SƏ
H
İFƏ
7
B
AŞ REDAKTORDAN
M
üasir iqtisadiyyatı struktur-istehsal-texnoloji
baxımdan fərqləndirən əsas cəhət onun rəqəmsal
iqtisadiyyata transformasiya etməsidir. Bu özünü
Dünya İqtisadiyyat Forumunun Prezidenti Klaus Şvabınin
qeyd etdiyi kimi, həm də IV Sənaye İnqilabında da göstərir.
IV Sənaye İnqilabı isə kiberfiziki sistemlərin istehsalata
kütləvi tətbiqidir. Belə qəbul edilir ki, bütün fiziki sistemlər
vahid bir şəbəkədə, real vaxt rejimində birləşəcək və yeni
davranış modelinə uyğunlaşacaq. Beləliklə, Böyük Verilənlər
bazasına (BİG DATA) çıxışı olan iqtisadiyyat sahələri qəbul
edilən qərarların keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə artırmaq
imkanı əldə edəcəklər. Yeni texnologiyaların inkişafı kapitalın
və əməyin yaradacağı gəlir arasında fərqi də artıracaq.
Rəqəmsal texnologiyalara əsaslanan yeni iqtisadiyyat insan
şəxsiyyətini də dəyişəcək. Çünki IV Sənaye İnqilabı həm də
etika və estetikanın da yeni prinsiplərinin əsasını qoyacaq.
Haqqında danışdığımız yeni iqtisadiyyatın konturları artıq
görünməkdədir.
Yeni iqtisadiyyatın yaratdığı yeni tələblərdən biri də bu
iqtisadiyyata yeni xidmət forması və yeni xidmət vasitəsidir.
Bu tələbə cavab olaraq formalaşmış və bu gün ən çox
müzakirə olunan vasitələrdən biri və birincisi Bitcoindir.
Bitcoinlə bağlı məlumatların təhlilindən görünür
ki, ilk reaksiya demək olar ki, əsasən mənfi olmuşdur.
Müəyyən dövrdən sonra kriptovalyutaya "ölüm hökmü"
qüvvədə saxlanılmaqla onun yaranmasında tətbiq edilən
texnologiyaların əbədi olaraq "yaşayacağı" ön plana çəkildi.
Son dövrlərdə Bitcoin haqqında yazılanlar, fikrimizcə, onun
perspektivləri haqqında daha dolğun və daha əsaslandırılmış
fikirlərlə fərqlənir.
Belə ki, Beynəlxalq Valyuta Fondunun İcraçı Direktoru
xanım Kristin Lagart Bitcoinin dəstəklənməsi istiqamətində
çıxışlar edir və "hər şey Bitcoinin dünya valyutasına
çevrilməsi istiqamətində gedir" fikri xüsusi maraq doğurur.
Maraq kəsb edən digər məqam Amerika Birləşmiş
Ştatlarının Federal Ehtiyat Sisteminin yeni seçilmiş başçısı
Cerom Pauellə bağlıdır. O, qeyd edir ki, Bitcoin hazırda
iqtisadi sabitlik üçün təhlükə yaratmır və rəqəmsal valyuta
gələcəkdə olduqca vacib olacaq.
Fikrimizcə, kriptovalyuta artıq bir reallıq kimi görünür.
Eləcə də, rəqəmsal iqtisadiyyat və IV Sənaye İnqilabı
rəqəmsal valyutanı qaçılmaz edir.
Bitcoinlə bağlı vacib bir məqama da diqqət çəkmək
yerinə düşərdi. Hesab edirik ki, yeni sənaye inqilabı və
yeni rəqəmsal iqtisadiyyat böyük və kiçik, inkişaf etmiş və
inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün tamamilə yeni iqtisadi
indikatorlar gündəliyə gətirəcək və dünya iqtisadiyyatında
tamamilə yeni rəqabətqabiliyyətli "oyunçular" yetişdirəcək.
Əminəm ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab
İlham Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində rəqəmsal
iqtisadiyyat sahəsində də ölkəmiz önə çıxacaq. Dünya
iqtisadiyyatının mövcud vəziyyətində bu Azərbaycan
iqtisadiyyatının üstünlüyü, həm də onun üçün əlavə bir
şansdır.
i
.e.d., professor Ədalət Muradov
Rektor, UNEC
Bitcoin - yeni təhlükə yoxsa yeni imkanlar
SƏ
H
İFƏ
8
K
R
İ
PTOVALYUTA
iqtisadi v
ə
hüquqi aspektl
ə
r
S
on zamanlar kriptovalyuta ifadəsi, xüsusi ilə onun
ilk nümunəsi olan bitkoin, bütün kütləvi informasiya
vasitələrinin baş xəbərləri sırasında özünə yer almışdır. Bəs
kriptovalyuta nədir, onun bu qədər tanınması və yayılmasına səbəb
nədir sualı çoxlarını düşündürür.
Əvvəla, qeyd edək ki, kriptovalyuta elektron puldur, daha dəqiq
desək onun növlərindən biridir. Kriptovalyuta - şəbəkələr əsasında
(network-based) qurulmuş, anonim (şəxsiləşdirilməmiş), dövriyyəsi
qeyri-dövlət ödəniş sistemlərin qaydaları ilə həyata keçirilə bilən
qeyri-dövlət pul nümunəsidir. Kriptovalyuta - yaradılması və nəzarəti
kriptoqrafiya üsuluna əsaslanan, sürətinin çıxardılması mümkün
olmayan şifrələnmiş elektron pul növüdür.
İlk rəqəmsal valyuta bitcoindir. 2008-ci il oktyabr ayında Satoşi
Nakamuto ləqəbli bir şəxs internetdə şəbəkənin iş prinsipi və
protokolun təsvirini əks etdirən “Bitcoin P2P e-cash paper” adlı
fayl paylaşır və artıq 2009-cu ilin yanvar ayında ilk bitcoin yaradılır.
Bundan başqa onecoin, ethereum, steem, ripple, litcoin kimi
kriptovalyuta növləri də geniş yayılmışdır. Hazırda dünyada 100-
dən çox kriptovalyuta növü mövcuddur və bu faktın olması artıq
yaxın gələcəkdə bu valyutalara olan tələbatın yüksək olacağının
göstəricisidir. Təlabatın əsas göstəricisini isə mübadilə imkanı daha
çox olan kriptovalyuta müəyyən edəcək.
Elektron pulların nəğd pullardan üstünlüklərini aşağıdakı kimi
qiymətləndirmək olar:
• əla bölünür və birləşdirilir – ödəniş zamanı pulun qalığını
qaytarmağa ehtiyac olmur;
• yüksək yığcamlıq – məbləğin həcmi pulun ölçü və çəkisi ilə
əlaqəli deyil;
• emissiya dəyərinin çox aşağı olması – pul çap etməyə, metal,
kağız, boya və s. istifadəsinə ehtiyac olmur
• nəğd pullardan fərqli olaraq elektron pulların fiziki mühafizəsi
daha sadədir
• təhlükəsizlik – oğurlanmadan, saxtalaşdırılmadan, nominalın
dəyişdirilməsindən və s. qorunması (müdafiəsi) kriptoqrafiya və
elektron sistemlər ilə təmin edilir.
Üstünlüklərdən savayı elektron pulların çatışmazlıqları da vardır.
Bunlar aşağıdakılardır:
• qaydaya salınmış hüquqi tənzimlənmənin olmaması – bir çox
ölkələr elektron pullara birmənalı münasibətini hələ də müəyyən
etməyiblər
• nəğd pulda olduğu kimi, elektron pul daşıyıcılarının fiziki məhvi
zamanı sahibin pul vəsaitini bərpa etmək mümkün olmur
• tanınması yoxdur – xüsusi elektron qurğu olmadan bunun nə
olduğunu, məbləğini və s. müəyən etmək asan və tez olmur
• pulun bir hissəsini birbaşa bir ödəniş edəndən digərinə
i.e.d., prof. YADULLA HƏSƏNLİ