126
v
ə s. Bunun daxilində həmçinin müxtəlif şəxslərin fikirlərinin dərindən analiz
edilm
əyərək fakt kimi qəbul edilməsini də aid etmək olar.
C. M
əlumatların zaman baxımından köhnəlməsi, əsasən
də akademik
mühitd
ə. Nəşr edilən resursların gec işıq üzü görməsi, təşkil edilən veb
saytların köhnə informasiya daşıması, xəbər xarakterli mənbələrdə
informasiya ötürülm
əsi zamanı tarixin göstərilməməsi və s.
D. Bu m
əsələ bir növ B bölməsi
ilə əlaqəlidir, yəni informasiya
t
əminatı zamanı kənar təsirlərə məruz qalma. [6 s. 45]
Bunları əsas götürərək, e-resursların toplanılmasında yaranan
probleml
əri aradan qaldırmaq üçün e-kitabxananın qarşısında suallar meydana
g
əlir ki, həmin sullara cavab taparaq keyfiyytəli infromasiyanın əldə
edilm
əsini reallaşdırmaq olar:
İnformasiya tıminatını kim tərəfindən təşkil edilməsi?
İnformasiyanın təqdim edilmə məqsədi və kimlər üçün nəzərdə
tutlmuşdur?
İnformasiyanı təqdim edən müəssisənin, nəşriyyatın nüfuzu, resurs
üz
ərində aparılan redaktə prosesinin keyfiyyəti, bu işi aparan şəxslərin
peşəkarlıq dərəcəsi və s.
İnformasiya təqdim
edən şəxs, müəssisə tələb olunan mövzuda hansı
işlər aparmışdır?
Maliyy
ə məsələləri informasiyanın keyfiyyətinə təsir edə bilərmi?
İnformasiyanın dinamikliyi, yeni və son dövrləri əhatə etməsi, sürətli
keçid imkanları və s. olması [4 s. 29].
Mü
əyyən edilmiş mənbələrdə informasiya axtarışı formaları
Bu
qeyd edil
ənlər e-kitabxananın fondunun formalaşmasında resurs
m
ənbələrinin görüntüsünü yaratmış olur. Diqqət yetirsək yuxarıda qeyd edilən
m
ənblərin bir çoxu veb-mühitdə formalaşmış informasiya massivləridir.
H
əmin verilənlər bazasında informasiya axtarışının aparılmasının müxtəlif
formaları vardır ki, bu hər bazanın arxitekturasından asılıdır. Bu qeyd
olunanlar elektron informasiya resurslarının formalaşması prinsiplərini təqdim
edir, h
əmin formalaşan informasiyanın mükəmməliyi onun axtarışı
s
əmərəliliyini və keyfiyyətini müəyyən edən amillərdəndir. Yaradılmış
çoxsah
əli və intellektual axtarış mexanizmi istənilən informasiya təlabatçısını
sür
ətli, dolğun təmin etmə imkanına malik olmalıdır. Bu baxımdan
informasiya
axtarışı və sonrakı mərhələdə seçimi prosesinin müəyyən
modell
əri formalaşır, kitabxanaçı-informasiya mütəxəssislərinin ilkin axtarış
al
əti kimi nəzərə çarpan “sorğu” terminidir, bu axtarılan informasiyanın tərkib
simvollarının ardıcıllığını təqdim edən mexazimdir. Sorğunun hər bir sözü
“axtarış termini” adlanır və bir və ya bir neçə axtarış terminindən, yəni söz
birl
əşməsi və cümlədən ibarət ola bilər. Müxtəlif axtarış metodları sorğunu
m
ətndə olan müxtəlif fərqli funksiyalı hər
bir sözə görə müqayisə edir, belə
127
axtarış forması “tammətnli axtarış” adlanır. Bundan başqa axtarış metodlarına
biblioqarafik v
ə ya digər struktur axtarışını misal göstərmək olar ki, burada
informasiya müvafiq axtarış sahələrinə uyğun tək və kombinasyalı aparılır,
buna da “sah
ələr üzrə axtarış ” deyilir. Müasir texnoloji imkanları nəzərə
alsaq heteroqen d
əyişkən uzunluqlu mətnlərdə istənilən nəticəni əldə etmək
ç
ətin və qeyri adekvat olduğundan “tammətnli axtarış” effektiv hesab edilir.
Lakin Westlaw v
ə Lexis informasiya sistemləri qeyd olunan axtarış metodu ilə
çalışır. EBSCO host elmi informasiya bazasına diqqət yetirsək hər iki
“tamm
ətnli” və “sahəvi” axtarış formalarını görmüş olacağıq. [2]. Axtarış
metodlarından bəhs etdiydə “Bul” operatorlarına xüsusi diqqət
yetirmək
lazımdır ki, bu müxtəlif növ sorğuların bir və ya bir neçə söz və söz
birl
əşməsinin “and, or, not” xüsusi operatorları ilə axtarılmasıdır. Qısa nəzər
salsaq “and” (v
ə) bu operator köməyil ilə axtarış zamanı sənəddə hər iki söz və
ya söz birl
əşməsinin olmasını vacib edir, “or” (və ya) axtarış zamanı sinonim
axtarış terminlərinin tapılmasına yardım edir, “not” (yox)
operatorunu istifadə
ed
ərkən axtarışa lazım olmayan terminlər qeyd etmək mümkündür ki, axtarışın
n
əticəsində bu terminlər filterləşdirilir və istifadəçiyə təqdim olunmur [5].
N
əzərə alsaq ki, bütünlükdə qlobal virtual məkandan resurs mənbəsi
kimi istifad
ə etmək olmaz, bu zaman ortaya çıxan vacib məslələrdən biri də
tapılan informasiyanın təsnifatı və qiymətləndirilməsidir aparmaqdır.
Tapılan e-resursların ümumi seçim kriteriyaları
E-
resursların seçilmə prosesində müəyyən kriteriyalar ortaya çıxır ki,
bunlara uyğun olaraq e-kitabxananın qeydiyyat məlumatlarını formalaşdırmaq
m
əqsədə uyğundur. Nəzərə almalıyıq ki, e-fond formalaşarkən ən
narahat edici
sual kimi “müxt
əlif veb və ya ənənəvi mənbələrdən toplanılan məlumatlar e-
kitabxananın informasiya təlabatlarını ödəyirmi?” və bu baxımdan aşağıda
qeyd edil
ən ümumi kriteriyalara diqqət yetirək.
Kontekst: yaranma m
ənbəyi, digər resurslarla əlaqəsi (bütünlükdə
əhatə etdiyi informasiya tutumu)
Kontent: m
əlumatın etibarlı olması (müəlliflik, nüfuzluluğu), dəqiqliyi,
xüsusiliyi, tamlığı, əhatəliliyi, dəyəri və auditoriyası.
Əldə olunması və istifadə imkanları: strukturu və təşkili, standartlara
uyğun gəlməsi, istifadənin tələb və şərtləri, dəstəklənən sistem texniki
imkanları, resursun yerləşməsi və s [3 s. 62].
Qeyd edil
ən bu kriteriyalar imkan verir ki, e-kitabxana tam mükəmməl
formalaşmış fonda malik olsun. Lakin e-resursların seçimi və toplanılması o
dem
ək
deyildir ki, e-fond artıq formalaşmışdır. Ümumilikdə nəzərə alsaq iknci
böyük hiss
ə həmin toplanmış e-resursların intellektual emal və analizidir.
Əlavə olaraq nəzərə almalıyıq ki, toplanılan resurslar tək veb deyil həmin e-
kitabxananın əməkdaşları tərəfindəndə yaradılıb e-fonda daxil edilə bilər.
E-
resursların emalı