Cədvəl 3.1.Filiallar
Flialın kodu Flialın adı
Flialın ünvanı Flialın
yaradılma
tarixi
Flialın
işçi
heyətinin sayı
1
1 nömrəli flial Y.Vəzir
Çəmənzəminli
25
13.05.2015
50
50
2
1
nömrəli
flial
Azadlıq pr 125 24.06.2019
70
3
Badamdar
Şəfaət
Mehdiyev 45
13.04.2018
80
4
Yasamal
Şərifzadə 13
12.03.2016
90
5
Nərimanov
Əhməd
Rəcəbli 14
12.02.2014
40
6
28 may
28 Mall
11.05.2012
30
7
Gənclik
Gənclik mall
10.04.2011
20
Həmin qaydada ikinci cədvəli qurulur.İkinci cədvəl işçi məlumatlarını özündə
saxlayır.
−
İşçinin identifikasiya kodu – unikal təkrarlanmayan açar tipində
−
İşçi adı – nvarchar(50)
−
İşçi soyadı – nvarchar(50)
−
Ata adı – nvarchar(50)
−
Şəxsiyyəti təsdiq edən sənədin nömrəsi – nvarchar(50)
−
Vəzifəsi - nvarchar(50)
−
Səlahiyyətləri - nvarchar(50)
−
İşə girdiyi tarix – Tarix (Date)
−
Maaş – Pul tipində (money)
−
İşlədiyi flialın kodu (bu sahə əvvəlki cədvəllə əlaqəlidir)
Cədvəl 3.2.İşçilər
İdentifikator
Vəzifə
Maaş
Flial kodu
İşə girdiyi tarix
51
1245
Satıcı
400
4
25.05.2020
1285
Administrator
550
3
14.03.2019
3051
Xadimə
350
2
12.05.2018
4072
Mühafizə
450
1
13.06.2017
5003
Anbardar
350
5
01.02.2017
4070
Kassir
400
3
02.03.2018
2280
Satıcı
400
2
01.03.2016
Məhsul cədvəli
−
Məhsulun kodu - Primary key
−
Məhsulun kateqoriya kodu - number
−
Məhsulun adı – nvarchar(50)
−
Məhsulun istehsalçısı – nvarchar(50)
−
İdxal olunduğu ölkə - nvarchar(50)
−
Qiymət – money
Cədvəl 3.3.Məhsullar
Məhsulun
kodu
Məhsulun
kateqoriya
kodu
Məhsulun
adı
Məhsulun
istehsalçısı
İdxal
olunduğu
ölkə
Qiymət
23456
909345
Coca-cola
Ukrayna
Azərbaycan
125
52
12376
909801
Chanel
Türkiyə
Ukrayna
148
90867
910257
Asus
Polşa
Niderland
852
34587
910713
Adidas
İsveç
Yunanıstan 1273
21896
911169
Hamilton
İran
Çin
875
52689
911625
Samsung
Fransa
Yaponiya
1977
41723
912081
Grunding
İngiltərə
İrlandiya
1296
Stok əməliyyatlarını aparmaq üçün aşağıdakı sahələrdən ibarət Stok cədvəli qurulur:
−
Stokun kodu – Açar sahə
−
Məhsulun kodu – Xarici açar
−
Stokda qalma müddəti – Date
−
Son istifadə tarixi- Date
−
Stokda məhsulun sayı – number
Cədvəl 3.4.Stok məlumatları
Stokun kodu
Məhsulun
kodu
Stokda qalma
müddəti
Son
istifadə
tarixi
Stokda
məhsulun sayı
908072
567
3ay
23.01.2025
345
581780
899
1il
30.05.2021
368
103756
1355
8 ay
12.04.2027
632
149378
1811
2il
13.03.2023
1713
53
194934
2267
10 ay
01.08.2026
655
240556
2723
18 ay
26.03.2022
1977
286171
3179
1 ay
10.10.2020
1736
Tədarük cədvəli aşağıdakı sahələrdən ibarətdir:
−
Tədarükçü kodu – Açar sahə
−
Tədarükçü adı – nvarchar(50)
−
Tədarükçünün ixtisaslaşdığı sahələr – nvarchar(50)
−
Tədarükçülə bağlanan müqavilənin tarixi - Date
−
Etibarlılıq müddəti – Date
Cədvəl 3.5.Tədarük cədvəli
Tədarükçü
kodu
Tədarükçü adı Tədarükçünün
ixtisaslaşdığı
sahələr
Tədarükçülə
bağlanan
müqavilənin
tarixi
Etibarlılıq
müddəti
897
Adidas
Geyim
23.01.2020
23.01.2025
2089
Hamilton
Geyim
30.05.2020
30.05.2021
2545
Coca-Cola
İçki
12.04.2020
12.04.2027
3001
Grunding
Məişət-texnikası
13.03.2020
13.03.2023
3457
Guerline
Ətir
01.08.2020
01.08.2026
54
3913
Maybelline
Kosmetik
26.03.2022
26.03.2022
4369
Acer
Texnika
10.10.2019
10.10.2020
Ödəniş prosesi üçün ödəniş cədvəli qurulur:
−
Ödəniş kodu - Açar
−
Zənbil kodu – Xarici açar
−
Toplam qiymət - number
−
Ödənilən məbləğ – money
−
Qalıq - money
−
Əməliyyatın tarixi – date
Cədvəl 3.6.Ödəniş cədvəli
Ödəniş kodu
Toplam
qiymət
Ödənilən
məbləğ
Qalıq
Əməliyyatın
tarixi
6789
107890
99212
8678
23.01.2025
2345
108346
98668
9678
30.05.2021
2801
108802
107124
1678
12.04.2027
3257
109258
100580
8678
13.03.2023
3713
109714
99212
10502
01.08.2026
4169
110170
99212
10958
26.03.2022
55
6789
107856
99668
8188
10.10.2020
3.3.Proqram təminatının qurulması
Kompaniyanın idarəedilməsi üçün proqram təminatının qurulması müxtəlif
texnologiyalardan istifadə edilərək həyata keçirilir.Əvvəlki hissədə informasiya
sisteminin verilənlər bazası quruldu.İndi həmin verilənlər bazası üzərində proqram
təminatı qurulacaqdır.Proqram təminatını qurmaq üçün müxtəlif proqramlaşdırma
dillərindən və platformalardan istifadə edilir.
Dünya üzrə nəzər salsaq, görərik ki, böyük sistemlərin qurulmasında əsasən bu
proqramlaşdırma dillərindən istifadə edilir:
−
Java
−
C#
−
Python
−
PHP və s.
Proqramlaşdırma dilinin seçilməyi qurulacaq informasiya sisteminin təyinatından
aslı olaraq dəyişir.Əgər sırf veb əsaslı informasiya sistemi qurulacaqsa PHP
proqramlaşdırma dilindən istifadə daha əlverişlidir.Lakin PHP proqramlaşdırma dili
masaüstü (desktop) tətbiqlərin qurulmasına imkan vermir.Java proqramlaşdırma dili həm
desktop, həm də veb əsaslı tətbiqlərin qurulmasına imkan verir.C# proqramlaşdırma dili
üçün də bunu demək olar.
Veb əsaslı tətbiqlərin qurulması müxtəlif veb framework-lərdən istifadə edilir.Əgər
proqramlaşdırma dili olaraq Java seçilibsə bu frameworklər kompleks şəkildə istifadə
edilə bilər:
56
−
JSP
−
JSF
−
Spring MVC və s.
C# proqramlaşdırma dili əsasında işləyən framework-lər aşağıdakılardır:
−
ASP.NET
−
ASP.NET MVC
−
ASP.NET CORE
ASP.NET (Asinxron Server Səhifələri) platforması Microsoft şirkəti tərəfindən
yaradılmışdır.ASP.NET kompleks veb tətbiqlərin qurulmasına imkan verir.
ASP.NET MVC bu texnologiya MVC metodologiyasına əsaslanır.
Çatışmaz cəhəti yalnız Windows əməliyyat sistemində işləməsidir.Məhz bu
səbəbdən Microsoft şirkəti .NET CORE platformasını ortaya çıxardı.Bu platformada
qurulan tətbiqlər kross platform prinsipi əsasında bütün əməliyyat sistemlərində rahatlıqla
işləyir.
Proqram təminatının qurulması üçün Visual Studionu açırıq.Açılan p əncərədə
menyu çubuğundan Project bölməsindən New Project bölməsinə klik edirik.Açılan
pəncərədə proqram təminatının növünü seçirik.Veb tipli tətbiqlərdə bir neçə seçim
qarşımıza çıxır:
−
Classic Aspx
−
ASP.NET
−
ASP.NET MVC
−
ASP.NET with Identity
−
ASP.NET CORE
−
Web Forms
57
−
Web Api
Classic aspx artıq köhnəlmiş texnologiya hesab olunur və müasir tələblərə cavab
vermir.Onun yerini ASP.NET MVC texnologiyaları tutur.Web Api inteqrasiya tipli veb
servislərin qurulması üçün istifadə olunur.Yeni texnologiyalar təhlükəsizlik,kross
platform kimi üstünlüklərə malikdir.Məhz bu səbəbdən ASP.NET MVC seçirik.Proyektin
qurulmasını gözləyirik.Bir neçə saniyədən sonra proyektin kaskad formasında olan
strukturunu görürük.Solution Explorer bölməsinə klik edirik.Avtomatik olaraq proyektin
əsasını təşkil edən faylların siyahısını görürük.
−
Connected Services
−
App Start
−
Content
−
Controllers
−
Models
−
Scripts
−
Views
−
Startup.cs
−
Web.config
Connected Services – proyektin xarici servislərlə olan əlaqələrini özündə
saxlayır.Content qovluğunda proyektin resursları yerləşdirilmişdir.Burada müxtəlif növ
fayllar serverin yaddaşında saxlanılır.
App Start qovluğu proyektin mərkəzi hissəsini əhatə edir.Buraya təhlükəsizlik
funksiyaları, proqramın əsas tənzimləmələri yerləşdirilir.
Web.config bu fayl proqramın işləməsini təmin edən əsas mərkəzidir.Proqramın
bütün tənzimləmələri burada yerləşdirilir.
58
−
Verilənlər bazası ilə əlaqə
−
Paketlərin idarəsi
−
Versiyaların idarə olunması və s.
Burda üç əsas qovluq: Model,View,Controller MVC metodologiyasını təşkil edir.
MVC metodologiyasını nəzər yetirək.MVC metodologiyasının yaranması
proqramlaşdırma dünyasına yeni baxış yaratmışdır.MVC metodologiyasının əsasını 3
əsas element təşkil edir.
−
Model
−
View
−
Controller
Bu üç termini izah etməyə çalışaq.Model verilənlər bazasının proqram
təminatındakı
nüsxəsidir.Obyektyönlü
proqramlaşdırmada
istifadə
olunan
siniflər,metodlar,törəmə fünksiyalar layihənin Model səviyyəsində yerləşir.Model
aşağıdakı formada təsvir olunur:
Public class Sinif {
public long Identifikator {get;set}
public string Ad {get; set}
}
Model
View
Controller
Sxem 3.1
59
Yuxarıdakı kod nümunəsində sinif təyin olunmuşdur. Ad və İdentifikator sinfin
xüsusiyyətləridir (property). Bu xüsusiyyətlər get,set açar sözləri vasitəsilə inkapsulyasiya
olunmuşdur.İnkapsulyasiya verilənlərə bir başa müraciətin qarşını alır.
Verilənlər bazası ilə
əlaqənin qurulması üçün Microsoft şirkətinin
EntityFramework texnologiyasından istifadə edilir.Bu texnologiya verilənlərin
manipulyasiyasına imkan verir.Verilənlər bazasının model vasitəsilə mapping edilməsi
üçün aşağıdakı açar sözlərdən istifadə edilir.
−
Key
−
Table
−
DbSet
−
ConfigurationSettings
−
DbContext
Key bu açar vasitəsilə verilənlər bazasındakı cədvələ açar sahə (primary key) təyin
edir.Table adından da göründüyü kimi verilənlər bazasına cədvəlin qurulması üçün tələb
göndərir.DbContext verilənlər bazası ilə əlaqənin qurulmasına xidmət edir.Bazanın
ConnectionString parametri bu sinfin içərisində yer alır.
View- sistemin istifadəçi interfeysi burada yerləşir.Sistemin bu hissəsində Razor
texnologiyasına əsaslanan cshtml uzantılı fayllar yerləşir.
Controller – sistemin əsas məntiqi bu səviyyədə gedir.Bütün verilənlər bazaları ilə
əməliyyatlar sistemin bu qatında gedir.Bir sözlə Controller sistemin məntiqi işləməsini
təmin edən metod və funksiyaları özündə cəmləşdirir.
Əvvəlki bölmədə layihələndirdiyimiz verilənlər bazasının proqram tərəfini
layihələndirməyə başlayaq.Bunun üçün aşağıdakı vasitələrdən istifadə ediləcək:
−
.net framework 4.6
60
−
Visual Studio 2015
−
EntityFramework 3.5
−
Asp.net 4.6
−
Identity 4.0
−
HTML 5
−
CSS 3
Bu texnologiyalar vasitəsilə kompaniya üçün informasiya sisteminin qurulması
asanlıqla yerinə yetirilə bilər.
İlkin olaraq flial cədvəlinin Model qatında təsvirinə baxaq.İlk öncə Flial adında
sinif yaradaq.
Public class Flial{
[Key]
public int FlialKod {get;set;}
public string FlialAd {get;set}
public string FlialAddress {get;set;}
}
Public açar sözü sinfin xüsusiyyətinə sistemin hər yerindən əl çatanlığını təmin
etmək üçün əlavə edilir. FlialKod verilənlər bazasında açar sahənin təyin edilməsi üçün
istifadə olunur.
Digər verilənlərin String tipində olması avtomatik olaraq verilənlər bazasında
nvarchar tipində sahənin yaranmasına səbəb olur.
61
Digər cədvəllərin də bu formada nüsxələrini quraq.Texniki dildə bu əməliyyata
Mapping deyilir.
Public class İshci {
Long Identifikator {get;set;}
String Ad {get;set;}
String Soyad {get;set;}
Long FlialKod {get;set;}
Public Flial Flial {get;set;}
}
Bu sinifdə işçi sinfi flial sinfinə FlialKod xarici açarı vasitəsilə əlaqələndirilmişdir.
Burada birin çoxa münasibəti əsas götürülür.Qısaca desək, bir flialda çoxlu işçi
işləyə bilər.
Kateqoriya sinfi.
Public class Kateqoriya {
Public long KateqoriyaId {get;set;}
Public string KateqoriyaAdi {get;set;}
}
Məhsul sinfi
Public class Mehsul {
Public long MehsulKod {get;set;}
62
Public string MehsulAd {get;set;}
Public long KateqoriyaId {get;set;}
Public Kateqoriya Kateqoriya {get;set;}
}
Məhsul
sinfi,
kateqoriya
sinfinə
çoxun birə münasibəti əsasında
əlaqələndirilmişdir.
Ümumi olaraq obyektlər arası əlaqələri aşağıdakı formada təyin edirik.
−
Məhsul - Kateqoriya çoxun birə
−
İşçi – Flial çoxun birə
−
Məhsul – Zənbil çoxun birə
−
Zənbil – Ödəniş birin birə
Bütün bu əməliyyatlar bitdikdən sonra sistemin qurulması üçün Controller adlanan
səviyyədə işlərin görülməsi məsələsi önə çıxır.Controller-də həmçinin səlahiyyətlərin
bölüşdürülməsi də ortaya çıxır.Qısa formada verilənlər bazasından mağazalar şəbəkəsinin
bütün flialllarının siyahıya çıxarılması üçün lazım olan kod parçasına nəzər yetirək.
ApplicationContext VB=new ApplicationContext();
Var siyahi = VB.Flial.ToList();
Return view(siyahi);
Bu xırda kod parçası vasitəsilə flialların siyahısı verilənlər bazasından çağrılaraq
istifadəçi interfeysinə ötürülür.
Qeyd edək ki, ASP texnologiyası C# proqramlaşdırma dili əsasında
qurulmuşdur.Proqram təminatının qurulmasında aşağıdakı siniflər yaradıldı:
63
−
Flial sinfi
−
Kateqoriya sinfi
−
Məhsul sinfi
−
Zənbil sinfi
−
Ödənişlər sinfi
Bu siniflərdən istifadə edərək obyekt yönlü proqramlaşdırma metodologiyasına
əsaslanaraq proqram təminatı qurulur.
Siniflərin hər birinin xüsusiyyətləri (property) mövcuddur.Siniflər daxilində
həmçinin konstruktorlar yerləşir.Konstruktorlar sinfin yarandığı zaman avtomatik işləyən
metodlardır.
Siniflərin hər bir xüsusiyyətləri inkapsulyasiya olunmuşdur.Kompleksliyin təmini
məqsədilə obyekt yönlü proqramlaşdırma metodoliyası olan törəmə anlayışından istifadə
edilir.Törəmə prosesində bəzi siniflər əsas sinifdən bəzi xüsusiyyətləri miras
götürür.Misal üçün, iki sinif var.Kassir və satıcı sinfi.Vəzifələrindən aslı olmayaraq onlar
aşağıdakı ortaq xüsusiyyətlərə malikdirlər:
−
Ad
−
Soyad
−
Yaş və s.
Bu xüsusiyyətlər dediyimiz iki sinif üçün ortaq xüsusiyyətlərdir.
Proqram təminatının həcmindən aslı olaraq, kompleks proqram təminatlarının
qurulmasında müəyyən yanaşmalardan istifadə edilir.Bunlara dizayn patternləri
deyilir.Yəni informasiya sisteminin layihəsini dizayn etmək üçün istifadə edilir.Layihənin
strukturunun müəyyən qayda əsasında qurulmasını təmin edir.Hal hazırda dünyada 19
dizayn pattern mövcuddur.Onlardan ən çox istifadə edilən Singleton dizayn patternidir.
64
Model səviyyəsində siniflər arasında abstrakt sinif və metodlardan da istifadə
edilir.Abstrakt siniflər digər siniflərdən fərqli olaraq instans yaratmaq olmur.Bu sinif
digər siniflərin bu siniflərdən extend edilərək referens edilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Lakin hər bir sinfin öz daxilində özünə məxsus xüsusiyyətləri də mövcuddur.
İnterfeysin qurulması üçün HTML5,CSS,RAZOR texnologiyalarından istifadə
edilir.Razor texnologiyası C# kodunun HTML səhifələri içərisində işləməsini təmin
edir.Bu da performans cəhətdən proqram təminatının effektivliyini artırır.
65
NƏTİCƏ
Tədqiqat aparılaraq, kompaniyalarda istifadə olunan mövcud xarici və yerli
informasiya sistemləri araşdırıldı.Tədqiqatdan aşağıdakı nəticələr ortaya çıxdı:
1.
İnformasiya sisteminin qurulması kompaniyanın daxili tələbatı, iş prosesinin
həcmi, maliyyə və texniki resursları nəzərə alaraq qurulmalıdır.
2.
Araşdırma nəticəsində məlum oldu ki, informasiya sisteminin kompaniyada
istifadəsi kompaniyanın inkişafına əhəmiyyətli dərəcədə kömək edir.
3.
Kompaniyanın daxili resursları və maliyyə xərcləri nəzərə alınaraq informasiya
sistemləri daxili mütəxəsislər və ya icraçı İT şirkətləri tərəfindən qurula bilər.
4.
Müəyyən olunmuşdur sifarişli layihələr kompaniyaya maliyyə cəhətdən daha
yüksək xərclər hesabına icra olunur.
5.
Yerli proqram təminatları yerli mütəxəsislər tərəfindən hazırlandığı üçün
kompaniyaya daha ucuz başa gəlir.
6.
Ölkədə fəaliyyət göstərən kompaniyalardan biri əsas götürələrək mövzu sahəsi
təhlil olundu.
7.
Müəyyən olunmuş kompaniyanın tələbləri nəzərə alınaraq kompaniyanın
idarəedilməsi üçün informasiya sistemi quruldu.
8.
Proqram təminatı həm lokal arxitekturalı sistemdə, həm də qlobal sistemdə internet
texnologiyalarının köməyi ilə veb məkanda istifadə edilə bilər.
66
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
1.
Hamilton, Scott. Maximizing your ERP system: a practical guide for
managers. — McGraw-Hill, 2015.
2.
Leon, Alexis. Enterprise Resource Planning. — 2nd. — New Dehli: McGraw-
Hill, 2015.
3.
Meer, Kamran H. Best Practices in ERP Software Applications. — Lincoln, NE:
iUniverse, 2013.
4.
O‘Leary, Daniel L. Enterprise resource planning systems. — Cambridge
University Press, 2016.
5.
The Gartner Glossary of Information Technology Acronyms and Terms (pdf),
2016
6.
Питеркин С.В., Оладов Н.А., Исаев Д.В. Точно вовремя для России:
Практика применения ERP-систем. , 2016.
7.
https://kolayik.com/blog/excel-de-puantaj-tablosu
8.
https://pdf.iskysoft.com/pdf-tips/accounting-software.html
9.
https://www.softwaresuggest.com/blog/top-10-accounting-software-usa/
10.
https://ru.scribd.com/document/318372742/ACCOUNTING-
INFORMATION-SYSTEM-pdf
11.
http://search.ror.unisa.edu.au/record/UNISA_ALMA11143230780001831/med
ia/digital/open/9915909126501831/12143230770001831/13143257070001831
/pdf
12.
http://www.minyanville.com/business-news/editors-pick/articles/custom-
finance-software-development/11/20/2017/id/61185
13.
https://www.thebalance.com/top-8-free-personal-finance-software-choices-
1293614
67
14.
https://www.thebalance.com/best-personal-finance-software-for-windows-pcs-
1293825
15.
https://www.smartsheet.com/blog/how-calculate-productivity-all-levels-
organization-employee-and-software
16.
https://www.osp.ru/cw/2001/36/44356/
17.
www.technet.az/erp, 2018
68
ƏLAVƏLƏR
Cədvəllər arası əlaqə
Şəkil 1
İşçilərin sistemdə qeydiyyatı
Şəkil 2
69
İşçilərin sistemdə qeydiyyatı(davamı)
Şəkil 3
Əmək haqqının hesablanması
Şəkil 4
70
Şəkil 5
Müəssisənin şöbələrinin siyahısı
Şəkil 6
71
Şəkil 7
Müəssisə işçilərinin istirahət günləri
Şəkil 8
Dostları ilə paylaş: |