Kryminologia (dr Małgorzata Kuć) Definicja kryminologii

Kryminologia (dr Małgorzata Kuć)

1. Definicja kryminologii.
Kryminologia jest nauką młodą i zarazem szeroką, posiada bowiem subdyscypliny. Leksykalnie kryminologia jest nauką o przestępstwie. Z punktu widzenia problematyki badawczej, realizowanej w ramach tej nauki, kryminologia jest nauką społeczna, której przedmiotem badań jest: przestępca, przestępstwo, przestępczość, inne zjawiska z zakresu patologii społecznej(prostytucja, alkoholizm, narkomania, samobójstwa), ofiara przestępstwa, przeciwdziałanie przestępczości i innym zjawiskom patologii społecznej.
2. Przedmiot badań kryminologii.
Podstawowym przedmiotem badań kryminologii jest niewątpliwie przestępca. Stawiane jest pytanie: kim on jest? Czym różni się od nie-przestępcy?, lub formułowane inaczej: Dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa a inni nie?[pytanie lombrozjańskie]
3. Interdyscyplinarność kryminologii.
Kryminologia jest nauką interdyscyplinarną tj. taką, która wykorzystuje dorobek badawczy innych nauk w taki sposób, aby wyjaśnienie interesujących ja zjawisk było całościowe i uwzględniało pełny zakres wiedzy o danej problematyce, by odnaleźć odpowiedź na stawiane pytanie badawcze.
4. Podział kryminologii.
W ramach kryminologii występuje podział na:
A) kryminologie aksjologiczną – zajmuje się badaniem natury uwarunkowań zakazów karnych
B) kryminologię behawioralną – obejmuje typowa problematykę odpowiednią dla etiologii i fenomenologii kryminologicznej
C) kryminologię wiktymologiczną – obejmuje badania dotyczące ofiary
D) kryminologie organizacyjną – obejmuje badania dotyczące funkcjonowania instytucji związanych ze stosowaniem prawa karnego
5. Działy kryminologii.
W kryminologii wyróżnia się następujące działy:
A) Etiologia kryminologiczna – zajmuje się badaniem czynników przyczynowych przestępczości. Analiza ta obejmuje badania osobowości przestępcy i ma na celu ustalenie wniosków dotyczących indywidualnych czynników determinujących zachowanie konkretnego sprawcy.
B) Fenomenologia kryminologiczna – zajmuje się formami objawowymi przestępczości tj. dynamika i strukturą przestępczości, geografią kryminologiczną, sposobami popełniania przestępstw, czy niektórymi elementami organizacji świata przestępczego np. gwarą, pseudonimami.
C) Profilaktyka kryminalna – zajmuje się opracowywaniem skutecznych środków zapobiegania przestępczości.
6. Zadania kryminologii.
Zadania kryminologii można ująć w ślad za określeniem jej przedmiotu w sposób następujący:
- poznanie przyczyn przestępstwa i przestępczości,
- dostarczenie narzędzi do opisu tych zjawisk (wskazanie jakie są przejawy przestępstwa i przestępczości),
- poznanie przestępcy,
- badanie procesów kryminalizacji i de kryminalizacji,
- badanie funkcjonowania określonych dziedzin wymiaru sprawiedliwości oraz różnych struktur form i nie-form kontroli społecznej.
- dostarczanie wiedzy o sposobach zapobiegania przestępczości i innych zjawisk patologii społecznej.
Przestępstwo i przestępczość w świetle badań kryminologicznych widziane są w możliwie szerokiej perspektywie, która wychodzi poza analizy prawno karne.
7. Kryminologia a prawo karne.
Kryminologia jest nauka pomocnicza prawa karnego co oznacza, że wyniki badań kryminologii SA wykorzystywane dla potrzeb prawa karnego (kryminologia ma dostarczać zwłaszcza naukowych, empirycznych podstaw do działania wymiaru sprawiedliwości). Przydatność ta jest widoczna w następujących obszarach:
- wykorzystywanie badań dotyczących przestępczości w zakresie indywidualizacji wymiaru i wykonania kary, zwłaszcza dostosowywania środków i metod oddziaływań penitencjarnych, aby w możliwie szerokim aspekcie zrealizować cele wykonywania kary pozbawienia wolności,
- wykorzystywanie badań dotyczących przestępstw i przestępczości w płaszczyźnie procesów kryminalizacji i dekryminalizacji,
- kształtowania polityki kryminalnej.
Wzajemny związek prawa karnego wykonawczego i kryminologii widoczny jest w następujących obszarach:
- przydatności badań etiologiczno-kryminalnych dla ustalenia zakresu oddziaływania na sprawce przestępstwa w trakcie wykonywania kary,
- badania skuteczności wykonywania kar i innych środków penalnych,
- badania związku pomiędzy izolacja penitencjarną a stygmatyzacją społeczną i przestępczością powrotną,
- badania warunku wykonywania kary pod kątem występowania czynników kryminogennych np. obecności podkultury przestępczej, dostępu narkotyków,
- do przygotowania prognozy kryminologiczno-społecznej skazanego.
8. Nauki pomocnicze kryminologii.
Zróżnicowanie przedmiotu badań kryminologii powoduje, że musi ona korzystać z dorobku naukowego innych nauk określonych mianem nauk pomocniczych kryminologii:
A)Psychologia – zajmuje się przeżyciami psychicznymi człowieka, jego funkcjonowaniem w grupie oraz zaburzeniami w przystosowaniu społecznym. Wykorzystanie jej polega przede wszystkim na konieczności ustalenia:
- właściwości psychicznych sprawcy (w ramach diagnozowania)
- mechanizmów zachowania przestępczego (uwarunkowania mechanizmu decyzyjnego)
- wpływu czynników o charakterze psychicznym np. osobowości, temperamentu na zachowanie przestępcze,
- możliwość korygowania zachowań aspołecznych, antyspołecznych i antyprawnych.
B)Pedagogika – jest nauką o wychowaniu i nauczaniu, a wykorzystanie jej wiedzy w kryminologii dotyczy:
- analizy możliwości skutecznego wpływu na zachowanie człowieka,
- roli wychowania w genezie zachowań przestępczych,
- uwarunkowań procesu socjalizacji i kontrsocjalizacji,
- wykorzystania nauczania jako środka oddziaływania penitencjarnego w procesie resocjalizacji przestępcy.
Szczególną przydatność dla kryminologii mają wyniki badań pedagogiki resocjalizacyjnej.
C)Socjologia – jest nauka o więzi społecznej oraz społecznych determinantach ludzkich zachowań. Jej związek z kryminologia dotyczy:
- wykorzystywania socjologicznych metod i technik badawczych,
- poszukiwania przyczyn przestępstw i przestępczości w środowisku społecznym:
* w strukturach pierwszego stopnia (rodzina, grupa rówieśnicza),
* w strukturach drugiego stopnia (sąsiedztwo, grupa lokalna),
* w płaszczyźnie społeczeństwa globalnego (państwo, struktury władzy),
- wpływu podkultur dewiacyjnych na przestępczość,
- analizy innych niż przestępczość zjawisk z zakresu patologii społecznej. Tu analizie podlegają: dezorganizacja życia rodzinnego, kryminogenny wpływ środowiska rówieśniczego, negatywny wpływ mediów na kształtowanie podstaw kryminogennych, ujemne skutki migracji, bezrobocie, alkoholizm i narkomania,
- zainteresowania problematyką społecznych mechanizmów kontroli przestępczości,
- sposobów postrzegania w społeczeństwie zjawiska przestępczości (np. problem strachu czy punitywnych postaw społecznych)
D)Psychiatria – jest nauką o zaburzeniach psychicznych, ich etiologii, patogenia, fenomenologii i leczeniu. W kryminologii stawiane są pytania: czy? Na ile? Istnieje związek między zaburzeniami psychicznymi a przestępstwem? Czy przestępca jest człowiekiem chorym psychicznie?
E)Medycyna sądowa – jej związek z kryminologią widoczny jest w następujących obszarach:
- działania różnego rodzaju urazów na organizm człowieka,
- badania osób żywych (poszkodowanych oraz dowodów rzeczowych w związku z dochodzeniem przestępstwa)
- wyjaśniania wpływu alkoholu i innych działających podobnie substancji na organizm człowieka,
- problemu śmierci i zmian występujących w zwłokach po zgonie.
F)Kryminalistyka – zajmuje się:
- taktycznymi zasadami i sposobami oraz technicznymi metodami i środkami rozpoznawania i wykrywania prawnie określonych ujemnych zjawisk społecznych, w tym zwłaszcza przestępstw i ich sprawców,
- ustalaniem związku między osobami a w.w. zdarzeniami,
- zapobieganiem przestępstwom i innym ujemnym zjawiskom społecznym,
- strategią przewidywania, rozpoznawania oraz zwalczania w.w. zjawisk
G)Statystyka – jej związek z kryminologią widać w następujących obszarach:
- tworzenia statystyk, które są źródłem informacji o przestępczości np. statystyka policyjna, sądowa, penitencjarna,
- statystycznego opracowywania wyników badań,
- prognozowania przestępczości.
H)Ekonomia – wykorzystanie tej wiedzy w kryminologii dotyczy głownie określenia:
- rozmiaru strat, które są spowodowane przestępczością,
- zysku z działalności przestępczej,
- nakładów finansowych potrzebnych na przeciwdziałanie przestępczości,
- wpływu na przestępczość kryzysów ekonomicznych.
9. Podział teorii kryminologicznych na grupy
Teorie kryminologiczne: biologiczne, psychologiczne i socjologiczne.
10. Założenia teorii Lombroso
Cechą charakterystyczną omawianego podejścia badawczego było deterministyczne pojmowanie zachowania człowieka. Lombroso przyjął tezę, że przestępstwo jest warunkowane dziedzicznie oraz, że istnieje typ tzw. urodzonego przestępcy, którym jest jednostka wskazująca cechy atawistyczne (upodabniające go do człowieka pierwotnego, np. okrucieństwo). Cechy te popychają do przestępstwa, a przestępca stanowi odrębny typ człowieka, który posiada cechy fizyczne i psychiczne człowieka stojącego na niższym poziomie rozwoju ewolucyjnego.
11. Typ urodzonego przestępcy w teorii Lombroso
odstające uszy, wystające kości policzkowe, asymetria czaszki, wysunięcie szczęki do przodu, silnie rozwinięte łuki brwiowe, większa od przeciętnej sprawność zmysłów, brak wyrzutów sumienia, impulsywność, tatuaże.
12. Determinizm przestępcy w teorii Lombroso
Urodzony przestępca wcześniej czy później musiał popełnić przestępstwo.
13. Założenia teorii psychoanalitycznej
Zachowanie przestępcze jest wyjaśniane obecnością instynktu śmierci, który jest podłożem agresywnego zachowania człowieka. Instynkt ten jest wrodzony, zatem energia jaka z niego wynika musi ulec rozładowaniu, by nie doszło do destrukcji organizmu. Obywa się to w dwojaki sposób:
-przez sublimację- przemieszczenie energii na nie destrukcyjne formy aktywności człowieka, np. twórczość
-przez zachowania agresywne
14. Charakter teorii frustracji i agresji
Zwraca uwagę, że każde zachowanie agresywne jest poprzedzone doświadczeniem subiektywnego stanu negatywnego, który wynika z zablokowania realizacji jakiegoś dążenia. Ten negatywny stan to frustracja. W myśl tej teorii każde zachowanie agresywne poprzedza frustracja. Siła agresji, która jest zależna od poziomu doświadczanej frustracji zależy od:
-siły dążenia do celu, którego realizacja została zablokowana
-częstotliwości blokowania celu
Im silniej dąży się do celu i im częściej dążenie to jest blokowane tym większe jest prawdopodobieństwo zachowań agresywnych.
15. Psychopatia, charakteropatia i socjopatia jako czynniki kryminogenne
Psychopatia jest anomalią osobowości o trwałym charakterze, którą cechuje: lekceważenie norm społecznych, brak uczuć wyższych (miłości, empatii, współczucia), niska tolerancja na frustrację, brak adekwatności afektywnej na bodźce, co przejawia się gwałtownymi i nieprzewidzianymi reakcjami o charakterze agresywnym, podwyższony próg tolerancji na bodźce bólowe- analgeza, deficyt lęku, konfliktowość z otoczeniem na podłożu agresji, nadpobudliwość, labilność emocjonalna- wahania nastroju, drażliwość, egocentryzm, skłonność do manipulowania innymi ludźmi i skuteczny kamuflaż tego zachowania, niski krytycyzm.
Psychopatia jest kategorią zróżnicowaną co powoduje, że wskazany katalog cech w przypadku różnych typów występuje w różnym nasileniu. Zachowanie psychopatów bardzo trudno podlega zmianom jakimkolwiek.
Charakteropatia jest anomalią osobowości wywołaną organicznym uszkodzeniem tkanki mózgowej. Impulsywność, trudność w koncentracji uwagi, obniżenie uczuciowości wyższej, wybuchowość, drażliwość, skłonność do nałogów(narkomania, alkoholizm). Z kryminologicznego punktu widzenia istotne jest, że wskazane wyżej cechy powodują zachowania antyspołeczne.
Socjopatia - anomalia osobowa spowodowana nieprawidłowym środowiskiem wychowawczym. Specyfika warunków panujących w rodzinie z wyraźnym rysem antywychowawczym oraz podkultura przestępcza stanowią wzorcowy przykład środowiska, które kreuje osobowość socjopatyczną. Jest wynikiem zaniedbania wychowawczego i demoralizacji środowiskowej.
Brak wyrzutów sumienia, braki w sferze uczuciowości wyższej, niewrażliwość na cierpienie, uporczywe dążenie do dominacji połączone z instrumentalnym traktowaniem innych ludzi, niski poziom lęku, duże zapotrzebowanie na stymulację, zachowania aspołeczne i antyspołeczne.
Środowiskowy rozwój socjopatii powoduje, że w grupie wymienionych anomalii osobowości wykazuje ona najdalej idące możliwości w zakresie poprawy zachowania.
16. Pojęcie czynnika kryminogennego i antykryminogennego
Pojęcie czynnika kryminogennego- to okoliczność sprzyjająca popełnieniu przestępstwa, np. zaburzenia osobowości, uzależnienia, wzory zachowań przestępczych, nieprawidłowe środowisko wychowawcze.
Czynnik antykryminogenny- to okoliczność, która powstrzymuje przed popełnieniem przestępstwa, np. prawidłowe środowisko wychowawcze, strach przed karą.
17. Pojęcie kryminogenezy
Kryminogeneza - jest to proces, w którym występują w różnym układzie czasowym i zasileniowym czynniki kryminogenne i antykryminogenne, a który kończy popełnieniem przestępstwa.
18. Definicja wiktymologii
Wiktymologia- nauka o wiktymizacji i ofiarach w kontekście funkcjonowania systemów wymiaru sprawiedliwości.
19. Rodzaje wiktymologii.
teologiczna, naturalna, ekologiczna, indywidualna, grup społecznych, społeczna, kryminalna, ogólna, nowa wiktymologia.
Zakres wiktymologii kryminalnej obejmuje:
-badanie związku między sprawcą, a ofiarą przestępstwa
-poszukiwanie form zabezpieczenia jednostki i innych kategorii społecznych przed przestępstwem
W ramach tych analiz istotne miejsce zajmuje sytuacja ofiary w procesie karnym(wiktymologia procesowa). Wiktymologia ta badając sytuację ofiary w procesie karnym zwraca uwagę na:
-zakres przysługujących praw pokrzywdzonemu
-sposób traktowania ofiary przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości
-przebieg procesu zwłaszcza długi czas jego trwania, co może stanowić źródło dodatkowego pokrzywdzenia. Prowadzi to do tzw. wiktymizacji wtórnej tak rozumianej jako pokrzywdzenie pośrednio spowodowane przez przestępstwo, a bezpośrednio przez nieprawidłowe traktowanie ofiary przez organy ścigania i wymiary sprawiedliwości, ale też w wyniku krzywdzących opinii społecznych stygmatyzujących ofiarę.
20. Pojęcie ofiary
Ofiara- osoba, która w wyniku jakiegoś zdarzenia doznała krzywd i szkód.
Ofiara bezpośrednia- wobec niego określone zdarzenie miało miejsce
Ofiara pośrednia- najbliżsi ofiary bezpośredniej, która doznała pokrzywdzenia
21. Typologia ofiar
-typy ogólne ofiar: ludzie młodzi, starcy, kobiety, upośledzeni i niesprawni umysłowo, imigranci i mniejszości narodowe(brak doświadczenia kulturowego)
-typy psychologiczne ofiar: osoby depresyjne, samotne, żądne zysku i zachłanne, dręczyciele, osoby uwikłane w tzw. sytuacje bez wyjścia
22. Pojęcie i rodzaje wiktymizacji
Wiktymizacja- pokrzywdzenie z punktu widzenia przydatności kryminologicznej. Najistotniejsza jest Wiktymizacja kryminalistyczna- pokrzywdzenie przestępstwem. Wyróżnia się pierwotną i wtórną.
Pierwotna- pod tym pojęciem rozumie się bezpośrednie wynikające wyłącznie z przestępstwa jego negatywne następstwa dla ofiary(uszkodzenia ciała)
Wtórna- rozumiana jako pokrzywdzenie pośrednio spowodowane przez przestępstwo, a bezpośrednio przez nieprawidłowe traktowanie ofiary przez organy ścigania i wymiary sprawiedliwości, ale też w wyniku krzywdzących opinii społecznych stygmatyzujących ofiarę.
23. Definicja samobójstwa
Samobójstwo- gwałtowne pozbawienie siebie życia stanowiące kres egzystencji biologicznej, psychicznej i społecznej. Jest zjawiskiem złożonym w płaszczyźnie etiologicznej, co prowadzi do jego analizy w kontekście o zachowania multikauzalnego.
24. Pojęcie zachowania suicydalnego i etapy tego zachowania
Wśród koncepcji wyjaśniających problematykę samobójstwa na szczególną uwagę zasługuje koncepcja zachowania suicydalnego, która opisuje samobójstwo jako proces złożony z kilku etapów. W jej świetle samobójstwo to ciąg reakcji jakie wyzwolone zostają w człowieku z chwilą, gdy w jego umyśle samobójstwo pojawia się jako antycypowany stan rzeczy i jako cel
Etapy:
1. Samobójstwo wyobrażone- pojawia się wtedy, gdy jednostka uświadamia sobie, że może rozwiązać swoje problemy życiowe w drodze samounicestwienia.
2. Samobójstwo upragnione- nie tylko myśl o samobójstwie, ale jego pragnienie. Na tym etapie samobójstwo staje się celem i stanowi przedmiot dążeń jednostki.
3. Samobójstwo usiłowane- podjęcie działań, które mają doprowadzić do pozbawienia siebie życia.
4. Samobójstwo dokonane- skuteczne pozbawienie siebie życia.
Każdy z kolejnych etapów zachowania suicydalnego cechuje się większym zaangażowaniem w realizację zamiaru samobójczego, co utrudnia działania zapobiegawcze.
25. Cechy zachowania samobójczego
celem zamachu samobójczego jest rozwiązanie jakiegoś problemu, zadaniem jakie ma realizować samobójstwo jest pozbawienie siebie życia, bodźcem, który wywołuje samobójstwo jest silny ból psychiczny, stresorem są stany frustracyjne w związku z niemożnością zaspokojenia potrzeb, wewnętrzną postawą char. jednostkę jest ambiwalencja wobec życia, stanem emocjonalnym występującym przed popełnieniem samobójstwa jest poczucie bezradności i brak nadziei na zmianę sytuacji, stanem poznawczym jest zawężenie horyzontów, co oznacza, że w świadomości człowieka dominuje przekonanie, że wszystkie możliwe sposoby rozwiązania sytuacji trudnej zostały wyczerpane i nie ma innych poza samobójstwem, rodzajem działania, na które decyduje się jednostka jest ucieczka, sposobem komunikowania się z otoczeniem jest przekazanie informacji o samobójstwie w jakiejś formie, wzorcem wspólnym jest spójność aktu samobójczego ze stylem życia.
26. Kierunki badania samobójstw
1. Filozoficzno-teologiczny
Analizy w ramach tego kierunku koncentrują się wokół następujących pytań:
- podstaw bytu ludzkiego
-sensu życia
-możliwości rezygnacji z życia
-oceny etycznej samobójstwa
2. Kliniczny
Poszukuje przyczyn samobójstw w nieprawidłowej budowie i funkcjonowaniu organizmu człowieka.
3. Psychologiczny
Zakłada, że samobójstwo jest specyficznym przejawem agresji, która nie jest realizowana wobec innych i jest wynikiem przewagi tendencji destrukcyjnych nad konstruktywnymi.
4. Socjologiczny
Analizuje samobójstwo w kontekście jego społecznych uwarunkowań. W ramach jego analizy przyjmuje się, że samobójstwo jest wynikiem dezintegracji społeczeństwa, a nie dezintegracji osobowości samobójcy.
27.Samobójstwo jako zachowanie multikauzalne
Jest zjawiskiem złożonym w płaszczyźnie etiologicznej, co prowadzi do jego analizy w kontekście o zachowania multikauzalnego.
28. Typologia samobójstw
Ujęcie socjologiczne:
-samobójstwo egoistyczne- zbyt słaba więź jednostki ze społeczeństwem. W takiej sytuacji samobójstwo jest wynikiem zepchnięcia jednostki na margines życia społecznego aż do zupełnego wykluczenia jej ze wspólnoty
-samobójstwo altruistyczne- zbyt silna więź jednostki ze społeczeństwem, np. manifestacja idei
-samobójstwo anomiczne- wskaźnik dezintegracji społecznej, która powoduje narastanie samobójstw w związku z gwałtownymi zmianami społecznymi
-samobójstwo fatalistyczne- samobójstwa człowieka znajdującego się w sytuacji bez wyjścia
Z wykorzystaniem kryterium intencji śmierci:
-samobójstwa z intencją śmierci- z reguły są samobójstwami dokonanymi
-samobójstwa bez intencji śmierci- kończące się zwykle na etapie usiłowania
Szczególnym rodzajem samobójstwa jest samobójstwo demonstracyjne(instrumentalne) w tym przypadku celem zachowania samobójczego nie jest pozbawienie siebie życia ale jakaś manifestacja problemu. Samobójstwo może być również sposobem na manipulowanie otoczeniem(samobójca chce wpłynąć na zmianę zachowania innych ludzi).
29. Pojęcie zapobiegania przestępczości
Zapobieganie przestępczości(profilaktyka kryminalna)- to działalność zmierzająca do eliminowania przestępczości lub ich skutków.
-profilaktyka uprzedzająca- działania podejmowane przed pojawieniem się przestępczości
-profilaktyka objawowa- działania podejmowane w celu usunięcia lub redukcji skutków przestępczości
30. Pojęcie i cechy strategii destruktywnej
Strategia destruktywna- polega na niszczeniu przejawów przestępczości, a jej działania są bezpośrednio wymierzone przeciwko zwalczanym zjawiskom.
Cechy: zakłada działania niszczące, oparta na stosowaniu przymusu, wykorzystuje metody represyjne, zwalcza zachowania niezgodne z prawem, charakter następczy i reaktywny, krótkofalowa, mniej skuteczna.
31. Pojęcie i cechy strategii kreatywnej
Strategia kreatywna- polega na podejmowaniu takich działań pożądanych aby wypierały przestępczość lub nie pozostawiały dla niej miejsca.
Cechy: zakłada działania konstruktywne, pozytywne, oparta na stosowaniu zachęty, wykorzystuje metody nierepresyjne, np. szkolenie, przekonywanie, promuje zachowania zgodne z prawem, charakter uprzedni i prospektywny, długofalowa, bardziej skuteczna.