SƏ
H
İFƏ
17
NE
C
Ə
TƏ
YİN
OL
U
NU
R
?
b u n u
e t m ə k
bacarığında olmadığımızı
etiraf edərək) vurğulayaq ki,
kriptovalyutanın dəyəri qızıl və ya
digər qiymətli metal kimi ona olan fiziki
tələbatla deyil, onun, məhz aztapılan, nadir
olması və ona olan tələblə bağlıdır. İstənilən
valyutanın (kağız pulun) maya dəyəri onun real
dəyərinin (kursunun) cüzi bir hissəsini təşkil etdiyi
kimi bitcoin-in maya dəyəri də onun məzənnəsinin az bir
hissəsini təşkil edən tərkib elementlərindən ibarətdir:
a) elektrik enerjisinə çəkilən xərclər;
b) mayninqin təşkilinə çəkilən qoyuluşlar;
c) tranzaksiya üzrə komissiyon haqqlar və s.
Kriptovalyutanın məzənnəsinin əsas hissəsini iqtisadi
agentlərin ona olan məcmu istehlak tələbi formalaşdırır. Sonuncu
qismində isə artıq virtual deyil, bitkoin-ə mübadiləyə hazır olan
ənənəvi maddi dəyərlilər çıxış edir. Ümumiyyətlə, praktiki baxımdan
bitkoin-in məzənnəsinin müəyyənləşdirilməsi üçün aşağıdakıların
nəzərə alınması kafidir:
1. Fundamental təhlil. Yəni bitcoin-in kursu ilə bağlı bütün
mümkün iqtisadi-statistik informasiyanın öyrənilməsi;
2. Virtual bazarda pamperlərin, yəni iri investor və möhtəkirlərin
fəaliyyətinin təhlili. Çünki, məhz iri oyunçular məzənnə ilə bağli
alətləri – korrelyasiya, aşağı salma, kütləvi axın və sairəni tətbiq etmək
imkanına malikdirlər.
3. Texniki təhlil. Beləki məhz, texniki indikatorlara malik treyderlər
kursun gündəlik maksimum və minimum hədlərini izləməklə
məzənnənin ümumi trendini müəyyənləşdirmək və çevik korrektə
etmək imkanına malik olurlar.
Lakin eyni zamanda göstərək ki, digər maliyyə alətlərində
olduğu kimi bitcoin-in də dəqiq kursunu deyil, onun ancaq
artma-azalma istiqamətini, yəni trendini müəyyən etmək
mümkündür. Fransız alimi L.Başelyenin spekulyasiya
nəzəriyyəsinin əsaslarını qoyduğu elmi baxışlarında
əsaslandırıldığı kimi, burada əsas məsələ trendin
fluktuasiya nöqtələrinin tapılaraq düzgün
müəyyən edilməsidir.
Bütün bunlarla yanaşı unudulmama-
lıdır ki, bitcoin məzənnəsinin artımı,
hər şeydən öncə, ona olan kütləvi
maraqla bağlıdır. Heç də
hələ
sonadək
lazımi
elmi
təhlilə
gətirilməmiş bitcoin ha-
disəsi özündə kifayət qədər
qeyri-müəyyənlik elementləri daşı-
sa da, spekulyativ effekt baxımından
olduqca cəlbedici və cazibədar qüvvə təsiri
bağışlayır. Təsadüfi deyildir ki, 03.11.2017-ci il
tarixi sövdələşmələr bazarında bitcoin-in məzənnəsi
7450 ABŞ dollarınadək yüksəlmişdir. Hətta nəhəng
maliyyə derivativləri bazarı – CME Group ilin sonunadək
bitcoin üzrə fyuçers sövdələşmələrinin təşkilini planlaşdırır.
Reallıq bundan ibarətdir ki, artıq bitcoin industriyası altında real
pullar dövr edir. Ən maraqlısı da budur ki, bitcoin-ə yatırılmış
real pulların dəyərsizləşməsi ehtimalı, hər hansı bir maliyyə
qoyuluşunun və ya dominant valyutanın ucuzlaşması ehtimalından
elə də böyük deyildir.
Azərbaycan reallıqlarından isə bu cür qlobal hadisələrə baxış
bucaqlarının olduqca ehtiyatla, gözləməklə müəyyənləşdirilməsi,
bizcə daha optimal variant kimi qəbul edilməlidir. Ölkəmizdə maliyyə
bazarının, xüsusilə fond bazarının müasir inkişafı və strukturlaşması
prosesinin mövcud indiki durumunda belə “ehtiyatlı” ssenari
daha ağlabatan görunür. Yüksək intellekt və qabiliyyət tələb edən
kriptovalyuta bazarında çox mürəkkəb texnoloji proqramları özündə
ehtiva edən bitcoin hadisəsində söz sahibi olmaq üçün ən azından
normal, adi maliyyə bazarına, xüsusən də fond bazarına sahib olmaq
gərəkdir.
Yekun olaraq bir daha vurğulayaq ki, çağdaş iqtisadiyyatda
insanlar arasında davranış qaydalarını obyektiv iqtisadi qanu-
nauyğunluqlardan üstün tutan müasir qlobal iqtisadi məkanda
kriptovalyuta hadisəsi ölkə maliyyəçilərinin və iqtisadçılarının
diqqət mərkəzində olmalıdır. Ona, maliyyə bazarının bir
tərkib elementi kimi milli iqtisadi davranış təfəkkürümüz və
hüquqi normalarımız hüdudlarında imkan yaradılmalıdir.
Unudulmamalıdır ki, hələ 19-20-ci əsrin bir sıra
iqtisadi nəzəriyyələrində qeyri-bəşəri qlobal maliyyə
böhranlarına yol açmış və mahiyyəti etibarı ilə saxta
kapital statusuna “yüksəlmiş” bu cür spekulyativ
maliyyə kapitalı elementləri, əsaslandırılmış
obyektiv və kəskin elmi tənqid atəşinə
tutularaq, məzmunu etibarı ilə
darmadağın edilmişdir.
“
Qlobal iqtisadi
məkanda
kriptovalyuta
hadisəsi ölkə
maliyyəçilərinin və
iqtisadçılarının diqqət
mərkəzində olmalıdır”