Klasik türk şİİRİnde bazi halk inanişlari
Yüklə 314,61 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE BAZI HALK İNANIŞLARI Some Folk Beliefs of Classical Turkish Poetry Hakan YEKBAŞ *
- Anahtar Kelimeler
- 16. Yüzyıl Klasik Türk Şiiri ve Halk İnanışları
| Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 20, Sayı: 1, Sayfa: 155-184 , ELAZIĞ-2010
Halk kültürü ve yaşamı, klasik Türk edebiyatının önemli kaynaklarındandır. Bu bakımdan divan şâirleri de temsilcisi oldukları toplumun kültürel değerlerini şiirlerinde başarıyla kullanmıştır. Özellikle halk kültürünün önemli unsurlarından biri olan halk inanışlarından, klasik Türk şiirinde yararlanılmıştır. 16. yüzyıl klasik Türk şiiri de bu bakımdan zengin bir edebî geleneğe sahiptir. Anahtar Kelimeler: Klasik Türk şiiri, divan şâirleri, 16. yüzyıl, halk kültürü, halk inanışları. ABSTRACT Folk culture and way of life is among the important sources of the classical Turkish literature. İn this context, in their poetry divan poets successfully used the culturel values of society they represented. Classical Turkish poetry particularly made use of folk beliefs which is one of the important elements of folk culture. In this point of view, 16. century’s classical Turkish poetry has rich literary customs. Key Words: Classical Turkish poetry, 16. century, divan poets, folk culture, folk beliefs.
* Türk Dili Okutmanı, Cumhuriyet Üniversitesi Türk Dili Bölümü, Sivas; hakyek@gmail.com F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2010-20/1 156
Giriş Bir edebî eser ne kadar ferdî olursa olsun yine de bir sosyal ve kültürel tarafı vardır. Her edebî eserde hem içinden çıktığı milletin kültürünü, hem de onu meydana getiren şahsın dünyasını görmek mümkündür. Bu bağlamda edebî eserin ortaya çıkışında şâirin kendi dünyasına ait unsurların yanında yaşadığı toplumun yaşamına ait birçok kültürel unsur da etkili olmaktadır. Bu kültürel unsurlar bütün milletlerde bir sözlü geleneğe dayanır. Bu sözlü gelenek zamanla yazılı edebiyata kaynaklık eder ve yazılı edebiyatın önemli kaynaklarından biri haline gelir. Bu nedenle bir toplumun yazılı edebiyatında o toplumun kültürüne ait unsurların bulunması kaçınılmazdır. İçinde yaşadığı toplumun kültürüyle şekillenen şâirler ve yazarlar da ister istemez temsilcisi oldukları toplumun deyimlerine, atasözlerine, geleneklerine, inanışlarına kısacası yaşam şekline ait her unsuru eserlerinde kullanacaklardır. Klasik Türk Edebiyatı da doğduğu ve geliştiği coğrafyanın çok dinli, çok dilli, çok kültürlü yaşam anlayışından kaynaklanan eskilerin deyimiyle nev’i şahsına münhasır bir edebî geleneğe sahiptir. Klasik Türk şiirinin kaynağında farklı inanışlar ve kültürler olmasına rağmen felsefesini ve dünya görüşünü şekillendiren en önemli kaynaklardan biri de hiç şüphesiz içinden çıktığı halk kültürüdür. Halkın günlük yaşamının birer tezahürü olan gelenekler, inanışlar, atasözleri, deyimler, merasimler vs. doğal olarak klasik şiirimizin de en önemli kaynaklarından biri olmuştur. Agah Sırrı Levend’in ifade ettiği gibi; “Doğal olarak herhangi bir edebiyatın –ne kadar mücerret olursa olsun- bulunduğu devrin hayatını aksettirmemesi kâbil değildir.” (1984: 259). Walter Andrews’un ifadesiyle; “Gerçek hayatla hiçbir ilgisi olmamak şöyle dursun, çok büyük bir ihtimalle, kendini üreten kültürün ve toplumun hayatıyla her türlü alışverişi...” (2000: 32) gerçekleştiren klasik şiirimiz, yaşadığı dönemde içinde bulunduğu toplumun kültürünü yansıtması bakımından önemlidir. Osmanlı toplum hayatına ait kültürel ve folklorik pek çok unsurun etrafında oluşan klasik Türk şiiri de bu yönüyle değerlendirilmelidir. Klasik edebiyatımıza ait metinler incelenirken özellikle halk kültürüne ait unsurların değerlendirilmesi, devamlı olarak halktan kopuk ve soyut olmakla suçlanan bu edebiyatın doğru bir şekilde anlaşılması ve yorumlanması için önemlidir. Klasik Türk edebiyatına içinden çıktığı toplumun kültürel unsurlarını yansıtan bir edebî gelenek olarak bakıldığında kültür tarihimiz açısından önemli bir kaynak olduğu da görülecektir. Cem Dilçin bu gerçeği şöyle ifade eder: “XIII. yüzyıldan başlayarak XIX. yüzyılın sonlarına kadar yaşamış olan divan şiiri, kapsadığı uzun zaman dilimi dikkate alındığında, Türk kültürü açısından çok zengin bir kaynak oluşturmaktadır.” (1999: 618). Klasik Türk Şiirinde Bazı… 157
Bu yüzden Osmanlı toplumunun âdet, usûl ve gelenekleri ile günlük hayata ait birçok unsuru anlamak için klasik edebiyatımıza farklı açılardan yaklaşmak faydalı olacaktır. Bu bağlamda klasik Türk edebiyatının halk kültürüne olan ilgisini gösteren en belirgin örneklerden biri de halk inanışlardır. İnanış ile inanç kavramlarını bir arada kullanan Pertev Naili Boratav, halk inanışlarını; “...belli bir toplumun eski dinlerinden
karşılık inanç terimini kullanan İsmet Zeki Eyüboğlu, inancın; bir kimsenin günlük yaşamını, davranışlarını etkileyen, başkalarından öğrenme yoluyla kazanılan düşünce varlığı olduğunu söyler (1974: 17). Bu tanımlardan yola çıkıldığında inanış ile inancın eş anlamlı olarak kullanıldığını görmekteyiz. Hilmi Ziya Ülken ise halk inançlarının önemli bir kısmının eski çağlardan ve başka kültürlerden gelen unsurlar olduğunu belirttikten sonra inanışların Türk kültürü ve folkloru ile bütünleşmiş olduğunu belirtir (1974: 35). Halk inanışlarının bu bağlamda genellikle eski geleneklerin ve diğer inanç sistemlerinin bir uzantısı olarak kabul edildiğini görmekteyiz. Bu anlayışın bir sonucu olarak halk inanışları; bâtıl itikat, bâtıl inanış, yanlış inanış, boş inanış ve hurafe gibi kavramlarla da ifade edilmektedir. Türk kültüründe önemli bir yeri bulunan halk inanışlarının etkilerini yaşadığımız sosyal hayatın yanı sıra edebî eserler de de görmekteyiz. Klasik şiirimiz de içinden çıktığı toplumun inanışlarını yansıtması bakımından önemli bir kültür kaynağıdır. Halk inanışları az veya çok, klasik şiirimizin yaşadığı her asırda divan şairleri tarafından önemli bir malzeme olarak kullanılmıştır. Bu bakımdan özellikle 16. yüzyıl klasik Türk şiiri zengin sayılabilecek bir içeriğe sahiptir. Bu bağlamda 16. asırda yaşayan Amri (Çavuşoğlu 1979), Bâkî (Küçük 1994), Fuzûlî (Akyüz vd. 2000), Cafer Çelebi (Erünsal 1983), Cinânî (Okuyucu 1994), Hayretî (Çavuşoğlu, Tanyeri 1981), Nev’î (Tulum, Tanyeri 1977), İshak Çelebi (Çavuşoğlu, Tanyeri 1990), Helâkî (Çavuşoğlu 1982), Ravzî (Aydemir 2007), Rûhî (Ak 2001), Süheylî (Harmancı 2007), Vasfî (Çavuşoğlu 1980), Yahyâ Bey (Çavuşoğlu 1977) ve Zâtî’nin (Tarlan 1967, Tarlan 1970, Çavuşoğlu, Tanyeri 1987) şiirlerinden seçtiğimiz örnek beyitlerden yola çıkarak divan şâirlerinin halk inanışlarını nasıl kullandıklarını göstermeye çalışacağız. 16. Yüzyıl Klasik Türk Şiiri ve Halk İnanışları 16. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin gelişme ve yükselmesine paralel olarak klasik edebiyatımız da gerek şiir tekniğiyle gerekse şiir geleneği ve sanatıyla en olgun ve parlak dönemlerini yaşamıştır. Osmanlı Devleti içinde farklı coğrafyalarda yaşayan kültürlerin Yüklə 314,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|