Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BİM-in əsas əlamətləri.
- BİM-in təşkilati quruluşu və strukturu.
- BİM-in vəzifələri və funksiyaları.
Lakin iqtisadi həyatın beynəlmiləlləşməsinə yönəlmiş bu universal meyil bəzən, xüsusən də, müxtəlif daxili (tsiklik enmələr) və xarici (siyasi vəziyyətin kəskinləşməsi, regional silahlı münaqişələr və s.) səbəblərin təsiri altında dünya təsərrüfatının ümumi vəziyyətinin pisləşməsi üzündən əks-meyillərlə kəsilir (qısa müddətə olsa da). Lakin təkrar edək: dövlətlərin ümumi mənafelərinin mövcudluğu nəticəsində bu qısamüddətli meyillər dayanır və bu zaman beynəlmiləlləşmənin qlobal prosesləri tam gücü ilə işləməyə başlayır. Təsərrüfatın beynəlmiləlləşməsi özünü aşağıdakı formalarda büruzə verir: •
iqtisadi inkişaf proseslərinin bir dövlətin hüdudlarından kənara çıxması; •
BƏB-in istehsal, texnoloji, maliyyə münasibətlərinin və müxtəlif dövlətlər arasında qarşılıqlı əlaqələrin dərinləşməsinə aparan yeni mərhələsi; •
əsasında istehsalın beynəlxalq ixtisaslaşmasının və kooperasiyasının formalaşması; •
dünya əmtəə bazarlarının, kapital bazarlarının, işçi qüvvəsi bazarlarının formalaşması; •
qlobal nəqliyyat infrastrukturunun, boru kəmərlərinin formalaşması; •
vahid informasiya məkanının yaradılmasına aparan meyillərin güclənməsi. BİM-in əsas əlamətləri. Müasir BİM-in təməlində əsasən istehsal amillərinin yüksək dərəcədə inkişafı, yəni elmi-texniki tərəqqinin birbaşa təsiri nəticəsində (bütövlükdə dünya təsərrüfatında olduğu kimi) əmək bölgüsü prosesləri durur. BİM sistemi dünya iqtisadiyyatı əsasında, lakin ondan bir qədər «geridə qalmaqla» inkişaf edirdi və bu, beynəlxalq münasibətlərin vasitəçi xarakteri ilə izah olunur. BİM-in əsas əlamətləri yaxud xüsusiyyətləri ən ümumi şəkildə aşağıdakı kimi təsvir oluna bilər: •
bazarlarla birgə müəyyən müstəqil kəmiyyət formasında mövcud olan dünya bazarına çıxarılınır. Əmtəə konkret ölkədə istehsalın nəticəsi qismində deyil, dünya bazarında tələb və təklifin obyekti kimi nəzərdən keçirilir. Başqa sözlə, əmtəə müvafiq «kağızlarda» təsbit olunur və burada beynəlxalq bazarlarda abstraktlaşma səviyyəsi dəfələrlə yüksəlir; •
dünya bazarları milli bazarlarla müqayisədə nəzərəçarpan dominant 23 mövqe tutmağa başlayır və onlara güclü təsir göstərir. Burada tələb və təklif qanunları milli bazarlarla müqayisədə daha aydın fomıalarda təzahür edir (xüsusilə də inkişaf etmiş dövlətlərin dar dairəsindən kənarda qalan dünyanın əksər ölkələrindən söz getdikdə); •
rəqabət mübarizəsinin milli bazarlarda olduğundan daha «qəddar olması» ilə fərqlənir. Bununla yanaşı, burada bazarlar obyektiv olaraq həddən artıq liberaldır, rəqabət mexanizmi isə daha sərbəst fəaliyyət göstərir. Deməli, beynəlxalq qiymətqoyma prosesi də, bazarın kortəbii rəqabət əsaslarının daha güclü təsirinə məruz qalır; •
beynəlxalq əmtəə və pul bazarlarında yeni meydana çıxan xüsusiyyətlərdən biri - BİM-in tənzimlənməsi mexanizmlərindəki pozuntular nəticəsində ehtikarçıhq ünsürlərinin, o cümlədən iri subyektlərin maksimum qazanc əldə etmək üçün istifadə etdikləri çoxsaylı üsulların mövcud olduğu ayrı-ayrı formalarının güclü inkişafıdır; •
BİM-in institusional mexanizmlərinin yaradılması milli təsərrüfatçılıq sistemlərinin qarşılıqlı təsirinin get-gedə mürəkkəbləşən fonualarınm tələblərini əks etdirir. Onların yaradılmasının əsasında ikili məqsəd - qarşılıqlı və beynəlxalq əməkdaşlığı və müəyyən sahələrin beynəlxalq səviyyədə tənzimlənməsini gücləndirmək dururdu. Əmək bölgüsü və elmi-texniki tərəqqi prosesləri mürəkkəbləşdikcə, bu mexanizmlər və institutlar daha da şaxələnir və müxtəlifləşirdi. Bunun nəticəsində BİM sistemi təşkilatların və idarələrin səciyyəvi, getdikcə genişlənən xüsusi infrastrukturuna malikdir. Bu genişlənmə, bir qayda kimi, BİM sahəsində siyasətin yeni elementlərinin işlənib hazırlanması üçün beynəlxalq qurumların yaradılması vasitəsilə baş verir; •
işçi qüvvəsinin hərəkəti, TMK-nm fəaliyyəti, elmi-texniki informasiya və biliklərlə mübadilə və s. sahələrdə yaranan inteqrasiya qrupları çərçivəsində onun regional altsistemlər kimi fornıalarımn inkişafını şərtləndirmişdir; •
BİM-in iqtisadi və siyasi problemlərin get-gedə daha çox qovuşması kimi xassəsi fonnalaşır, BİM-də siyasi amilin rolunun yüksəlməsi prosesi səbatlı olaraq davam edir; •
ətraf mühit ilə insan fəaliyyəti arasında qlobal ziddiyyətlərin güclənməsi prosesinin əksi kimi, ekologiyalaşma BİM-in mühüm xassəsinə 24 çevrilmişdir. Fəaliyyətin bu sahəsi müasir dövrdə xüsusi aktuallıq kəsb etməyə başlamışdır. 1.2. BİM-in subyektləri. Quruluşu və strukturu Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin subyektləri qismində aşağıdakılar çıxış edir: •
dövlətlər və onların rəsmi qurumları; •
ölkələrin inteqrasiya qrupları (Aİ-27, NAFTA, MERCOSUR, MDB, ASEAN və s.); •
strukturları); •
dövlətlərarası təşkilatlar; •
çoxtərəfli xarakter daşıyan beynəlxalq maliyyə-iqtisadi və başqa qurumlar (BVF, ÜTT, BHB (Bazel), ÜTT); •
•
qeyri-rəsmi maliyyə-iqtisadi təşkilatlar (Paris Bankı, London Bankı); •
regional dövlətlərarası qruplar çərçivəsində fəaliyyət göstərən qurumlar (Aİ-nin Mərkəzi Bankı və s.); •
dövlətlərin rəsmi şəxslərinin iştirak etdiyi qeyri-rəsmi qeyri-hökumət təşkilatları «Group-8» (G-8), «Group-20» (G-20), Davos İqtisadi Forumu və s.); •
kənarda ticari-iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan təşkilatlar və fiziki şəxslər; •
QHBT (qeyri-hökumət beynəlxalq təşkilatları) BİM-in təşkilati quruluşu və strukturu. BİM sistemi özünün altsistemlərinin, müxtəlif qurumlarının və idarələrinin tərkibi baxımından mürəkkəb quruluşa malikdir. Onun strukturu sxematik olaraq 1.1 şəklində təsvir edilmişdir. 1.1 şəklindəki sxem kifayət dərəcədə şərti xarakter daşısa da, BİM-in dünya iqtisadiyyatına əsaslanan, dünya siyasəti və beynəlxalq siyasi münasibətlərlə sıx əlaqədar olan mürəkkəb sistem olması barədə təsəvvür yaradır. Sxemə «Ətraf mühit» baza elementinin daxil edilməsində XXI əsrin reallıqları, bu sahənin müasir bəşəriyyət üçün həyati əhəmiyyət kəsb etməyə başlaması əks olunur. BİM-in vəzifələri və funksiyaları. BİM-in vəzifəsi, ilk növbədə, milli 25
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|