Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Regional artım və ümıımdünya ticarətinin əmtəə strukturu müasir istehsal vasitələrinin payının çoxalması meylinin təzahürüdür.
- Çoxtərəfli ticarət sisteminin
fond birjasında 60 dollaradək bahalaşmışdır. 2004-2008-ci illərdə neftin barelinin qiyməti 80 dollardan aşağı düşməmiş və qeyd etdiyimiz kimi, 150 dollara çatmışdır.
ərzində ümumdünya ticarətinin əmtəə strukturunda baş verən ən böyük dəyişikliklər hazır məhsulların payının artması vəziyyətində xammalın payının getdikcə azalması ilə əlaqədardır. Bu dəyişikliklər istehsal amillərinin inkişafının, BƏB dərinləşməsinin və əsasən, texnoloji inqilabların, milli iqtisadiyyatların strukturundakı irəliləyişlərin nəticəsidir. Ticari axınların sənaye mərkəzləri arasında təmərküzləşməsinin ümumi meylinin dayanıqlılığına baxmayaraq, yüksək ehtimalla gələcəkdə daha böyük əhəmiyyət kəsb edə biləcək yeni proseslər də müşahidə olunur. Məsələn, 1990- cı illərdə və 2001-2010-cu illərdə Avrasiya və Şərqi Avropa ölkələrinin payına düşən ticarətin azalması ilə yanaşı, ümumdünya ticarətində «Çin amili» güclənir, Hindistanın ticari-iqtisadi potensialı sürətlə yüksəlir; bu cəhətdən Latın Amerikası ölkələri (Braziliya, Argentina, Çili, Meksika), Misir, Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ daha böyük rol oynamağa başlayır. Mahiyyətcə, ticarətin artımı dünya bazarında beynəlxalq istehsalın və maliyyə-bazar xidmətlərinin regional strukturunu kifayət qədər dəqiq əks etdirir. Buna müvafiq olaraq, ticari axınların güclənməsi ölkələr və regionlar üzrə əhəmiyyətli dərəcədə seçilir, ümumdünya ticarətinin nəzərəçarpan artdığı yaxud azaldığı sahələr fərqlənir. Birincisi, onilliklər ərzində ciddi çətinliklərə məruz qalan Yaponiyada iqtisadi artımın səngiməsi ilə bağlı olaraq, onun idxalı azalmışdır. İyenanın məzənnəsinin yüksəlməsi və ölkənin ixracında bahalı malların payının çoxalması (bəzi hallarda «ixracda könüllü məhdudiyyətlərin» tətbiqi ilə əlaqədar) nəticəsində ticarət balansının dollarla ifadə olunmuş kəsirinin artmasına baxmayaraq, Yaponiyanın ixracının fiziki həcminin artım tempi də zəifləmişdi. İkincisi, ABŞ-m xarici ticarətinin mütəmadi olaraq kəsirlə yekunlaşmasına baxmayaraq, 1993-cü ildən sonra ölkənin ixracı və idxalı 2008-ci ilin ortasınadək artmışdır (müəyyən tərəddüdlərlə). Yalnız Klintonun prezidentliyinin son illərində (1998-2000-ci illər) ABŞ-m ticari kəsiri xarici aləmdə yaranan bir sıra əlverişli amillər sayəsində qısa müddət ərzində müsbət saldo ilə əvəzlənmişdir. Üçüncüsü, artım templərinin aşağı olduğu 2002-2008-ci illərdə Qərbi
Avropa ölkələrinin ticarəti şübhəsiz ki, hələ kompensasiya funksiyalarını yerinə yetirirdi. Qlobal böhran baş verənədək, burada əhəmiyyətli dərəcədə böyük müsbət saldo mövcud olmuşdu. Kəsir ticarətin yalnız müəyyən, hazır məhsullarla mübadilə üzrə ixtisaslaşmış hissəsi, əsasən qarşılıqlı ticarət (Aİ üzvü olan dövlətlər arasında) üçün səciyyəvi idi. Dördüncüsü, 2001-2008-cü illərdə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə beynəlxalq tiearətin vəziyyəti bir-birindən xeyli dərəcədə fərqlənirdi. Belə ki, son iyirmi il ərzində Şərqi Asiyanın xarici ticarəti inkişaf etməkdə olan dünyanın başqa regionları ilə müqayisədə ən yüksək dinamizmi ilə seçilirdi. Latın Amerikasının da ixracı və idxalı artırdı və bunun böyük bir hissəsi ABŞ, Aİ və Çinin payına düşürdü. Beşincisi, Şərqi Avropanın bir sıra dövlətlərinin, neft ixracı əsasında iqtisadiyyatın dinamik artımı sayəsində MDB-nin (xüsusilə Rusiya və Qazaxıstan) xarici ticarət həcminin əhəmiyyətli dərəcədə çoxalması davam edirdi. Amma bütün bu tendensiyalar 2008-2010-cu illərdə baş verən ümumdünya maliyyə-iqtisadi böhranı nəticəsində dayanmışdı. Ümumdünya ticarətinin yeni təsviri, çox güman ki, dünya iqtisadiyyatı tam bərpa olunduqdan sonra təqribən 2011-2012-ci illərdə formalaşacaqdır. Çoxtərəfli ticarət sisteminin səmərəliliyinin daha da zəifləməsinin gerçəkləşməsi də göz qabağındadır. Bunun səbəblərinin müəyyən qismi regional ticarət bloklarının geniş yayılması və onların möhkəmləndirilməsi üzrə həyata keçirilən tədbirlərlə, habelə ticarətin RTS vasitəsilə tənzimlənməsi cəhdləri ilə əlaqədardır. Hələ 2001-ci ildə Dohada (Qətər) başlanmış beynəlxalq danışıqlar raundu ətrafında yaranmış vəziyyətlə bağlı öz bacarıqsızlığmı göstərən ÜTT rəhbərliyi də bu sistemə ciddi zərbə vurur. Fransalı iqtisadçı, professor Jan-Lui Muçelli beynəlxalq ticarətin ölkənin ixtisaslaşması ilə müəyyən dərəcədə bağlı olan məsələlərini aşağıdakı kimi ifadə etmişdir: 1.
2.
Bu iştirakın fomıalan hansılardır? 3.
İxtisaslaşma xarici ticarət balansı və ticarətdən gəlir əldə olunması baxımından səmərəlidinni? 4.
Ən səmərəli beynəlxalq ixtisaslaşma hansıdır və beynəlxalq ixtisaslaşmanın dərinləşdirilməsi, yaxşılaşdırılması yaxud dəyişdirilməsi məqsədi ilə hansı makroiqtisadi və ticarət siyasətləri həyata keçirilməlidir?
5.
Avropa İttifaqı çərçivəsində inteqrasiya prosesi ixtisaslaşmaya nə eür təsir göstərir?’ 6.5. Beynəlxalq ticarətin xüsusiyyətləri və dinamikası ümumi təsvir. Malların və xidmətlərin ayrı-ayrı ölkələr arasında hərəkəti onların milli bazarlarını vahid ümumdünya (qlobal) sistemdə birləşdirir və buna müvafiq olaraq, ölkələrin iqtisadi baxımdan qarşılıqlı asılılığını gücləndirir. Bu, ölkələrin vahid ümumdünya ticarəti sisteminə cəlb olunmasının fasiləsiz surətdə artmasının nəticəsidir. Beynəlxalq ticarətin miqyası haqqında aşağıdakı məlumatlar təsəvvür yaradır: ümumi ixrac 1970-ci ildəki 318 milyard dollardan 1990-cı ildə 2 trilyona qədər artmış, 2008-ci ildə 16 trilyon dollardan çox, 2009-cu ildə 14,6 trilyon dollar, 2010-cu ildə 15,7 trilyon dollar olmuşdur. Bu illər ərzində idxal 222 milyard dollardan 1990-cı ildəki 2,4 trilyon dollara çatmış və 2008-ci ildə 16 trilyon dollardan çox olmuşdur. Milli iqtisadiyyatların getdikcə daha böyük hissəsi (sənayeləşmə və xüsusilə də postsənayeləşmə) beynəlxalq ticarətin qlobal sisteminə birbaşa cəlb olunur. İxrac və idxalın istehsal edilmiş ÜDM-ə nisbəti əsasında ölkənin beynəlxalq ticarətə
Müharibədən sonrakı dövrdə beynəlxalq ticarətdəki təzahürlərə aşağıdakıları aid etmək olar: •
İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə beynəlxalq ticarətin həcmi əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Ticarətin xidmətlərlə ticarət kimi yeni fonnalarmm yaratdığı üstünlüklər mallarla ənənəvi ticarətin təmin etdiyi üstünlüklərdən o qədər də güclü fərqlənmir; •
maneələri inteqrasiya çərçivəsində aradan qaldırıldıqdan sonra regional inteqrasiyadan və ümumdünya inteqrasiyasından əldə olunan faydalar böyük əhəmiyyət kəsb edir; •
beynəlxalq ticarətin potensial üstünlüklərinin reallaşdırılması beynəlxalq kooperasiya nəticəsində daha da sürətlənmişdir; •
' Mucchelli Jean-Louis. Principes d'Economie Internationale. Paris, 1988. P. 2, 170
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|