amillərin təsirinə məruz qalan sənaye mərhələsinin dinamikasından asılıdır. Məsələn, 1996-2000-ci illərin əvvəlini əhatə edən dövrə nəzər yetirdikdə, iki səciyyəvi meyli fərqləndirmək olar: birincisi. Qərbi Avropa və Şimali Amerika ölkələrinin sabit iqtisadi inkişafı üçün yaranan əlverişli şərait enerji daşıyıcılarına tələbatın artmasını və neftin qiymətinin sabit qalmasım şərtləndirmişdir; ikincisi, dünya bazarlarında neftin qiymətinin misli görünməmiş dərəcədə ucuzlaşması. Yalnız 1999-cu ildə neftin qiyməti yüksəlməyə başlamış və müəyyən dövrdə paradoksal səviyyəyə çatmışdır (2008-ci ilin iyununda 1 barrelə görə təqribən 150 dollar olmuşdur); bu sahədə möhtəkirlik amilinin rol oynadığı aydındır. Neftin qiymətinin bahalaşması üç ildən çox (1999-2002-ci illər) davam etmiş, sonra barrelə görə 28-30 dollar civarında sabitləşərək 2004-cü ilin baharınadək 30 dollar ətrafında tərəddüd etmişdir. 2004-cü ilin yayında neftin qiyməti sürətlə yuxarı sıçrayaraq, ilk dəfə barrelə görə 50 dollar həddini keçmiş, bəzən isə Nyu-York 167 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|