Köçərli adına
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rəy sorğusu
- Jurnalist olmaq istəyirsənsə...
- Tahirli A.
- Dövri mətbuat
- Aydınoğlu T.
- Ələddinqızı N.
- İsmayılqızı X.
- Məmmədov C.
- Nəcəfzadə R.
- Ömərov V.
- Rüstəmli A.
- Rüstəmov A.
- Mətbuat – Həyatın güzgüsü, həqiqətin carçısı (metodik vəsait)
21
bunlarla yanaşı, Azərbaycan mətbuatının banisi, böyük insan, maarifçi şəxsiyyət Həsən bəy Zərdabi yaradıcılığı da çoxşaxəli təhlil edilir. Kitabxanaçı:
Azərbaycan xalqının mədəniyyət tarixinə görkəmli şəxsiyyət kimi daxil olan Həsən bəy Zərdabi 40 ildən artıq bir dövr ərzində öz xalqının səadəti və tərəqqisi uğrunda yorulmaq bilmədən əzmlə mübarizə aparmışdır. Həyatının mənasını xalqın səadəti uğrunda mübarizədə görən Zərdabi zəngin və çoxcəhətli həyat yolu keçmişdir. Bu böyük mübariz elm fədaisi öz qarşısında Azərbaycan xalqını cəhalət və avamlıqdan xilas etmək kimi nəcib bir məqsəd qoymuşdu və bunun üçün maarifi əsas vasitə seçmişdi. Mövhumat və orta əsr geriliyinin hökm sürdüyü, xalqımızın cəhalət və zülmət içərisində boğulduğu bir dövrdə Zərdabi ilk maarif məşəlini yandıranlardan biri olmuş və ömrünün axırınadək bu məşəli əlindən yerə qoymamışdır. “Maarifdən, elmdən məhrum bir xalq işıqdan məhrumdur” – deyən Zərdabinin bütün həyatı xalqın maariflənməsi işi ilə bağlı olmuşdur. O, haqlı olaraq Azərbaycanda ana dilində təhsilin, qadın təhsilinin Azərbaycan teatrı və mətbuatının banisi hesab edilir. Həsən bəy Zərdabinin 1875-1877-ci illərdə olmazın çətinliklər bahasına nəşr etdiyi “Əkinçi” qəzetinin xalqımızın həyatında oynadığı bu rolu, keçən əsrin 50-60-cı illərində “Kolokol” qəzeti və “Sovremennik” məcmuəsinin rus həyatında oynadığı mütərəqqi rolla müqayisə etmək olar. “Əkinçi” qəzetinin nəşri xalqımızın mədəni tərəqqisində irəliyə doğru atılan mühüm bir addım idi. Həsən bəy Zərdabi qəzetin vəzifələrindən bəhs edərək, onun ilk nömrələrində yazmışdır: “Hər bir vilayətin qəzeti gərək o vilayətin aynası olsun. Yəni o vilayətin sakinləri elədiyi işlər, onlara lazım olan şeylər, xülasə onların hər bir dərdi və xahişi o qəzetdə çap olunsun ki, o qəzetə baxan, xalqı aynada görən kimi görsün.” “Əkinçi” qəzeti öz nəşri illərində bu vəzifələri 22
layiqincə yerinə yetirmişdir. Az bir vaxtda o, Azərbaycanda qabaqcıl ideyaların carçısına çevrilmişdir. “Əkinçi” qəzeti ətrafına toplanmış mütərəqqi ziyalılar – maarifpərvər şair Seyid Əzim Şirvani, dramaturq Nəcəf Bəy Vəzirov, Əsgər ağa Görani, Əhsənül-Qəvvaid və başqaları mürtəce qüvvələrə qarşı cəhalət və zülmətə qarşı, avamlıq, gerilik, mühafizəkarlığa qarşı kəskin mübarizə aparmışlar. “Əkinçi” qəzeti yerli feodalların təhriki və müstəmləkəçi çar məmurlarının təkidi ilə bağlandığından sonra da Həsən bəy Zərdabi öz qızğın maarifçilik fəaliyyətini davam etdirmişdir. O, “Ziya”, (“Ziyayi-Qafqaz”), Tiflisdə çıxan “Qafqaz”, “Novoye obozreniye”, Bakıda nəşr olunan “Kaspi” və başqa qəzetlərə müntəzəm surətdə məqalələr yazaraq, bir tərəfdən kəndliləri “zəli kimi soran” qolçomaqları, kəndxudaları, kəndlilərin avamlığından istifadə edib onları aldadan və amansız surətdə istismar edən mollaları, müridləri, şeyxləri, rüşvətxor çar məmurlarını və başqa cəhalətpərəstləri özünə məxsus bir cəsarətlə ifşa etmiş, digər tərəfdən kəndlilərə öz hüquqlarını başa düşməyə, hər cür zülmə müti qul kimi dözməməyə, istismarçılığa qarşı müqavimət göstərməyə çağırmışdır. 1875-ci il iyul ayının 22-də “Əkinçi”nin 1-ci sayı çap olunduqdan sonra H.Zərdabi mətbuatımızın banisi kimi tarixə düşdü...“Əkinçi”!.. Bu sözü həyəcansız, ürək çırpıntısı keçirmədən tələffüz etmək qeyri-mümkündür. Bu sözdə hər bir Azərbaycan vətəndaşı üçün nə qədər böyük müqəddəslik və doğmalıq var!.. “Əkinçi” müstəqil Azərbaycanın, onun dilinin, xalq nəğmələrinin poeziyanın, ədəbiyyatının, tarixinin ən gözəl emblemidir. O bütün Azərbaycan xalqının əksidir, təyinatıdır, azad əməyə sevgisidir, enerjisidir, ideyaları və ideyallarıdır!.. “Əkinçi” və Həsən bəy Zərdabi xalq yaddaşında və tarixdə elə çulğaşıb ki, onları bir-birindən ayırmaq mümkün deyil. Onlar birlikdə və ayrılmaz formada Azərbaycanın və bütün Qafqazın
23
mədəniyyətinin və maarifinin, iqtisadiyyatının inkişafı tarixində, siyasi həyatında şərəfli yerlərdən birini tutur. H.Zərdabi özünəməxsus enerji və cəsarətlə doğma dili müdafiə etdi. “Əkinçi”nin təkcə forması, dili deyil, məzmunu da diqqəti özünə çəkirdi. Qəzet Rusiya, Qafqaz və xarici ölkələrlə bağlı bütün xarici və daxili məsələlərə öz səhifəsində yer verirdi... “Əkinçi” nin məram və məqsədləri qəzetdə bu cür təqdim olunurdu:
“Əkinçi” – tərbiyəçi olub xalqın xoşbəxtliyi haqqında düşünür, xalqın maariflənməsinə çalışır;
və insanları işığa, yaxşılığa səsləyir;
“Əkinçi” – bir ayna kimi bütün əyrilikləri göstərir, təmizliyin, səadətin, xoşbəxtliyin yoluna işıq tutur;
nadanlıq xəstəliyindən müalicə edir ki, bizdən sonra gələnlər nadanlıq mərəzinə tutulmasınlar. Bəli, “Əkinçi” qəzeti fəaliyyət göstərdiyi (1875-1877) illərdə özünün müqəddəs amalına – xalqın maariflənməsinə ləyaqətlə xidmət etdi. O, tezliklə xalq maarifi və mədəniyyətinin, ana dili məktəblərinin böyük carçısı oldu. Lakin bu sevincli günlər uzun sürmədi. Bu işdə də erməni xəyanəti öz işini gördü. “Əkinçi” nin mürəttibi Minasovun donosları nəticəsində “Əkinçi” qapandı. “Əkinçi” bağlansa da, onun əkdiyi maarif, elm və mədəniyyət toxumları tezliklə öz bəhrələrini verdi: yeni-yeni məktəblər açıldı, qəzetlər yarandı… “Əkinçi” nin davamçısı türk dilində ikinci qəzet olan “Tərcüman” (1883-1919) Həsən bəyin dostu böyük türkçü İsmayıl bəy Qaspıralının redaktorluğu ilə nəşrə başladı. Bu qəzetin nəşrini Həsən bəy türkçülüyün bayramı kimi qarşıladı...
24
əlaqədar olaraq, kitabxanalarda keçirilən tədbirlərdən biri də
mövzu haqda kifayət qədər bilgi əldə etmiş şagirdlər kitabxanaya gəlib tədbirdə iştirak edirlər. Əvvəlcə kitabxanaçı qonaqlar və iştirakçıları salamladıqdan sonra bu şanlı tarix haqqında qısa və dəyərli məlumatlar verir. Məlumatdan sonra suallar yazılı və test şəklində iştirakçılara təqdim olunur. Kitabxanaçı: Dostlar, indi siz çoxlu qəzetlər görür və oxuyursunuz. Onlar gözəl formada, nəfis tərtibatda hətta bəziləri rəngli çap edilirlər. Bəs ilk qəzetlər necə olub. Əlyazma formasında olan qəzetlər lövhə şəklində olduğundan bu qəzetlər ictimai yerlərdə asılırdı. Sonralar papirus və perqament yarandıqdan sonra bir nəfər mətni ucadan diktə edir, qalanlar isə sürətlə yazırdı. “Qəzet” sözü indiki mənada fransız naşiri Renodonun 1631-ci ildə Paridə “La Qazetta” adlı dövri nəşri buraxdığı vaxtdan geniş yayılmağa başladı. Rusiyada ilk qəzet 1702-ci ildə I Pyotrun fərmanı ilə çap olunmağa başlayan “Vedemosti” olub. Azərbaycanda isə XIX əsrin I yarısında bəzi qəzetlər çıxsa da, Azərbaycan dövri mətbuatının əsası 1875-ci ilin iyunun 22-də nəşr olunmağa başlayan “Əkinçi” qəzeti ilə qoyulub. Kitabxanaçının məlumatından sonra suallar məktəblilərə təqdim olunur. Suallar: 1.
Beynəlxalq Söz və Mətbuat Azadlığı Gününün tarixini qeyd edin. a.
20 Yanvar b.
28 May c.
3 May 2. F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasının təsis etdiyi jurnal aşağıdakılardan hansıdır?
25
a. Göyərçin b. Qaranquş c. Göy qurşağı 3 İlk qəzet harada və nə vaxt çap olunmağa başlayıb? a.
İlk qəzet Rusiyada 1702-ci ildə I Pyotrun fərmanı ilə çap olunmağa başlayan “Vedemosti” olub. b.
nəşr olunan “Əkinçi” qəzetidir. c.
İlk dəfə jurnal nəşr olunmuşdur. 4. Sevərək oxuduğunuz qəzet və jurnallardan bir neçəsinin adlarını sadalayın. 5. Qəzet təsisçiləri hansı peşə sahibidir? a. Müəllim b. Jurnalist c. Kitabxanaçı 6. Azərbaycanda ilk qəzet haqında məlumat verin. 7. Dahi Nizami Gəncəvi “tükənməz mənəvi qida” adlandırarkən nəyi nəzərdə tuturdu? a. Kitab b. Günəş c. məktəb çantası
“Qaranquş, Bala dili və s. 5. b, 6. ...; 7.a. Rəy sorğusunun sonunda daha çox suala cavab verən məktəblilər mükafatlandırılır. 26
Kitablar Aşırlı A. Azərbaycan mətbuat tarixi. II hissə : 1920-1990. - Bakı : Elm və Təhsil, 2010. - 227 s. : foto. Heydər Əliyev və mətbuat : 4 cilddə. I cild : Müsahibələr, bəyanatlar, müraciətlər, çıxışlar : Yanvar, 1990-iyul, 1996. - Bakı : Nurlar, 2003. - 640 s. : rəngli foto, portr.
bəyanatlar, müraciətlər, çıxışlar : iyul, 1996-iyul, 1998. - Bakı : Nurlar, 2003. - 640 s. : rəngli foto.
bəyanatlar, müraciətlər, çıxışlar : iyul, 1998-sentyabr, 2000. - Bakı : Nurlar, 2003. - 640 s. : rəngli foto, portr.
bəyanatlar, müraciətlər, çıxışlar : Noyabr, 2002-Mart, 2003. - Bakı : Nurlar, 2003. - 640 s. : rəngli foto, portr.
ensiklopediya. - Bakı : Ərgünəş, 2013. - 272 s. Tahirli A. Azərbaycan mühacirət mətbuatı. I hissə. - Bakı : QAPP-POLİQRAF Korporasiyası, 2002. - 160 s. Tahirli A. Azərbaycan mühacirət mətbuatı. II hissə. - Bakı : Ozan, 2003. - 276 s. Tahirli A. Azərbaycan mühacirət mətbuatında publisistika : 1921-1991. - Bakı : Polygraphic production, 2005. - 528 s. Yaqublu N. "Kaspi" qəzetinin yaranması və fəaliyyəti : "Kaspi" qəzetinin 130 illiyinə. - Bakı : Qanun, 2011. - 216 s.
27
Abdullayev M. Azərbaycan mətbuatı: söz, fikir azadlığından azad mediaya qədər // Azərbaycan. - 2017. - 20 iyul. - № 154. - S. 4.
2015. - 1 iyul. - № 139. - S. 10. Aslanov A. AzərTac : Şərqlə Qərb arasında media körpüsü // Azərbaycan. - 2015. - 18 fevral. - № 38. - S. 4. Aydınoğlu T. Söz azadlığı və plüralizm demokratik cəmiyyətin zəruri təlabatıdır // Xalq qəzeti. - 2017. - 11 iyul. - № 146. - S. 7.
demokratiyanın meyarı və ölçüsüdür : Bu gün Jurnalistlərin Beynəlxalq Həmrəyliyi Günü demokratik proseslərin inkişaf etdiyi Azərbaycanda da qeyd olunur // Yeni Azərbaycan. - 2017. - 8 sentyabr. - № 161. - S. 9.
azadlığı, vicdan azadlığı, sərbəst toplaşma azadlığı təmin olunur // Xalq qəzeti. - 2015. - 24 iyul. - № 156. - S. 6.
: 3 May Ümumdünya Mətbuat Azadlığı Günüdür // Azərbaycan. - 2018. - 3 may. - № 99. - S. 1; 7.
demokratik inkişafının əsas göstəricilərindən biridir : 19 il əvvəl ölkəmizdə mətbuat üzərində senzura tamam aradan qaldırıldı // Azərbaycan. - 2017. - 6 avqust. - № 169. - S. 1, 5. Əhmədova F. İstiqlala qovuşduran mətbuatımız // Azərbaycan. - 2015. - 17 iyul. - № 153. - S. 5.
28
parçasıdır : Bu gün Ümumdünya Mətbuat və Söz Azadlığı Günü demokratik proseslərin inkişaf etdiyi Azərbaycanda da qeyd olunur // Səs. - 2017. - 3 may. - № 77. - S. 12.
təminatçıdır // Səs. - 2015. - 13 avqust. - № 147. - S. 3. Əliyev İ. Azərbaycanda söz və mətbuat azadlığı demokratik prinsiplərə əsaslanır // Səs. - 2017. - 20 may. - № 89. - S. 11. Feyziyev C. Milli mətbuatımız milli mübarizə tariximizdir // Səs. - 2015. - 23 iyul. - № 132. - S. 10. ; Xalq qəzeti. - 2015. - 25 iyul. - № 157. - S. 5.
olmalıdır : 3 may Beynəlxalq Söz və Mətbuat Azadlığı Günüdür // Azərbaycan : qəzet. - 2016. - 3 may. - № 94. - S. 11.
Əliyev - 92 // İki sahil. - 2015. - 9 may. - № 83. - S. 13. KİV nümayəndələri: Azərbaycan Prezidenti jurnalistlərin dostu, mətbuat və söz azadlığının qarantıdır // Yeni Azərbaycan. - 2017. - 4 avqust. - № 138. - S. 4.
qolu funksiyasını uğurla yerinə yetirir // Yeni Azərbaycan. - 2015. - 28 iyul. - № 133. - S. 2.
inkişaf etdirilməsi // Səs. - 2016. - 20 fevral. - № 33. - S. 13.
yüksək səviyyədə təmin edilir : 3 May Ümumdünya Mətbuat Azadlığı Günüdür // Xalq qəzeti. - 2017. - 3 may. - № 93. - S. 10.
29
inkişaf etdirilməsi // Səs. - 2018. - 27 fevral. - № 38. - S. 13.
daim dəstək göstərir : 3 may Beynəlxalq Söz və Mətbuat Azadlığı Günüdür // Azərbaycan. - 2017. - 3 may. - № 93. - S. 11.
"Ölkədə azad mətbuatın inkişafı üçün hər cür şərait yaradılıb" : "Azərbaycan milli mətbuatı - 140 : inkişaf yolu və müasir dövrün çağırışları" mövzusunda növbəti regional konfrans Qubada keçirilib // Palitra. - 2015. - 17 iyul. - № 128. - S. 3. Ömərov V. Azərbaycanın dünya hüquq sisteminə inteqrasiyası və insan hüquqları, söz azadlıqları // Səs. - 2016. - 25 fevral. - № 36. - S. 15. Rəhimzadə V. Mətbuat, söz və fikir azadlığını təmin edən islahatların müəllifi : Heydər Əliyev - 92 // Xalq qəzeti. - 2015. - 8 may. - № 98. - S. 6.
səviyyədə təmin olunmaqdadır // Səs. - 2017. - 5 avqust. - № 139. - S. 10.
Mətbuatı - 140 // Azərbaycan. - 2015. - 7 iyul. - № 144. - S. 2. Rüstəmov A. Jurnalistikanın funksiyaları // Füyuzat. - 2015. - № 3. - S. 8-12. Rüstəmov A. Mətbuat və söz azadlığı demokratik cəmiyyətin göstəricisi kimi // Füyuzat. - 2015. - № 2. - S. 16-20. Rüstəmov İ. Hamımızın azadlığı... söz azadlığı // Xalq qəzeti. - 2016. - 10 iyul. - № 146. - S. 7. Sadıqov B. Bir görüşün təəssüratları : Mətbuatın üzərinə düşən vəzifələrin miqyası daha da artır və genişlənir // Azərbaycan. - 2015. - 5 avqust. - № 166. - S. 1-2.
30
(metodik vəsait) Ünvan:AZ-1022 Bakı şəh.,S.Vurğun küç.88; E-mail:info@clb.az URL:www.clb.az
F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasında çap olunmuşdur. Sifariş: 31 Çapa imzalanmışdır:12.04.2018 Tirajı:100 Pulsuz Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|