Kremniy va uning birikmalari

G M m CaO





Sement, qum va suv aralashmasidan sementli eritma olinadi. Sement eritmasini tо‘ldiruvchilar (yirik shag‘al, mayda toshlar) bilan aralashmasi betonni hosil qiladi. Beton eng muhim qurilish materialidir.

Agar beton qorishmasiga temir armatura solinsa yoki temir setkalarga quyilsa yuqori mustahkamlikka ega temir beton hosil bо‘ladi.

Agar beton qо‘pik hosil qiluvchilar (sirt–aktiv moddalar)dan foydalanib olinsa penobeton deyiladi. U juda g‘ovak strukturaga ega, shu sababli yaxshi issiqlik izolyasion xossaga ega.

Beton, nordon jumladan, karbonat angidridli eritmalar ta’siridan, hamda sulfatli eritmalar bilan buziladi.

Ultramarin. Yorqin kо‘k, zaharsiz pigment- olitingugurtli natriy alyumosilikat. Kaolin, kvars, natriy sulfat va kо‘mir aralashmalarini 7300S da qizdirib olinadi. Tabiatda mineral lazurit kо‘rinishida uchraydi.

Kremniyning vodorodli birikmalari. Kremniy vodorodlar yoki silanlar- aktiv metallarning silisidlariga kislota ta’sir ettirib olinadi: Mg2Si + 4HCl = 2MgCl2 + SiH4↑

Monosilan SiH4 bilan bir qatorda vodorod va polisilanlardan geksasilangacha Si6H14 ajraladi. Strukturasi va fizikaviy xossalari bо‘yicha silanlar, metanning gomologik qatori uglevodorodlariga о‘xshaydi. Monosilanni gomologlaridan Si8H18 gacha ma’lum. Silanlar

olishning texnikadagi eng muhim amaliy ahamiyatga ega bо‘lgan usullari SiG4 vodorod yoki litiy alyumogidrid bilan qaytarish usularidir.

SiG4 + 4N2 = SiH4 + 4HCl

SiCl4 + Li[AlH4] = SiH4 + LiCl + AlCl3

Hamma silanlar xarakterli qо‘lansa hidli va zaharli, uglevodorodlarga nisbatan silanlar zichligi kattaligi, yuqori temperaturada suyuqlanishlari va qaynashlari, termik beqarorliklari bilan farq qiladilar. Ular havoda oson oksidlanadi, ya’ni qaytaruvchilardir.

SiH4 + 2O2 = SiO2 + 2H2O
Silanlar KMnO4 ni MnO2 gacha, G‘ye+3 ni G‘ye+2 gacha qaytaradi. Bulardan tashqari silanlar uchun gidroliz xarakterli. Kislota izlari ayniqsa ishqorlar ishtirokida silanlar buziladi:

SiH4 + 2H2O = SiO2 + 4H2↑

SiH4 + 2NaOH + H2O = Na2SiO3 + 4H2↑

Polisilanlar bо‘lganda gidroliz natijasida kremniy atomlari orasidagi bog‘lar uziladi:

H3Si – SiH2 – SiH3 + 6H2O →3SiO2 + 10H2 ↑

Gidroliz natijasida silanlardan qumtuproq va silikatlarning hosil bо‘lishi ular kislota tabiatli ekanligini kо‘rsatadi. Silanlarni galogenlar bilan aralashmasi portlaydi:

SiH4 + 4G2 = SiG4 + 4NG.

Kremniy tо‘yinmagan vodorodli birikmalaridan polisilenlar (SiH4)n va polisilinlar (SiH)n lar ham ma’lum. Ularning hammasi –qattiq moddalar, qizdirishga beqaror va juda reaksion qobiliyatli.

Ular havoda alangalanadi va suvda tо‘liq parchalanadi.

Kremniyni galogenidlari- SiG4. ular elementlardan sintez yо‘li bilan olanadi.

Si + 2G2 = SiG4

SiG4 olishni eng qulay va arzon usuli, qumli uglerod va tegishli galogen bilan qizdirib olishdir.

SiO2 + 2C + 2G2 = SiG4 + 2SO

Ularning hammasi suv bilan shiddatli birikadilar. Ftoridli gidroliz qaytar, qolgan galogenidlari gidrolizi amalda tо‘liq о‘ngga siljiydi.

SiG4 + 2N2O = SiO2 + 4HG

Kremniy galogenidlarni kremniy bilan 10000S dan yuqori temperaturada qizdirilsa digalogenid kremniy hosil bо‘ladi.

SiG4 + Si ↔2SiG2

Ular sovutilganda disproporsionirlash reaksiyasiga kirishadi:

2SiG2→SiG4 + Si

Bu usulda eng toza kremniy olinadi.

SiF4 – gaz, suvda tutaydi.

SiCl4 – rangsiz suyuqlik, bо‘g‘uvchi hidli

SiBr4 va SiJ4 lar qattiq moddalar.

SiF4 – 2 mol NG‘ biriktirib H2[SiF6] – geksaftorosilikat kislotasiga о‘tadi.

SiF4 + 2NG‘ = H2[SiF6]

H2[SiF6] – individual birikma sifatida ajratib olingan, kuchi bо‘yicha sulfat kislotaga yaqin. Bir qancha suv molekulalari tutgan beqaror kristallogidratlari ma’lum. Uning tuzlari geksaftorsilikatlar birmuncha termik barqaror, biroq qizdirilganda SiF4 va metall

ftoridlariga parchalanadi:

Na2[SiF6] t0 2NaF + SiF4↑

[SiF6]2- ioni oktaedrik strukturada bо‘lib kremniy atomi sp3d2 gibridlanish holatida va uning koordinasion soni 6 ga teng. Boshqa galogenidlari uchun shunga о‘xshash tarkibli birikmalari ma’lum emas.

Trixlorsilan gidrolizlanganda dastlabki modda sifatida SiH3OH –silanol – metanol anologi hosil bо‘ladi:

SiH3Cl + HOH = SiH3OH + HCl

2 molekula silanoldan 1 molekula suv tortib olinganda:

2SiH3OH → H2O + H3Si – O – SiH3

Disiloksan hosil bо‘ladi. Disiloksan barqaror 6000S dan yuqorida parchalanadi. Suvda gidrolizlanadi, polikondensasiyalanish mahsuloti hosil bо‘ladi:

SiH2G2 + 2H2O = SiH2(OH)2 + 2HG

nSiH2(OH)2 → - O – SiH2 – O – SiH2 –

kremniy va kislorod atomlari takrorlanadigan yuqori molekuyar birikmadagi vodorod о‘rinlari organik radikallarni almashinishidan hosil bо‘ladigan mahsulotga silikon deyiladi.

Si O Si O Si O

R

R R

R R

R

Silikon

Organik radikallarni Si atomiga nisbatan о‘zgartirib silikonlarning xossalarini о‘zgartirish mumkin.