KitabxanaşÜnasliq

112 
 
yaradılmasında  təhsil mühüm yer tuturdu.  Savadlı  adamlara  çox  ehtiyyac 
duyulurdu . Ali t
əhsilın inkişaf etməsi də diqqət mərkəzində idi.  
1921-ci ild
ən Azərbaycan Dövlət  Pedoqoji  İnistitutu, Azərbaycan 
Politexnik İnistitutu, 1930-cu ildə Azərbaycan Tibb İnistitutu açıldı. 1934 -cü 
ild
ə  Sənaye  İnistitutu  və  Xalq Təsərrüfatı  İnistitutları  yaradıldı. Təbii ki 
,h
əmin  İnistitutlar  yaranarkən  onların  elmi  kitabxanaları  da  formalaşmışdı. 
Ölk
əmizdə  elmi  kitabxanalar  şəbəkəsinin mütəşəkkil surətdə  formalaşması 
h
əmin dövrlərdən başlayır.  
Respublikamızın elmi kitabxanaları içərisində Azərbaycan Milli Elmlər 
Akademiyyası (AMEA) Mərkəzi Elmi Kitabxanası  (MEK) xüsusi yerlərdən 
birini tutur. Eyni zamanda  AMEA-
nın  nəzdində  fəaliyyət göstərən  çoxsaylı  
elmi-t
ədqiqat  inistitutlarının  kitabxanaları  elmi  kitabxanalar  şəbəkəsinin 
əsasını təşkil edir .  
AMEA  – 
nın tarixi XX əsrin 20 – ci illərdən başlamış  1923-cü ildə 
“Az
ərbaycanı öyrənən cəmiyyət ” yaradılmış, bu cəmiyyət sonra Azərbaycan 
T
ədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinə çevrilmişdir . Azərbaycan Tətqiq və Tətəbbö 
C
əmiyyəti  1929-cu ildə  yenidən təşkil  edilərək Azərbaycan Dövlət Elmi – 
T
ədqiqat İnistitutuna ( DETİ ) çevrildi.   
1932-ci ild
ə  Azərbaycan  DETİ  əsasında  SSRİ  Elmlər  Akademiyası 
Zaqafqaziya filialının Azərbaycan şöbəsi təşkil edildi. 1935-ci ilin oktyabrında 
şöbə SSRİ Elmlər Akademiyyasının Azərbaycan Filialına çevrildi. SSRİ Xalq 
komisarları sovetinin 1945-ci il 23 yanvar tarixli qərarı ilə filial Azərbaycan 
Elml
ər Akademiyasına çevrildi .  
1991  –  ci ilin oktyabrinda Az
ərbaycan öz siyasi müstəqilliyini  əldə 
etdikd
ən sonra Azərbaycan Elmlər  Akademiyası  Azərbaycan Milli Elmlər 
A
kademiyası (AMEA ) adlandırıldı.  
Az
ərbaycan MEA MEK-sının  tarixi  –  kitabxana Azərbaycanın 
görk
əmli ziyalıları N.Nərimanov, Ə.Haqverdiyev, T.Şahbazi, A.Zeynallı və b. 
t
əşəbbüsü ilə  1923-cü ildə  təşkil  edilmiş  “  Azərbaycan  Tədqiq  və  Tətəbbö 
C
əmiyyəti  ”nin  əsasında  1924-cü ildə  yaradılmışdır  .  Cəmiyyətin nəzdində 
görk
əmli ədəbiyyatşünas – biblioqraf A.V.Baqrinin rəhbərliyi ilə təsis edilmiş 
“Biblioqrafiya bürosu ” (1924) MEK-
nın təşəkkülü üçün ilkin baza olmuşdur. 
C
əmiyyətin  ilk  iclaslarının  birində  kitabxananın  yaradılması  haqqında  qərar 
q
əbul edilir və cəmiyyətin nəzdində elmi kitabxana fəaliyyətə başlayır . Elmi 
t
ədqiqat  işlərinin  aparılması  üçün  zəruri  olan  informasiya  bazası  tədricən 
formalaşmağa başlayır . 1926-cı ildə kitabxanada ilk oxu zalı istifadəyə verilir. 
1935-ci ild
ə SSRİ EA Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan bölməsi SSRİ EA- 
nın  Azərbaycan  Filialına  çevrildi  .  Bu  dövrdən  elmi  işlərin  artması  Elmi- 
t
ədqiqat inistitutları nəzdində də Xüsusi Elmi Kitabxanaların təşkil edilməsini 
z
əruri etdi .  
1945  –ci ild
ən  kitabxana  özünün  yeni  inkişaf  mərhələsinə  qədəm 

---

113 
 
qoyur. SSRİ EA-nın Azərbaycan filialı müstəqil Azərbaycan EA-sına çevrilir. 
MEK-ya bütün Sovet m
əkanında  çap  olunmuş  ədəbiyyatın  pullu  məcburi 
nüsx
əsini almaq səlahiyyəti verilir.  
1956-
cı  ildən etibarən kitabxana özünün beynəlxalq  əlaqələrini 
genişləndirir. O,  dünyanın  50  ölkəsinin 570-dən çox elmi müəssisə  və 
kitabxanası ilə ədəbiyyatın mübadiləsini aparırdı.  
MEK biblioqrafik n
əşriyyat fəaliyyətini də genişləndirir. 1964-cü ildə 
“Az
ərbaycanın  elm  və  mədəniyyət xadimləri  ”    seriyasından  respublikanın 
görk
əmli alim və sənət adamlarının həyatına , elmi fəaliyyətinə həsr olunmuş 
şəxsi biblioqrafik göstəricilər çap olunmağa başlanmışdır .  
1967-ci ilin 
əvvələrində  Akademiya  şəhərciyinin  yeni  binasına 
köçürülmüş  kitabxananın  açılışı  oldu  .  MEK  1993-cü ildən  İFLA-nın 
Beyn
əlxalq Kitabxana Assosiyasiyaları Federasiyasının üzvüdür . Azərbaycan 
Respublikas
ı  prezidentinin 4 yanvar 2003-cü il tarixli fərmanı  ilə  təstiq 
olunmuş  AMEA-nın  nizamnaməsinin 5-ci maddəsinin 54-cü bəndinə  əsasən 
MEK elmi status almışdır . Kitabxanada bu yöndə əsaslı struktur dəyişiklikləri 
olmuş, bilavasitə elmi tədqiqatlarla məşğul olan yeni şöbələr yaradılmışdır .  
Respublika Elmi – 
Texniki  Kitabxanası  –  İkinci  Dünya 
müharib
əsindən  sonrakı  beşilliklər dövründə  respublikamızda  sənayenin 
sur
ətlə  inkişafı  nəticəsındə  texniki  ədəbiyyata olduqca böyük təlabat 
yaranmışdır. Bu böyük təlabatı ödəmək üçün ayrı – ayrı nazirliklər, idarə və 
mü
əssisələr, fabrik və zavodlar texniki kitabxanalar təşkil edirdilər. Ayri – ayri 
s
ənaye müəssisələri  texniki  kitabxanaları  ştatla  təmin edir,  binalar  ayırır  və 
kitab fondunu komplektl
əşdirmək üçün vəsaiti artırırdılar.  
1967-ci ilin iyulunda Az
ərbaycan SSR Nazirlər Sovetinnin göstərişi ilə 
Az
ərbaycan Neft Sənayesi Nazirliyinin Mərkəzi Elmi-Texniki  Kitabxanası 
Respublika Elmi-Texniki 
Kitabxanasına çevrildi və Azərbaycan SSR Nazirlər 
Sovetinin Elm v
ə Texnika Komitəsinə verildi . Respublikadakı bütün texniki 
kitabxana şəbəkəsinə metodik rəhbərlik bu kitabxanaya tapşırıldı. 1958-ci ildə 
Respublika ETK-
sına 62 elmi-texniki kitabxana daxil idi .  
1960-
cı  illər Respublika Elmi-Texniki  Kitabxanasının  fəaliyyətində 
yeni  m
ərhələnin  başlanğıcı  oldu. 1966-cı  il  noyabrın  29-da  SSRİ  Nazirlər 
Soveti “Elmi-
texniki  informasiyanın  ümumi  dövlət  sistemi  haqqında  ”  qərar 
q
əbul etdi. Həmin dövrdən  başlayaraq  kitabxananın  fəaliyyəti informasiya 
inistitutu  il
ə inteqrasiya edilməyəbaşladı. 1969-cu ildə kitabxanada yaradılmış  
Respublika Standartlar v
ə  normativ Texniki  Sənədlər Fondu böyük elmi 
t
əsərrüfat əhəmiyyətə malik idi.  
  
1970–1980-ci ill
ərdə  Respublika ETK-sı  böyük  inkişaf  yolu 
keçdi. 90-
cı  illərdə  Elm və  Texnika  komitəsinə  görkəmli alim, akademik 
Azad Mirz
əcanzadənin rəhbərlik etməsi Elmi-Texniki  kitabxananın 
i
nkişafında  böyük  rol  oynamışdır.  Böyük  alim, Azərbaycan Elminin 

---