Korrupsiyaya qarşı mübarizədə hökumət-vətəndaş əməkdaşlığı, ictimai
Yüklə 340,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Antik izləri
- Korrupsiya və rüşvətin təzahür formaları
Rəşad Həsənov hökumət-vətəndaş əməkdaşlığı
8 İSİM
İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzi
qeyri-maddi əvəzdir. Ərəbcə rüşvət sözünün kökü “rəvş”dir və Azərbaycan dilində qarşılığı yalan deyən, tərəf tutan, üz görən kimi anlaşılır. Göründüyü kimi, həm korrupsiya və həm də rüşvət cəmiyyətdə müəyyən qruplarının və yaxud fərdlərin maraqlarının digərlərinin haqlarının pozulması hesabına təmin edilməsidir.
Korrupsiya və rüşvət kimi davranışlar heç də müasir cəmiyyətlərə xas olmayıb, əslində bəşəriyyətin mövcudluğu qədər dərin tarixi köklərə malikdir. Problemin əsas qaynağı insanın özünü qoruma, fərdi maraqlarını düşünmə, öz ədalətini yaratma instikti hesab edilməlidir. Bir çox hallarda şöhrətpərəstlik, maddi üstünlüklərə olan həvəs, özünüisbat kimi yalnış düşüncələr də bu növ fəaliyyətləri alovlandırır. Beləliklə, müasir dövlətçiliyin digər neqativ ünsürlərindən fərqli olaraq korrupsiya daha dərin tarixi köklərə malik olmaqla uzunmüddətli təkmilləşmə yolu keçib.
Aşağıda qeyd etdiyimiz faktlar da sübut edir ki, tarixin ilk çağlarından etibarən insanlarda fərdi mənafelərini təmin etmək məqsədi ilə korrupsiya və ya rüşvət kimi təsvir edilən davranışlara meyil edib və elə o dövrlərdən etibarən də bu kimi hallarla mübarizə yolları axtarılıb. Məsələn: - 6000 min il əvvəl «Şümer məktəb günləri» adlı cədvəl rüşvətə aid ilk mənbələrdən hesab edilməkdə;
Rəşad Həsənov hökumət-vətəndaş əməkdaşlığı
9 İSİM
İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzi
- 2300 il əvvəl Brahman baş naziri qədim Çində rüşvət və korrupsiyanın 40 yolunu sayıb. Çində rüşvəti əngəlləmək məqsədi ilə məmur maaşlarına əlavə olaraq "yang-lien" adlı əlavə ödəmə edilirdi; - 2700-2800 il bundan əvvəl qədim İranda məmurların xüsusilə də hakimlərin rüşvətxorluq hallarının qarşısını almaq məqsədi ilə ciddi cəza tədbirlərini nəzərdə tutan qərarlar qəbul edilib; - Osmanlı dövründə xüsusilə, 16-cı əsrin sonlarına qədər məmur rüşvətxorluğuna qarşı sərt siyasət həyata keçirilib. Təsadüfi deyil ki, bir çox mütəxəssislər Osmanlı imperiyasının zəifləməsini XVII əsrdən başlayaraq rüşvətxorluğun geniş vüsət alması ilə əlaqələndirir. Sonuncu faktdan da məlum olduğu kimi, korrupsiya və rüşvət sadəcə cəmiyyətin müxtəlif fərdlərinin haqlarının pozulması və yaxud da ictimai vəsaitlərdən səmərəsiz istifadə halları ilə deyil, daha ciddi nəticələrə, məsələn: dövlətçiliyin çökməsinə, ölkənin dağılmasına və hətta müasir rastlaşmaları ilə vətəndaş müharibəsinə, inqilablara da yol aça bilir. Qırğızıstan, Misir, Ukrayna kimi ölkələrdə baş verən son inqilabların əsas səbəbləri kimi korrupsiyalaşmış hökumətlər hesab edilir.
Korrupsiya və rüşvət həyatın müxtəlif sferalarında müxtəlif formalarda təzahür edir. Bu zaman zərər çəkən tərəf isə birmənalı olaraq dövlətçilik və bütövlükdə cəmiyyətdir. Vəziyyəti daha aydın təsəvvür etmək məqsədi ilə aşağıda qeyd edilən istiqamətlərə diqqət etmək faydalı olar. 1) Büdcə xərcləmələri süni şəkildə şişirdilərkən gəlirləri azaldılır və əngəllənir.
Rəşad Həsənov hökumət-vətəndaş əməkdaşlığı
10 İSİM
İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzi
Büdcə prosesində rast gəlinən korrupsiya halları daha genişmiqyaslı olması ilə xarakterizə olunur. Bu zaman büdcənin gəlirlərinə və xərcləmələrinə cavabdeh məmurlar tərəfindən saxta sənədləşdirmə, satınalmalar zamanı xərclərin süni şəkildə şişirdilməsi, hətta bəzi hallarda alınmamış xidmət və ya məhsul üzrə xərclərin həyata keçirilməsi və s kimi üsullar tətbiq edilərək ictimai vəsaitlər korrupsiya predmetinə çevrilir. Digər tərəfdən isə, büdcə gəlirləri müxtəlif üsullarla azaldılır. Məsələn, gömrük orqanları idxal olunan məhsulların rəsmi qeydiyyatı zamanı dəyəri və miqdarı azaltmaqla faktiki olaraq büdcəyə çatacaq rüsumları azaldır və sonradan azaldılan məbləğin bir hissəsini rüşvət olaraq sahibkardan geri istəyir. Təəssüf ki, bu üsul çox geniş şəkildə tətbiq edilir. Və yaxud vergi orqanları dövlət və qeyri-dövlət sektoru üzrə vergi ödəyicilərinin qanuni fəaliyyətində maraqlı olmur. Belə ki, qanuni şəkildə fəaliyyət göstərən ödəyicidən qeyri-qanuni ödəniş tələb edilməsi mümkün olmur. 2) Dövlət tenderlərində himayədarlıq və hiyləgərlik özünü büruzə verir. Dövlət satınalmalarının həyata keçirilməsi zamanı tenderlərdə iştirak edənlərə bərabər şərait yaradılmır. Əksər hallarda təcrübəsi və imkanları olan, daha uyğun qiymətlərlə mal və xidmətlər təklif edən iştirakçılar prosesdən məğlub çıxır. Lakin yeni təsis edilmiş, təcrübəsi və etibarlılığı haqqında heç bir məlumat olmayan şirkətlər bu satınalmaların qalibi olur. Buna səbəb həmin müəssisənin gizli danışıqlara gedərək ayrılan vəsaitin müəyyən hissəsinin yenidən geri qaytarması kimi hallar və yaxud yaradılan şirkətin satınalmanı elan edən qurum rəhbərliyinə yaxın olması kimi qanunsuz hallardır. 3) İctimai vəsaitlərin səmərəsiz layihələrə yönəldilməsi halları artır. Korrupsiya hallarının geniş yayıldığı ölkələrdə dövlətə-ictimaiyyətə aid vəsaitlər daha asan mənimsənilməsi mümkün olan sahələrə, məsələn, tikinti sektoruna yönəldilir. Xüsusilə dəbdəbəli layihələr icra edilir və nəticədə sərf edilən artıq vəsaitin dəyərliliyi bu dəbdəbə altında gizlədilir. Digər tərəfdən, bu kimi layihələrin icrası zamanı smeta dəyərini dəqiqləşdirmək imkanları məhdud olduğu üçün layihəyə sərf edilən vəsaitlərin dəqiq həcmini müəyyənləşdirmək
Yüklə 340,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|