KitabxanaşÜnasliq

192 
 
-  1900-cü ild
ə  Beynəlxalq  Neft  qurultayı  Vladimir  Markovnikovu 
Qafqaz v
ə  Abşeron  neftini  kompleks  şəkildə  tədqiq etdiyinə  görə  Qızıl 
medalla t
əltif etdi. Bu da yeni karbohidrogenlərin – naftenlərin kəşfinə gətirib 
çıxardı;
 
 
-  1901-ci ild
ə  Almaniyada, “Friedrich Viweg u Sohn” nəşriyyatında 
alman dilind
ə  Bakı  neft-kimyaçısı  R.A.Vişinin  “Neftenlər (neftin siklik 
polimetill
əri) və digər karbohidrogenlər sırasında onların mövqeyi” adlı kitabı 
n
əşr  edildi. Bu kitab dünyada neftenlərin ilk tam və  sistemli tədqiqi hesab 
edilir; 
-  1905-ci ild
ə  dünya  neft  praktikasında  ilk  dəfə  olaraq  Balaxanıda 
kompressor istismar üsulu il
ə tətbiq edildi; 
-  1912-ci ild
ə  Bakıda  mədən mühəndisi Semyon Kvitko neft 
qalıqlarının termik ayrılması üsulunu işlədi. Ona “təzyiq altında və təhyiqsiz 
mazutun yüks
ək  temperaturlu  ayrılmasından  benzinin  alınması”  tədqiqatına 
gör
ə 21963 saylı patent verildi; 
-  1914-cü ild
ə  dünya neft elmində  ilk dəfə  olaraq  Bakıda  professor 
M.M.Tixvinskiy neftin quyulardan s
ıxılmış  qaz–qazliftin köməyi ilə 
çıxarılması üsulunu kəşf etdi; 
-  1915-ci ild
ə  dünyada ilk dəfə  olaraq,  Bakıda  professor  Nikolay 
Zelinskiy  neftin  krekinqi  zamanı  oksid  mektallardan  əlavə  (titan, aluminium 
v
ə  sink) katalizator qismində  floridindən və  Baxçasaray gilindən də  istifadə 
etm
əyin mümkünlüyünü təsbit etdi; 
-  1920-ci il 14 noyabr tarixind
ə  M.Əzizbəyov  adına  Bakı  Politexnik 
İnstitutunun  əsası  qoyuldu.  Bu  ali  məktəb (sonradan –  Azərbaycan Neft və 
Kimya  institutu,  hazırda  Azərbaycan  Dövlət  Neft  Akademiyası)  Avropa  və 
Asiyada neft s
ənayesinin bütün sahələri üçün mühəndis kadrlarını hazırlayan 
ilk ali m
əktəbdir; 
-  1929-1934-cü ill
ərdə  Vladimir  Şuxov,  Matvey  Kalelyuşnikov  və 
F
ətullabəy Rüstəmbəyov  Bakıda  boru  krekinq  qurğusunu  kəşf  etdilər və 
quraşdırdılar.  Bu  qurğuda  həyata keçirilən proses dünya neft tarixinə  “sovet 
krekrinqi” adı ilə daxil oldu və neftin dərin ayrılması təcrübəsinin inkişafında 
n
əzərəçarpacaq rol oynadı; 
-  1934-cü ild
ə    “Azərbaycan neft təsərrüfatı”  jurnalında  Fətullabəy 
Rüst
əmbəyovun milli və xarici təcrübəni təhlil edən məqalələri çap edildi. O, 
dünyada ilk d
əfə  olaraq  sualtı  neft  yataqlarının  kəşfiyyatının  və  Xəzər 
d
ənizində neft quyularının inşa edilməsinin nəzəri və praktiki əsaslarını şərh 
etdi; 
-  1936-
cı  il  yanvar  ayında  Bakıda  neft  qazlarından  etil  spirtinin 
alınması  üzrə  sənaye  qurğusu  istismara  verildi.  Bakı  neft-kimyaçılarının 
yaratdığı  bu  qurğu  (Mark  Dalin  və  başqaları)  dünyada  bu  tipli  ilk  sənaye 
qurğusu idi; 

---

193 
 
- 1939-cu ild
ə dünya neft elmində ilk dəfə olaraq, Murtuza Nağıyevin 
termik krekinqin timsalında resurkulyasiyanın köməyi ilə kimyəvi proseslərin 
sür
ətləndirilməsinin nəzəri əsaslarının şərh edildiyi tədqiqatları nəşr edildi; 
- 1942-ci ild
ə akademik Yusif Məmmədəliyev aviasiya benzinləri üçün 
misilsiz yüks
ək  oktantlı  komponentlərin  alınması  üzrə  tam yeni metod kəşf 
etdi. Onun r
əhbərliyi  altında  neft  xammallarından  toluolun  sintezinin  yeni 
s
ənaye metodu işlənib-hazırlandı və tətbiq edildi. Bunun nəticəsində partladıcı 
madd
ələrin alınmasında istifadə edilən toluolun kefyiyyətini son dərəcə artırdı; 
-  1949-cu ild
ə  dünyada ilk dəfə  olaraq  Bakıda  açıq  dənizdə  hidro-
texniki  qurğuların  inşasına  başlayan  “Qiprodənizneftqaz” elmi-tədqiqat və 
layih
ə institutu təsis edildi; 
- 1977-ci ild
ə dünyada ilk dəfə olaraq professor Bahadur Zeynalov neft 
neften karbohidrogenl
ərinin  birbaşa  oksidləşdirilməsi yolu ilə  sintetik naften 
turşusununi alınması prosesini işləyib-hazırladı; 
-  2002-ci ild
ə  dünya neft təcrübəsində  ilk dəfə  olaraq professor 
Əliməmməd  Şabanov  neft  laylarının  su  tərkibini müəyyənləşdirmək üçün 
kimy
əvi sensorları və spin-nişanlanmış üzvi birləşmələri tətbiq etdi; 
- 2005-ci il akademik Y.Q.M
əmmədəliyevin yüz illik yubileyi şərəfinə 
YUENSKO-nun q
ərarı  ilə  2005-ci il Yusif Məmmədəliyev ili elan edildi. 
Görk
əmli  neft  kimyaçısı  –  Qələbə  yanacağının  ixtiraçısı  II  dünya 
müharib
əsində faşizm üzərində qələbənin çalınmasında misilsiz rol oynamışdır 
(1).  
Yuxarıda qeyd olunmuş, önəmli faktlar və arqumentlərdən aydın olaraq 
görünür ki, Az
ərbaycanda  neftə  dair elmi-tədqiqatların  aparılması,  neftin 
emalı,  istismarı, nəqli  və  s. dünya neft sənayesinə  əvəzsiz elmi və  təcrübi 
faydalar vermişdir. Belə ki, həm dünya neft sənayesi tarixində, həm də müasir 
dövr müxt
əlif neft sahələri  üzrə  milli və  beynəlxalq layihələrin, elmi-
ixtiraların  icad  edilməsində  Azərbaycan neftinin və  xüsusilə  də  Azərbaycan 
aliml
ərinin xidmətləri danılmaz faktlardandır. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
http://www.azerbaijans.com/content_781_az.html
 
2.
 
http://www.azerbaijan.az/portal/StatePower/Committee/committeeConcern 01 a.html#1
 
3.
 
http://www.azerbaijan.az/portal/Economy/OilStrategy/oilStrategy_01_a.html
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

194 
 
   
Т. МИРЗОЕВА  
 
ЗАЧИНАТЕЛИ В ИСТОРИИ МИРОВОЙ  
 
ПРОМЫШЛЕННОСТИ АЗЕРБАЙДЖАНА 
 
РЕЗЮМЕ 
 
В  статье  рассказывается  о  положении  Aзербайджана  в  истории  мировой 
нефтяной  промышленности.  Здесь  впервые  в  истории  мировой  нефтяной 
промышленности имели место исторические события, характеризующие  производство, 
исследование и транспортировку азербайджанской нефти. А также даётся информации 
о зачинателях в области производства транспортировки и обработки. 
 
T.MIRZAYEVA 
 
 
BEGINNINGS OF AZERBAIJAN IN THE HISTORY  
OF THE WORLD OIL INDUSTRY  
 
SUMMARY 
 
The article deals with the position of Azerbaijan in the history of  world oil industry. 
Here the Azerbaijani oil refining, studying and transportation for the first time in the history of 
the global oil industry that took place in Azerbaijan are characterized. Also information about 
beginnings of oil production and transportation and its processing is given in the article. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---