ixrac imkanlarını hər il on milyardlarla dollar məbləğində azaldır. Bu zaman
ABŞ-m özünün ticarət siyasətinin açıq-aydın proteksionizm xarakteri, onun
qoyduğu maneələrin isə rəqib ölkələrlə müqayisədə çox vaxt daha yüksək olması
məqamı kölgədə qalır.
Buna baxmayaraq, Amerikanın elmi dairələrində belə bir fikir üstündür ki,
ölkənin xarici ticarətinin kəsirli olmasının başlıca səbəblərindən biri, ABŞ- m
ticarət tərəfdaşlarının onun bazarlarında işləməyin dünya iqtisadİ3^atmm
liderlərinə çatmaq vasitəsi kimi nəzərdən keçirən fəal iqtisadi və ticari siyasətidir.
Bundan əlavə, ABŞ-m tərəfdaşlarının ticarət balansının aktiv olması onlara xarici
investisiyalardan gəlirlərin ödənilməsinin və kapitalın xaricə, 0 cümlədən ABŞ-a
çıxarılmasının maliyyə mənbəyi qismində xidmət göstərir. Amma bundan
ABŞ-m özü də faydalanır: ticarət balansının kəsiri xarici rəqabətin təsiri altında
Amerikanın əmək və investisiya resurslarını azad edib, öncül sahələrə
yönəltməklə, iqtisadiyyatda texniki yeniləşməni həyata keçirməyə imkan yaradır.
Amma bu, ABŞ iqtisadiyyatının perspektiv planda ümumi itkilərini əvəz edə
bilməyən xüsusi pozitiv nəticədir.
ABŞ ilə Yaponiya arasında ticarət münasibətləri. Yaponiya ənənəvi
olaraq. Birləşmiş Ştatlar üçün ən zəif ixrac bazarlarından biridir və onunla
ticarətdə ABŞ-m həmişə böyük ticarət kəsiri olmuşdur. Yuxarıda deyildiyi kimi,
1960-1980-ci illərdə ABŞ-m bu dövlətlə ticarətində kəsir problemi hər iki ölkənin
iqtisadi və siyasi çevrələrinin münasibətlərində əsas qıcıqlandırıcı məqam
olmuşdur. 1970-1990-cı illərdə Yaponiya ABŞ-a on milyardlarla dollar
məbləğində mal ixrac edirdi, bu isə, Amerikadan idxalı üstələyirdi. Nəticədə
Yaponiya ilə ticarətdə ABŞ-m saldosunun mənfi olması adi hala çevrilmişdi.
Lakin son illərdə bu fərqin azalması, habelə ABŞ ilə ticarətdə Yaponiyanın
əvvəlki dövrlərdə tutduğu mövqelərin Çin tərəfindən zəbt edilməsi nəticəsində
ziddiyyətlərin kəskinliyi bir qədər zəifləmişdir. 2008-ci ildə ABŞ ilə ikitərəfli
ticarətdə Çinin müsbət saldosu 120 milyard dollar olmuşdur (müqayisə üçün:
həmin ildə Yaponiyanın müvafiq göstəricisi 90 milyard dollar idi). Beləliklə,
Yaponiya iqtisadiyyatının sürətli yaxud zəif templərlə inkişaf etməsindən asılı
olmayaraq, onun ABŞ ilə ikitərəfli ticarətindəki müsbət saldo hələ 1970-ci
illərdən başlayaraq davam edən dayanıqlı və ənənəvi təzahürdür. Buna görə də
dünyanın bu iki aparıeı dövləti arasında əzəldən mövcud olan ziddiyyətlər daimi
olsa da, səngiyən xarakter daşıyır. Bu, yapon şirkətlərinin və banklarının ABŞ
şirkətlərini dalbadal satın aldığı vaxtlarla müqayisədə Yaponiyanın get- gedə
ABŞ bazarında dinamik ekspansiya qüvvəsini itinnəsi ilə bağlıdır. O
219
zaman Amerika ictimaiyyəti ölkənin Yaponiya tərəfindən az qala zəbt
olunduğunu düşünürdü. İndi vəziyyət dəyişmişdir və bu strategiya Yaponiyadan
başqa ölkələr qrupuna keçmişdir.
ABŞ öz ticarət tərəf-müqabilləri ilə mübarizədə çox vaxt proteksionizmin
klassik metodlarından yararlanır. Bu yanaşmadan ABŞ-m təkcə Yaponiya ilə
deyil, həmçinin, Latın Amerikası və Avropa İttifaqı ölkələri ilə apardığı ticarət
danışıqlarında geniş istifadə olunmuşdur. Son illərdə həmin metodlar
koıporasiyaları ABŞ-m daxili bazarına daxil olmağa çalışan inkişaf etməkdə olan
ölkələrlə ticarət münasibətlərində də tətbiq olunur.
ABŞ ilə Kanadanın ticarət münasibətləri. İkitərəfli Amerika-Kanada
ticarət münasibətlərinin ənənəvi olaraq mühüm əhəmiyyət kəsb etməsi, özünə
qarşı daim diqqət tələb edir. Özü də burada əsas məsələ ticarətin həcminin böyük
(xüsusilə Kanada üçün) olmasında deyil. İki ölkə arasındakı ticarətin özünün
səciyyəvi cəhətləri vardır. Birincisi, hər iki istiqamətdə ixracın və idxalın əsas
hissəsi Amerika şirkətlərinin Kanadada yaxud beynəlxalq korporasiyaların
Kanadada, qismən isə ABŞ-da yerləşən törəmə müəssisələrində buraxılan
mallardır. İkincisi, Kanadanın sənayesini müəyyən mənada ABŞ sənayesinin
təbii davamı kimi nəzərdən keçinnək olar. Qitədə iqtisadi inteqrasiya prosesləri
hələ 1950-ci illərdən dərin xarakterdədir. Bu zaman inteqrasiyanın əsas
hərəkətverici qüvvəsi kimi dövlət (Qərbi Avropadakı kimi) deyil, iri
korporasiyalar çıxış edirdi, yəni burada inteqrasiyanın xüsusi inhisarçı forması
təşəkkül tapmışdı. Buna görə də hər iki ölkənin həm ixracının, həm də idxalının
əsas hissəsi (80%-i) hazır məmulatlardan (maşın- texnika məhsullarından) və
avadanlıqdan ibarət idi. Kənd təsərrüfatı məhsullarının payı 5%-dən azdır.
Bununla yanaşı, Kanada Amerikanın müəssisələrinə böyük həcmdə neft və
dağ-mədən məhsulları (polad, mis, alüminium, sink və s.) ixrac edir.
İnteqrasiya əsasında mal göndərişləri yanacağa daha çox aiddir:
Kanadanın neft çıxarılan Qərb əyalətləri (Alberta əyaləti) onu Amerikanın sərhəd
yaxınlığındakı neft emalı zavodlarının yerləşdiyi Şərq əyalətlərinə göndərir;
Kanadanın sənaye mərkəzləri olan Kvebek və Ontario əyalətləri isə neft və
yanacaqla ABŞ ərazisindən təchiz olunur. Mineral resursların və sənaye
mərkəzlərinin coğrafi yerləşməsi ilə diktə olunan bu cür ərazi üzrə
ixtisaslaşmadan hər iki ölkə faydalanır.
ABŞ ilə Çinin ticarət münasibətləri. İki ölkə arasındakı ticarət son 10-15
il ərzində böyük sürətlə artmış və həm Amerikanın, həm də dünyanın əmtəə
220