Kompyuter injiniring fakulteti

Tiykarģi bólim
2.1. Ornatılǵan sistemalardı klaslaniwi:

Uzaq aralıqta jaylasqan basqarılatuǵın ob'ektlerdi basqarıw ushın mólsherlengen esaplaw sistemalar klassları informacion-boshqaruvchi sistemalar (ABT) dep atalardi. Kompyuter tarmaqları payda bolıwı menen tarmaq yamasa bólistirilgen ABTlarni qurıw múmkinshiligi payda boldı. Integral mikrosxemalar hám mikroprotsessorlar payda bolıwı ABTni basqarılatuǵın ob'ektlerge jaqınlastırıw yamasa oǵan EXMni ornatıw imkaniyatın berdi. SHunday etip birinshi ornatılǵan sistemaları (Embedded System) payda boldı. Bara-bara element bazası arzanlanıwı jáne onı integrallanıwı dárejesi eliriwi hám esaplaw qurılmaların isenimliligi asıwı menen EXMni basqarılatuǵın ob'ektti túrli jaylarına ornatıw hám barlıq esaplaw túyinlerin ulıwma qadaǵalaw tarmaǵına birlestirilish múmkinshilikleri payda boldı. Rawajlanıw protsessida elementler kishilesiwi hám basqarılatuǵın ob'ektler menen qosılıwı menen kiberfizik atınıń alǵan (CPS, Cyber Physical System) sistemaları payda boldı. Basqarılatuǵın ob'ektlerine esaplaw sisteması kiritilish dárejesine kóre tómendegi sistemalardı ajıratıw múmkin:

Informacion-boshqaruvchi sistemalar (ABT).

Bólistirilgenaxborot-basqarıwshı sistemalar (TABT).

Ornatılǵan sistemalar (Embedded System, ES).

Tarmaqlı ornatılǵan sistemalar (Networked Embedded System, NES).

Kiber fizikalıq sistemaları (Cyber Physical System, CPS).

Texnika rawajlanıwına kóre basqarıwshı kompyuter sistemaların klassların belgilew evolyutsiyası ámelge oshrilildi: informacion-boshqaruvchidan ornatılǵan sistemalarǵa, ornatılǵannan tarmaqlı ornatılǵanǵa, tarmaqlı ornatılǵannan kiberfiziktizimlariga. Zamanagóy kiberfizik sistemaları júdá jaqınnan basqarılatuǵın ob'ektleri menen integrallastırılgan.

Kiberfizik sistema (CyberPhysicalSystem, (CPS)- qadaǵalaw hám basqarıw ob'ekti menen bir wazıypanı orınlawshı óz-ara munasábetleri fizikalıq qurallarına iye (elektrik, ximik, optikalıq, mexanik, biologiyalıq hám x. k.) arnawlı xisoblovchi sistema. Kiberfizik sistemanı esaplaw platformasi tiykarında xarqanday kompyuter apparatı qollanılıwı múmkin.

Ornatılǵan sistemalar (Embedded System, ES) túsinigin kóplegen anıqlanıwı ámeldegi:

Ornatılǵan esaplaw sistemaları (O'XT) - qadaǵalaw hám basqarıw ob'ekti menen bir wazıypanı orınlawshı hám ol menen ulıwma konstruktsiyali arnawlı (zakazlangan) esaplaw sistemaları (XT).

Ornatılǵan esaplaw sistemaları -málim bir funkciyalar jıyındısın orınlawshı arnawlı informacion-boshqaruvchi sistemalar (ABT).

Ornatılǵan esaplaw sistemaları -tiykarǵı funkciyası kompyuter funkciyası bolmaǵan biraq kompyuterdi element retinde qo'llovchi xarqanday sistema. Mısalı : DvD-proigrivatel', svetoforli ob'ekt, bankomat hám x. k.

Kishi kompyuterli (laptop) yamasa úlken universal kompyuterli (mainframe computer) biraq personal kompyuter bolmaǵan esaplaw sistemanı xam ornatılǵan sistema dep esaplaw múmkin.

Ornatılǵan esaplaw sisteması -ulıwma qollanılatuǵın kompyuter bolmaǵan programmalanovchi kompyuterdi óz ishine ko'shuvchi qurılma.

Ornatılǵan esaplaw sistemaları -stol kompyuteri bolmaǵan xarqanday ámeliy esaplaw sisteması.

Ornatılǵan sistema -basqarılatuǵın apparatqa esaplaw elementi tolıq ornatılatuǵın arnawlı sistema. Universal kompyuterge kóre, ornatılǵan sistema konkret talaplı bir yamasa bir neshe aldınan belgilengen máselelerdi atqaradı.

Ornatılǵan esaplaw sistemaları tómendegishe klassifikaciyalanadı :

qollanıw/tayinlanish sheńberi boyınsha ;

informaciya hám basqarıw funkciyaların túrli óz-ara munasábetleri bo'yicha (sistema informaciya yig'uvchi yamasa avtomatikalıq basqarıwshı );