47
Cədvəl 2. Tıcarət muəssisələrində İKT ilə təmınatıvə
onlardan istıfadə
Fəsil 3 Kommersiya fəaliyyətinin səmərəli təşkilinin təkmilləşdirilməsi.
3.1 Kommersiya fəaliyyətinin səmərəli təşkilinin göstəriciləri
İqtısadi təhlil metodlarını ən başlıca xüsusiyyətləri təhlili predmetınin, bu predmetin o
byektinin öyrənilməyi üsulunun məcmusula analiz edilir. Hər bir elm kimi iqtisadi tə
hlıl elminində ən başlıca metodu dialektık materialıst metod hesab olunur. Dialektika il
ə əsaslanaraq iqtısadi təhlilllərin əsas prinsipləri prosesləri və hadisələri, təhlillər və sin
tezlərin, deduksiya həmçinin induksıyanın vəhdət təşkil etməsi vəziyyətində tədqiqi mü
hümdür . Təhlilin aparıldığı vaxt hər bir proseslər, hadisələri, göstəriciləri, əməliyyatlar
ı tədqiq olunmuş nəticələri ümumiləşdirmək həmçinin ümumilikdə yekun çıxara bilm
ək lazımdır. Belə şəraitdə təhlilin induksıya üsülundan istıfadə edilir.
Bir çox hallarda proseslər həmçinin hadisənin öyrənilməyinə dıalektik baxımından ya
naşıldıqda deduksıya tədqiq metodundanda istıfadə edilir. Belə olduqda öncə proseslər v
ə hadisələr, göstəricilər həmçinin iqtisadi kateqoriyalar bütünlükdə tədqiq edilir, yekun
verilir və dəqiqliklə tədqiq olunmağı üçün 3 cü hissə olan ınduksiya tədqiq metoduna
keçirilir. İqtısadi təhlil metodu anlayışı , müəssisəin , idarələr və təşkiıatların Kommersi
ya maliyyə fəaliyətini tədqiq etməkbaxımındanona yanasma üsulları anlaşılır.Kommers
iya prosesinin yaranmağı və tərəqqisinin tədqiqində iqtısadi təhlillər üsuluna dialektık
yanasma vaxtı bu metodun başlıca xüsusıyətlərinə dərindən fikir vermək vacibdir. İqtıs
adi təhlil üsulunun əsas xüsusiyətlərinə:
48
Kommersiya fəaliyyətlərini bütünlükdə təzahür elətdirən göstəricilərin sistemindən ist
ifadə olunmağını bu göstəricilərin dəyişməyi səbəbinin öyrənilməyi sosial iqtisadi opti
mallığın yüksəldilməyi məqsədi ilə bu göstəricilərin arasında olan qarşılıqlı əlaqənin m
üəyyənləşməsi həmçinin qiymətləndirilməyi aiddir.
İqtısadi təhlil üsulunun əsas tərki hissələri i bu metodun usullarıdır. bu üsullar özundə
aşağıda göstərilənləri birləşdirir:
alınmış məlumatın ilk olaraq işlənməyi buna aiddir yoxlanılmağı, qruplaşdırılmağı, sis
temləşdirilməyi-
öyrənilən obyektlərin tərəqqi vəziyyətlərinin və qanunuyğunluqların tədqiqi;-
müəssisələrin Kommersiya fəaliyyətınə təsir edən amilləri təsirinin müəyyənləşməyi-
iqtisadi optimallığı artıra biıən isifadə olunmamış mövcud və perspektıv ehtiyatlar və i
mkanın hesablanmağını;-
apanlantəhlillərin nəticəsinin ümumıləşdirilməui və obyektlərin fəaliyyəti mexanizmin
ə ümumi qiymətləriin verilməyini-
sosial iqtisadi tərəqqi planının və idarə olunma qərarının vacibliyinin müəyyənləşməsi
.
Uçotlar, hesabatlar və başqa məlumat mənbələrındə qeyd olunan faktıki göstəricilərin p
lan gostəriciləri ilə, əvvəlki vaxtların uyğun və normativ göstəricilərilə müqayisəsini et
mək ilə uzaqlaşmalarınvə bu uzaqlaşmaların təsiri amillərinin təsiri dərəcələrinin tədqiqi
iqtisadi təhlillər üsulunun başlıca xüsusiyyətindən biri olmuşdur.
Biznes-
planlardan, normalar və normativlərindən, əvvəlki illərin faktikı göstəricilərindən
kənarlaşmalara təsir edən obyektiv və subyektiv olan səbəblərin tədqiqi müəssislərin ba
şlıca iqtisadi göstəricilərinə müsbət
olan və yaxud mənfl təsirini göstərən amillərin təsnifatnın müəyyənləşməyi iqtisadi təh
lillər metodununun əsas xüsusiyyətlərindəndir.
Kommersiya fəaliyyətlərinin təhlili metodlarının 3 cu başlıca xüsusiyyətlərii subyektdə
biznes planın yerinə yetirilməyi proseslərində qazanılan iqtısadi
49
göstəricilərin vaxt və məkanı etibarıilə tədqiq olunmasıdır bu( ay, rub, illər, beşıllik,mud
dət ,bolmə,)
Kommersiya fəaliyyətininnin təhlil olunması metodlarının 4 üncü həmçinin çox diqqəti
edilən əsas olan xüsusiyyətləri müəssisələr həmçinin birlıklərin iqtisadıyyatı, təskili, işci
quvvəsi ilə təmini , texnikalarla silahlanmağı,istehsalatın texnolojiolan xüsüsiyyətinin v
ə həmçinin müəsisələrin ıstehsal-
Kommersiya fəaliyyətininnə təsirlərini kompleks olaraq tədqiq etməkdən həmçinin gələ
cək dövrdə istehsalatın optimallığının
Kommersiya fəaliyyətininnin təhlililərinin sıralılığı və davamlı aparılmağı bunun metod
larının vacib olan xüsusiyyətindəndir.Bu səbəbdəndə müəssislər və bırliklərin Kommers
iya fəaliyyətininnin iqtısadi təhlilinin aparıldığı ardıcıllıq aşağıdakı kimidir(1. Səhifə 44
8-453)
1. Müəssisələrnin istehsal vətəsarrufat maliyə fəaliyyətləri ilə tanışlığ;
2. Əmtəə istehsalları vəsaitkərinin təhlil olunması
3. Müəssisələtin əmək ehtiyyatları, əmək vəsaitləri həmçinin əmək əşyaları ilə təmini və
bunlardan istifadə olunmasının təhlil edilməsi
4. Müəssisələrin maddi texnık i-təhcizatlarının təhlil olunması
5. Məhsulların maya dəyərlərinin xarakterızə edə bilən gostəricilərin, həmçinin istehsald
a əmək kimi, material, yanaçaq, elektirik enerjısi və başqa xərclərinin təhlili olunmsı mə
hsulların
maya dəyərınihazalması ehtiyyatlarmın ümumiləşdirılməsi;
6. Maliyyə yekunlarının -
gəlir və xərclərini, gəlirin bölüşdürülməyi həmçinin onlardan istifadə edilməyinin, rent
abelliyinin təhlil olunması
7. İqtisadi motivləşdirmə fondlarının yaranması həmçinin bu fondlardanda istifadənin tə
hlil olunması
8. Maliyə vəziyyətlərinin, maliyyə nəticəələrinin həmçinin maliyyə sabitliyınin təhlil ol
unması
Beləliklədə, subyektlin Kommersıya maliyyə kommersiya fəaliyyətləri i proseslərində d