KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA
№ 2(8)
2012
56
TÜRKMƏNİSTANDA KİTAB
VƏ KİTABXANA MƏDƏNİYYƏTİ
KAZIMİ P.F.
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru
pkazimi@mail.ru
Türkmən xalqının kitab və kitabxana mədəniyyəti qədim tarixə malikdir.
Bu mədəniyyətin inkişafının böyük bir hissəsi islam mədəniyyəti dövrünü
əhatə edir. Məqalədə Türkmən xalqının kitabçılıq və kitabxanaçılıq işi tarixi
inkişafda təsvir olunur.
Açar sözlər: kitab mədəniyyəti, kitabxana mədəniyyəti, Şərqi Türküstan,
Orta Asiya, Kiçik Asiya, Qafqaz arealı, türk xalqları.
Türkmənistan qədim türk yurdudur. Bu ərazidə türk xalqlarının tarixi
məskunlaşması, köç etməsi, iri mədəni mərkəzlər yaratması ən qədim
dövrlərdən diqqəti cəlb etmişdir. Çin müəllifi Yustyan eramızdan əvvəl I
minillikdə Ürgənc şəhərinin qədim Künyaurgənc dövlətinin paytaxtı olması
və öz dövrünə görə kifayət qədər iri iqtisadi və mədəni mərkəz olması barədə
məlumat verir. Əbu Reyhan Biruni bu şəhərdə böyük kitabxanaların olması
barədə yazır. Ehtimal olunur ki, Avestanın əlyazmaları və zoraastrizmin digər
yazılı ədəbi nümunələri bu kitabxanalarda saxlanılırdı.
İlk ərəb yürüşləri zamanı Ürgəncin mədəni irsinin bir hissəsi dağıdıldı.
Lakin çox çəkmədən Xarəzmin elmi və mədəni ənənələri yeni islam dini
mədəniyyətinə təsir göstərməyə başlayır. VIII əsrdən başlayaraq Xarəzm
sivilizasiyasının ümumislam mədəniyyəti ilə qovuşması baş verir. 995-ci ildə
mərkəzləşdirilmiş Xarəzm dövləti yaradılır, bu isə öz növbəsində elm və
mədəni inkişafa təkan verir. Nəticədə IX-X əsrlərdə Xarəzmi nisbəsi ilə islam
dünyasında çox sayda ədəbiyyat, elm, dövlət xadimi ortaya çıxır.
Ərəb сoğrafiyaçıları əl-İstəxri (850-934), əl-Məqdisi (946-....) X əsrdə
bu əraziləri gəzmiş və insanların elmə, maarifə bağlı olması haqqında öz
əsərlərində yazmışlar.
Məşhur səyyah Yaqut əl-Həməvi (1179-1229) bir çox ölkələr gəzmiş,
məşhur kitabxanalarda tədqiqatlar aparmışdı. O, Künyaurgənc şəhərini Mavə-
rənnəhrin ən üstün şəhəri, hətta Buxara və Səmərqənddən də üstün müsəlman
mədəniyyətinin ən önəmli mərkəzlərindən biri hesab edir. Tatar yürüşlərinə
qədər elm və ədəbi mühit inkişaf edir. Bu inkişafı V.V.Bartold da öz tədqiqa-
tında təsdiq edir.
Xarəzmşah əl-Məmun 817-ci ildə Mərv şəhərindən Bağdada gələrkən
özü ilə Xarəzmin nüfuzlu alimlərini də gətirir. Bunlardan biri Türkmənistan
KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA
№ 2(8)
2012
57
mənşəli Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Musa əl-Xarəzmidir (850-ci ildə vəfat et-
mişdir) ki, o, Bağdad şəhərində Xəlifənin yaratmış olduğu “Dar ül-Elm”ə rəh-
bər təyin edilir. Ömrünün sonuna qədər əl-Xarəzmi burada fəaliyyət göstər-
miş, riyaziyyat və astronomiyaya dair qiymətli əsərlər yaratmışdır.
Bağdad hakimi Bəha əd-Dövlənin vəziri Şapur ibn Ərdəşirin 991-ci ildə
təsis etdiyi “Dar ül-Elm” də fəaliyyət göstərən Əbu Bəkir əl-Xarəzmi (935-
1002) Türkmənistan mənşəli olmuş və uzun müddət bu elm müəssisəsinin
kitabxanasına rəhbərlik etmişdir.
Bağdad şəhərində bir çox alim və zadəganlar özləri də böyük kitabxana-
lar yaratmışlar. Belə şəxslərdən biri də Məhəmməd ibn Mənsur əl-Xarəzmi ol-
muşdur. O, 1066-ci ildə Bağdadda “Xəzinət ül-Kütüb” adlı kitabxana yarat-
mışdı. Onun nəzdində mədrəsənin kitabxananın zəngin fondundan istifadə im-
kanları yaradırdı və həmin kitabxana islam alimi imam Əbu Hənifin (699-
767) məzarının yaxınlığında yerləşdiyinə görə oxucularının da sayı kifayət
qədər çox olmuşdu.
“Dar ül-Elm” adlanan Akademiyalar tədricən islam dünyasının müxtəlif
iri şəhərlərində yaradılmağa başlanır. Türkmənistan ərazisində 1000-ci ildə
Künyaurgənc şəhərində dövrünün böyük xeyriyyəçisi Xarəzmşah Abu-l-Ab-
bas Məmun ibn Məmun (1004-1074) tərəfindən yaradılır. Bu akademiya Qa-
hirədə VI Fatimi xəlifəsinin yaratmış olduğu akademiyadan 5 il əvvəl yaradıl-
mış və Orta Asiya ərazisində ilk dəfə məhz burada yaradılmışdır ki, bu da
Künyaurgənc şəhərinin bu dövrdə son dərəcə əhəmiyyətli bir elm və mədəni
mərkəz olduğunu ifadə edir.
S.P.Tolstov hesab edir ki, X əsrdə Xarəzmşah Əbu Said Əhməd ibn
Muhamməd dövründə Künyaurgəncdə riyaziyyat və astronomiya sahəsində
mükəmməl bir məktəb formalaşmış və bu məktəb Bağdad akademiyalarının
yaradılmasında da mühüm rolu oynamışdır.
XX əsrin 30-40-cı illərində Türkmənistan ərazisində uzunmüddətli arxe-
oloji qazıntılar aparan S.P.Tolstov (1907-1976) iddia edir ki, bu ərazidə isla-
ma qədərki elmin və mədəniyyətin qalıqları yox edilmişdir. Lakin arxitektura
texnologiyalarına dəqiqliklə riayət etmək, Biruni dövrünün təqvimi, astrono-
miya terminlərinin dəqiqliyi, Torpaqqalada təbii və mineral rənglərin tətbiqi,
şüşə emalı sübut edir ki, bütün bunlar həndəsənin, triqometriyanın, astronomi-
yanın, topoqrafiyanın, kimyanın, mineralogiyanın inkişafı olmadan mümkün
ola bilməzdi.
1010-cu ildə Xarəzmşah II Məmun Əbu Reyhan Birunini Künyaurgənc-
də yaradılmış Akademiyaya dəvət edir. Bir sıra digər dövrünün nüfuzlu alim-
ləri ilə birlikdə Biruni həyatının böyük bir hissəsini bu akademiyada fəaliyyət
göstərərək keçirir. 1017-ci ilə, yəni Mahmud Qəznəvinin işğalına qədər Biruni
Künyaurgənc şəhərində yaşayır və Xarəzmşah dövlətinin nüfuzlu şəxslərindən
birinə çevrilir.
KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA
№ 2(8)
2012
58
Tədqiqatçılar təəssüflə qeyd edirlər ki, Künyaurgəncdəki II Məmun
akademiyası kitabxanasının kitab fondu haqqında dəqiq məlumat qorunub
saxlanılmamışdır. Lakin ehtimal olunur ki, Əbu Reyhan Biruni və İbn Sina
kimi görkəmli alimlərin fəaliyyət göstərdiyi akademiyanın kitabxanasında
yerli alimlərlə yanaşı, islam dünyasının elmi mənbələri də mövcud olmuşdur.
Belə ki, qərb istiqamətində Rey şəhərindən (indiki Tehran) o tərəfə getməmiş
Biruni, Bağdad və Bəsrə alimlərinin əsərləri ilə tanış olmuş və onlar haqqında
fikirlərini öz əsərlərində qeyd etmişdir.
1017-ci ildə Künyaurgənc şəhərinin Qəznəvilərin hakimiyyəti altına
keçməsi ilə bir çox alimlər islam dünyasının müxtəlif elm və mədəni mərkəz-
lərinə dağıldılar və bununla da Əbu Reyhan Biruni Qəznə şəhərinə köçməli
oldu. Kitabxana fondunun da bir hissəsinin oraya aparılması ehtimal olunur.
Moğolların yürüşünə qədər akademiyanın fəaliyyətini davam etdirməsi
haqqında da ehtimallar mövcuddur. Belə bir rəvayət yaranmışdır ki, “Künya-
urgənc düşmən hücumu zamanı toplanıb Allaha dua edirlər ki, “Dar ül-Elm-
də” olan alimlər düşmənlərlə üz-üzə gəlməsinlər! Bu zaman möcüzə baş verir.
Qırxmolla təpəsindəki saray çevrilir və oradakı alimlər yerin içinə batırlar.
Düşmənlər şəhəri işğal edəndən sonra insanları toplayıb soruşurlar ki, burada
bir saray var idi və biz onu zəbt etməliydik, o necə oldu? Cavab verirlər ki,
burada saray olmayıb, biz buranı səpin üçün hazırlamışıq. Düşmənlər inanaraq
oradan gedirlər. Alimlər isə hələ də sağdırlar. Cümə günləri ibadətdən sonra
Qırxmolla təpəsinə gələrsizsə, onların səsini eşidə bilərsiz”.
Bu rəvayətdə Türkmənistanın hələ min il bundan əvvəl yaradılmış
akademiyasında yaşamış və işləmiş alimlərə böyük hörmət və ehtiramın
ifadəsi görünür.
Xarəzmşahların IV sülaləsinin nümayəndəsi Ələddin Tekeş ibn İl-Ars-
lan dövrünün elmli, xeyriyyəçi və mədəniyyətin himayəçisi olmuşdur. Bağdad
xəlifəsi Müstəqsirin məşhur Bağdad kitabxanasının müdiri tarixçi Tacəddin
ibn Əndab ibn as-Sayi (1275-ci ildə vəfat edib) “Cami əl-müxtəsər” kitabında
Ələddin Tekeş haqqında yazır: O, Xarəzmdə (Künyaurgəncdə) Hənifi təriqəti
üçün mədrəsə açdı və onun nəzdində zəngin bir kitabxana təsis etdi. Onun
ixtiyarında Xarəzm, Xorasan, Rey və əl Çabalın digər əyalətləri var idi. Tekeş
1200-ci ildə vəfat edir və onun oğlu Qütbəddin Məhəmməd atasını mədrəsə-
nin nəzdində sağlığında tikdirmiş olduğu məqbərədə dəfn edir.
Xarəmşahlar Səlcuqilərin Mərv şəhərində yaratmış olduğu zəngin kitab-
xanalardan xəbərdar idilər və həmin ənənələri Ürgəncdə də yaşadır, kitabxa-
nalarının fondunu daim zənginləşdirirdilər. Ələddin Tekeş kitabxanasında təd-
qiqat aparan Fəxyoxin Əbu Abdulla Məhəmməd ibn Ömər Ər-Razi (1210-cu
ildə vəfat edib) Cami al-Ülum” kitabını məhz burada tamamlamışdı.
Xarəzmşah Tekeş görkəmli dövlət xadimi Nizam əl-Mülkün oğlu Mə-
sud ibn Əlini saraya çağırdı və sonralar onu Xarəzmşahın vəziri təyin etdi.
KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA
№ 2(8)
2012
59
İmam Şixabəddin Əbu Seyid İmran əl-Xibaki Künyaurgənc türkmənlə-
rinin XII əsrin sonu XIII əsrin əvvələrində görkəmli dövlət xadimi idi. O,
Xarəzmşah Məhəmmədin (1200-....) məsləhətçisi olmuş, İbn əl-Asir, Cebeyni,
Zəkəriyyə Qəzvininin verdiyi məlumata görə “dinin və dövlətin sütunu” idi.
İmam Şixabəddinin yaratmış olduğu zəngin kitabxana hələ öz dövründə
şöhrət tapmışdı. Xarəzmşahın ağır zamanlarında İmam Şixabəddin köç etmək
məcburiyyətində qalmış və öz kitabxanasını özü ilə aparmışdır. Bu da bizə
onun kitabxanalarına nə qədər bağlı bir şəxsiyyət olduğunu göstərir. Moğol
yürüşləri zamanı İmam Şıxabəddin və oğlu Tacəddin öldürülür və kitabxana
qarət edilir. Bu kitabxananın aqibəti haqqında sonrakı tarixi dövrdə məlumat
verilmir. Türkmən xalqı belə tarixi şəxsiyyətləri milli yaddaşında daim qoru-
muş və ehtiram etmişdi. Aşkabad şəhərinin cənub-qərbində Şixabəddin əl-
Xibəki və onun oğlu Tacəddin üçün hələ XIV əsrdə Məqbərə yaratmış və
onun xidmətləri unudulmamışdır.
Məlum olduğu kimi, Künyaurgənc şəhərində X-XII əsrlərdə çox sayda
mədrəsələr fəaliyyət göstərirdi ki, onların da nəzdində kitabxanaların fəaliyyət
göstərməsi şübhəsiz idi. Türkmən xalqının elm və mədəni tarixində bu şəhərin
müstəsna rolu olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, 2005-ci ildə UNESKO Künyaur-
gənc şəhərini dünya mədəni irs siyahısına daxil etmişdir.
Türkmənistan
ərazisində dövlətçilik, elm, təhsil və mədəni inkişafın
ümumi mənzərəsi göstərir ki, kitabxanalar digər islam mədəniyyəti arealların-
da olduğu kimi əsasən üç istiqamətdə yaradılır və fəaliyyət göstərirdi: saray
kitabxanaları; məscid və mədrəsə kitabxanaları və eləcə də şəxsi kitabxanalar.
Kitab məhsulunun yaranması, texniki və bədii tərtibatı, iri kitabxanala-
rın strukturu da islam mədəniyyəti ölkələri ilə uyğun şəkildə qurulurdu. Kitab
məhsulu repertuarı ərəb və fars dili ilə yanaşı, türk dilli ədəbi və elmi nümu-
nələr təşkil edirdi.
Səlcuqlar və Xarəzmşahlar dövründə, XI-XIII əsrlər arasında müasir
Türkmənistanın ərazisində mədəni-maarif işi yüksək inkişaf edirdi. Məscidlər,
məqbərələr, mədrəsələrin nəzdində kitabxanaların yaradılması haqqında
mənbələrdə məlumat verilir. Ürgənc şəhəri ilə yanaşı, Mərv şəhəri də mədəni-
maarif mərkəzi statusunu daşıyır. Məlumdur ki, bu dövrdə Mərv şəhərində 10
ictimai kitabxana fəaliyyət göstərirdi.
Türkmən tədqiqatçıları belə hesab edir ki, Moğol və Əmir Teymur yü-
rüşləri səbəb oldu ki, “Teke”, “Sa...”, “Yomut”, “Ersari”, “Kəklai”, “Aşli”,
“Çovdar” və digər Türkmən tayfaları Türkiyə, Qafqaz, Suriya, İrak, İran
ərazilərinə köç etmişlər. Bunlardan Ağqoyunlu və Qaraqoyunlu tayfaları
Azərbaycan və Anadolu ərazisində məskunlaşmışdı. Ərtoğrul Qazinin (1188-
1281) rəhbərliyi ilə 400 ailədən ibarət Kayju tayfası Türkiyə ərazisinə köç et-
miş və gələcəkdə Osman Qazinin (1299) ailəsi olmuş, Osmanlı imperiyasının
əsasını da burada qoymuşlar.
KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA
№ 2(8)
2012
60
1510-cu ildə Şah İsmayıl Mərv şəhərini işğal etdikdən sonra Şeybani
xanı məğlub edir. Bu zaman Türkmənlər özbəklərlə birləşərək Səfəvilərə mü-
qavimət etmiş və onların “qalıcı” olmağına imkan verməmişlər. Məlumdur ki,
Şah İsmayıl Azərbaycana bu yürüşdən məşhur kitabçı sənətkarlarla yanaşı
xeyli qiymətli əlyazma kitabı gətirmişdi.
Türkmən tədqiqatçıları 1736-cı ildə Əfşar tayfasının başçısı Nadir şahın
da türkmən mənşəli olduğunu ifadə etmiş və onun İran ərazisində hakimiyyəti
ələ aldıqdan sonra uğurlu yürüşlərini qeyd etmişlər. Eləcə də türkmən xalqını
böyük vergilərlə incitdiyini də yazırlar.
XIX əsr Türkmən xalqının müxtəlif müharibələr içərisində olması, daxi-
li və xarici hücumlara məruz qalması ölkənin tənəzzülünü səciyyələndirirdi.
Bu tənəzzüldən istifadə edən Rusiya 1869-cu ildə “Qırmızı su” limanını
(indiki Türkmənbaşı) işğal etdi və orada qoşun hissələrini artırmağa başladı.
1881-ci ildə Rusiya orduları Aşxabada daxil oldular.
XIX əsrin II yarısı və XX əsrin əvvəlləri Türkmənistan ərazisində mü-
rəkkəb siyasi, mədəni proseslər baş verirdi. Bir tərəfdən rus alimləri bu ərazi-
ləri öyrənmək üçün arxioloji və etnoqrafik tədqiqatlar aparır, digər tərəfdən
mərkəzi Rusiya hakimiyyəti ərazinin etnik tərkibini dəyişdirmək məqsədi ilə
xalqların köçürülməsini həyata keçirirdilər. Bu siyasət 1916-cı ildə xalqın
ümumi üsyanına səbəb oldu. Dövrün kitab məhsulu zadəgan və hakimlərin
əlində toplanırdı. Dünya səviyyəli mədrəsə və akademiyalar dağıdılır və qarət
olunur, milli irsin daşıyıcısı olaraq isə yalnız milli ziyalılar çıxış edirdilər.
Sovet hakimiyyətinin yaranması ilə milli mədəni və elmi irsin toplan-
ması, mühafizəsi və təbliği asanlıqla qaydaya salınmadı. Bu istiqamətdə işləri
həyata keçirmək üçün onilliklər keçdi.
1941-ci ilin mart ayının 26-da SSRİ EA-nın Türkmənistan filialının
kitabxanası təsis edildi. 1957-ci ildə bu kitabxanaya elmi müəssisə statusu
verildi. Bu kitabxana ərəb, latın və kiril qrafikalı ilə yazılmış və çap olunmuş
elmi ədəbiyyatın komplektləşdirilməsini həyata keçirərək, həm Sovet haki-
miyyətindən əvvəl, həm də sonralar çap olunmuş elmi kitab məhsulunun
mərkəzinə çevrildi və Türkmənistan ərazisində bütün elmi müəssisələr və
təhsil müəssisələrinə bütün elm sahələri üzrə xidmət göstərməyə başladı.
Mərkəzi elmi kitabxana kitabxanaşünaslıq, biblioqrafiyaşünaslıq və
kitabşünaslıq sahəsində Türkmənistanın sahəvi tədqiqat mərkəzidir və elmi
əməkdaşlarının indiyə qədər rus, ingilis, türk və fars dillərində 200-dən artıq
elmi məqalələri müxtəlif elmi dərgilərdə çapdan çıxmışdır.
Kitabxananın fondunda Türkmən akademiklərinin şəxsi kitabxana və
arxivləri mühafizə edilir. 1968-ci ildən isə kitabxana “Türkmən alimləri” adlı
biblioqrafik göstəricilər çap etdirməyə başlanmışdır ki, bu günə gədər onun
qədər 36 buraxılışı işıq üzü görmüşdür.
KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA
№ 2(8)
2012
61
Kitabxanada
11
şöbə
və
2
yarımşöbə
fəaliyyət
göstərir:
Komplektləşdirmə şöbəsi; Xarici ədəbiyyat şöbəsi; Elmi-biblioqrafiya şöbəsi;
Elmi sistemləşdirmə şöbəsi; Xidmət şöbəsi; Soraq-biblioqrafiya şöbəsi; Nadir
nüsxələr fondu; Kitabsaxlayıcı şöbə; Depozitar şöbə; Kompüterləşdirmə
şöbəsi; Mübadilə-rezerv fondu; Fərdi abonoment.
Kitabxananın hesabatlarından məlum olur ki, 2006-cı ilin iyun ayının 1-
nə olan məlumata görə kitabxananın fondu 1343 min nüsxə olmuşdur (1).
Sovet imperiyasının dağılması ilə Türkmənistan öz müstəqilliyini bərpa
etdi və müstəqil milli siyasət yürütməyə başladı. 1995-ci ilin dekabrın 12-də
BMT-də Türkmənistanın bitərəf dövlət kimi tanınması, ilk prezident Səfərmu-
rad Niyazovun milli mədəni irsə baxışları türkmən xalqının son 20 ildə tale-
yində mühüm rol oynadı. Məsələn, S.Niyazov operanın, baletin, kinoteatrla-
rın, sirkin milli mintalitetə uyğun gəlmədiyinə görə fəaliyyətinin qadağan
edilməsi, əyalətlərdə kitabxanaların bağlanması kimi tədbirlərinə mütəxəssis-
lər şərh verməyə çətinlik çəkirlər.
Türkmənistanın yeni prezidenti Qurbanqulu Berdumuhəmmədov yeni
islahatların həyata keçirilməsi zərurətini ifadə etmiş, bu islahatlar konteks-
tində incəsənət məktəbləri, mədəniyyət evləri ilə yanaşı, 140 kitabxananın da
fəaliyyətinin bərpa edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Türkmənistanda “Qalkınış”
adı ilə təsis edilmiş kitab mərkəzi kitabxana fondlarının komplektləşdirilməsi
və yeni yaradılan kitabxanaların ilkin fondunun yaradılması işini öz üzərinə
götürmüşdü.
Kitabxana fondlarının uzun müddət sistemli komplektləşdirməyə məruz
qalması nəticəsində fondların köhnəlməsi, yeni ədəbiyyatın daxil olmaması,
kitabxanaların xidmət işində də özünü göstərir. Kitabxanaçıların etiraf etdiyi
kimi Ali məktəb müəllimlərinin şəxsi vəsaiti hesabına çap olunan kiçik həcmli
tədrisə dair metodiki kitabçalar oxucular tərəfindən ən çox sorğu edilənlərdir.
Rusdilli mənbələrdə qeyd olunur ki, kitabxana fondlarına daxil olacaq
kitab məhsulunun hələ də senzuradan keçməsi ənənəsi Türkmənistanda tətbiq
olunmaqdadır.
Kitabxanaçı kadrların hazırlanması ilə əlaqədar hələ də Türkmənistanda
ali ixtisas təhsili mövcud deyil.
Müasir Türkmənistanın kitabxana xidmətinin təşkilində və kitab sərvə-
tinin toplanıb sistemləşdirilməsində S.Niyazov adına (Türkmənbaşı) Türkmə-
nistan Milli Kitabxanası da mühüm əhəmiyyət daşımışdır. 2011-ci ilin
iyununa olan məlumata görə bu kitabxananın fondunda, 5530 min nüsxə kitab
mövcuddur. Milli Kitabxananın həyata keçirdiyi mühüm tədbirlərdən biri kimi
ABŞ-ın Türkmənistandakı səfirliyi ilə birlikdə XVI-XIX əsrlərə aid 50-min
nüsxə əlyazma kitabının konservasiyası olmuşdur.
KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA
№ 2(8)
2012
62
Son illər elmi ədəbiyyatın mövcud olan boşluğunu xaricdən daxil olan
müxtəlif dillərdə elmi ədəbiyyat hesabına və referativ jurnallar vasitəsi ilə
doldurmaq sahəsində konkret işlər görülür.
2000-ci ilin iyun ayının 15-də Türkmənistan məclisi “Kitabxanalar və
kitabxana işi ” haqqında Türkmənistanın qanununu qəbul edir. 31 maddədən
ibarət bu qanun ölkədə kitabxanaların və kitabxana şəbəkələrinin hüquqi
statusunu və qarşısında duran vəzifələri müəyyənləşdirir. 31 maddədən ibarət
bu qanun kitabxana, kitabxana işi, bu sahədə milli siyasət, kitabxana işinin
dövlət idarəetməsi və digər məsələlərin tərifini ifadə edir. Bu qanundan
Özbəkistanda, Qazaxıstanda, eləcə də Azərbaycanda qəbul olunmuş müvafiq
qanunların müqayisəli analizi bir sıra uyğun gələn və bir sıra fərqli
yanaşmaların mövcud olduğunu ortaya çıxarır.
Bakı Dövlət Universitetinin Kitabxanaşünaslıq kafedrasının müdiri prof.
A.A.Xələfovun rəhbərliyi altında “Türk xalqlarının kitab və kitabxana
mədəniyyəti” mövzusunda geniş tədqiqat aparmaq məqsədi ilə işçi qrup
yaradılmışdır. Türk xalqlarının kitab və kitabxana mədəniyyətini qarşılıqlı
tarixi əlaqədə öyrənmək, təcrübədən nəticələr çıxarmaq və müasir inteqrasiya
prosesinə
yaradıcı töhvələr vermək baxımından qeyd olunan layihə
əhəmiyyətlidir və bu istiqamətdə işçi qrupuna uğurlar arzulayırıq.
ƏDƏBİYYAT
1.
Xələfov A. Azərbaycanda kitabxana işinin tarixi. I cild. Bakı, 2001.
2.
Язбердиев A. (http: //turkmenhistory.blogstop.com)
3.
www/shirali.narod.ru
4.
http://science.gov.tm/helping orgs/central scilibrary/
5.
http://centralasianline.com/cacoon/caii/xhtml/ru
6.
Kazımi P. Səfəvilər dövründə Azərbaycanda kitabxana işi. Bakı,
2009.
7.
Kazımi P. Türk xalqlarının kitab və kitabxana mədəniyyətində
lüğətçilik ənənələri. Kitabxanaşünaslıq və informasiya, 2010.
8.
Kazımi P. Türk xalqlarının kitab və kitabxana mədəniyyətində
dastan və əsatirlər. Kitabxanaşünaslıq və informasiya, 2011.
KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA
№ 2(8)
2012
63
MANUSCRIPT BOOK OF THE TURK PEOPLE
AND HIS SPREAD AREAL
P.F.KAZIMI
Philosophy doctor of history
Key words: Book culture, library culture, Eastern Turkistan, Middle
Asia, Little Asia, Caucasian areal, Turk people.
Investigation defines traditions of manuscript book of the Turk people,
their spread areals. Culture of general sides of the culture of Islam period,
book repertoire of the time and library is generalized.
КНИЖНАЯ БИБЛИОТЕЧНАЯ КУЛЬТУРА ТУРКМЕНИСТАНА
П.Ф.КАЗЫМИ
доктор философии
по историческим наукам
РЕЗЮМЕ
Ключевые слова: книжная культура, библиотечная культура,
Восточный Туркестан, Средняя Азия, Малая Азия, Кавказский ареал,
тюркские народы.
Книжная и библиотечная культура Туркменистана имеет
древние корни. Большой исторический период развития Туркменистана
связан с исламской культурой. Статья рассматривает культурное
наследие Туркменистана в контексте, книжное и библиотечное дело в
историческом развитие.
Dostları ilə paylaş: |