Kukurydza (Zea L.) Plemię: kukurydzowate — Maydeae

Kukurydza (Zea L.)

Plemię: kukurydzowate — Maydeae

• Plemię: kukurydzowate — Maydeae

• Rodzaj: Kukurydza — Zea.

• Gatunek: kukurydza uprawna — Zea mays L.

Podstawą podziału gatunku Zea mays na podgatunki są cechy budowy wewnętrznej ziarniaka.

• Podstawą podziału gatunku Zea mays na podgatunki są cechy budowy wewnętrznej ziarniaka.

• Na tej podstawie wyodrębnia się 8 podgatunków obejmujących różne formy, które poza budową anatomiczną i kształtem ziarniaków mogą różnić się innymi cechami morfologicznymi.

• ssp. indentata Sturt. - pastewna

• ssp. indurata Sturt. - zwykła

• ssp. saccharata Kórn - cukrowa

• ssp. everta Sturt - pękająca

• ssp. amylacea Sturt - skrobiowa

• ssp. ceratina Kul - woskowa

• ssp. tunicata Sturt - oplewiona

• ssp. amylo-saccharata Sturt - skrobiowo-cukrowa

Zea mays L. ssp. indentata Sturt. — kukurydza pastewna, zwana końskim zębem lub kukurydzą zębokształtną.

• Zea mays L. ssp. indentata Sturt. — kukurydza pastewna, zwana końskim zębem lub kukurydzą zębokształtną.

• Podgatunek ten odznacza się bardzo intensywnym wzrostem masy nadziemnej roślin o wysokiej i silnie ulistnionej łodydze i dużych kolbach.

• Duże ziarniaki są wydłużone i spłaszczone, z wgłębieniem w części wierzchołkowej. Warstwa rogowa bielma występuje po bokach ziarniaka, a warstwa mączysta sięga aż do wierzchołka. Wgłębienie na szczycie ziarniaka powstaje na skutek szybszego wysychania i kurczenia się mączystej części bielma, co powoduje zapadnięcie okrywy owocowo-nasiennej. Barwa ziarniaków jest różna, od białej i żółtej do fioletowej lub czerwonej. Ze względu na duże kolby i bujną masę wegetatywną koński ząb daje wyższe plony niż inne podgatunki kukurydzy.

Zea mays L. ssp. indurata Sturt. — kukurydza zwykła, zwana szklistą lub twardą

• Zea mays L. ssp. indurata Sturt. — kukurydza zwykła, zwana szklistą lub twardą

• Od końskiego zebu różni się krótszym okresem wegetacyjnym, niższym wzrostem i mniejszą masą nadziemną. Ziarniaki kukurydzy zwykłej są zaokrąglone, gładkie i przeważnie błyszczące.

• Mączysta warstwa bielma, z wyjątkiem części nasadowej, przy zarodku jest otoczona szklistą warstwą rogową. Barwa ziarniaków może być biała, żółta, pomarańczowa, fioletowa, czerwona a nawet prawie czarna.

Zea mays L. ssp. saccharata — kukurydza cukrowa.

• Zea mays L. ssp. saccharata — kukurydza cukrowa.

• Ma ziarniaki pomarszczone, szkliste, o dużym zarodku i przeważnie białe lub żółte. Dojrzały ziarniak jest wypełniony amylodekstrynami, które nadają mu szklistość oraz słodki smak.

• Kukurydza cukrowa odznacza się niskim wzrostem, intensywnym krzewieniem oraz krótkim okresem wegetacji, wynoszącym 60 - 120 dni. Uprawiana jest jako roślina warzywna. Kolby są spożywane w dojrzałości mlecznowoskowej.

Zea mays L. ssp. everta Sturt. — kukurydza pękająca

• Zea mays L. ssp. everta Sturt. — kukurydza pękająca

• Posiada ziarniaki drobne, szkliste i twarde o zabarwieniu najczęściej białym lub żółtym. Formy perłowe mają ziarniaki okrągłe, a formy ryżowe — wydłużone i ostro zakończone.

• Bielmo rogowe szeroką warstwą otacza bielmo mączyste, które zawiera dużo wody. W czasie prażenia ziarna woda ta powoduje jego gwałtowne pękanie i wydostawanie się na zewnątrz bielma w postaci białej mączki o gąbczastej konsystencji.

Zea mays L. ssp. amylacea Sturt. — kukurydza skrobiowa lub miękka

• Zea mays L. ssp. amylacea Sturt. — kukurydza skrobiowa lub miękka

• Ma ziarniaki gładkie, zaokrąglone, o śnieżnobiałym bielmie, pozbawionym zupełnie bielma twardego.

• Ze względu na łatwe wymywanie skrobi nadaje się do celów przemysłowych. Dojrzewa późno i jest mało rozpowszechniona w uprawie.

Zea mays L. ssp. ceratina Kul. — kukurydza woskowa.

• Zea mays L. ssp. ceratina Kul. — kukurydza woskowa.

• Odznacza się twardym, gładkim i mączystym ziarnem zawierającym w miejscu skrobi wysokocząsteczkowe dekstryny o twardej konsystencji. Takie bielmo nosi nazwę woskowatego.

• Liście na łodydze rozmieszczone są w jednym rzędzie. Jest to podgatunek endemiczny Azji Wschodniej.

Zea mays L. ssp. tunicata Sturt. — kukurydza oplewiona

• Zea mays L. ssp. tunicata Sturt. — kukurydza oplewiona

• Ziarniaki otoczone są dobrze wykształconymi ościstymi lub bezostnymi plewkami. Podgatunek ten uprawiany jest tylko sporadycznie w krajach afrykańskich. Nie ma większego znaczenia gospodarczego.

• Zea mays L. ssp. amylo-saccharata Sturt. — kukurydza skrobiowo-cukrowa.

• Pod względem budowy bielma stanowi formę pośrednią między kukurydzą skrobiową i cukrową. Dolna część bielma jest mączysta, a zewnętrzna szklista i cukrowa. W skali światowej bez większego znaczenia gospodarczego.

System korzeniowy

• System korzeniowy

• najsilniej rozwinięty ze wszystkich zbóż.

• składa się z jednego korzenia zarodkowego, zwanego korzeniem głównym oraz z korzeni przybyszowych, które wyrastają ze wszystkich węzłów podziemnej części łodygi.

Niekiedy korzenie przybyszowe mogą wyrastać również z dolnych węzłów nadziemnych, tworząc tzw. korzenie podporowe lub powietrzne.

• Niekiedy korzenie przybyszowe mogą wyrastać również z dolnych węzłów nadziemnych, tworząc tzw. korzenie podporowe lub powietrzne.

Korzenie przybyszowe pojawiają się już w bardzo wczesnym okresie rozwoju rośliny i osiągają znacznie większe rozmiary niż korzeń zarodkowy.

• Korzenie przybyszowe pojawiają się już w bardzo wczesnym okresie rozwoju rośliny i osiągają znacznie większe rozmiary niż korzeń zarodkowy.

• Pierwsze korzenie przybyszowe pojawiają się już w zarodku i podczas kiełkowania tworzą pierwotne korzenie przybyszowe.

• Dalsze korzenie przybyszowe wyrastają tuż nad węzłami, u podstawy merystemów interkalarnych kolejnych międzywęźli.

• Ponieważ międzywęźla u dołu łodygi są bardzo krótkie, okółki korzeni umieszczone są gęsto jeden nad drugim.

Łodyga nie jest typowym źdźbłem traw węzły i międzywęźla są wypełnione tkanką miękiszową, źdźbło jest grubsze i znacznie wyższe

• Łodyga nie jest typowym źdźbłem traw węzły i międzywęźla są wypełnione tkanką miękiszową, źdźbło jest grubsze i znacznie wyższe

• Wysokość źdźbła w zależności od odmiany waha się od 30 cm u odmian karłowych do 3 - 4 m u odmian późnych. Składa się z węzłów i międzywęźli, przeciętnie 8- 11, u odmian b. późnych nawet 20.

• Z najniżej położonych węzłów podziemnych mogą wyrastać pędy boczne zwane pasierbami. Krzewienie kukurydzy nie jest jednak cechą pożądaną, gdyż osłabia pęd główny i powoduje nierównomierne dojrzewanie kolb

Liście wyrastają z węzłów nadziemnych, na łodydze ustawione naprzemianlegle. U różnych odmian różna liczba liści, przeciętnie 8 - 18

• Liście wyrastają z węzłów nadziemnych, na łodydze ustawione naprzemianlegle. U różnych odmian różna liczba liści, przeciętnie 8 - 18

• U nasady blaszki liściowej znajduje się języczek, którego długość dochodzi do 10 mm. Środkiem języczka biegnie nerw, który rozdziela go na dwie części. Brzegi języczka są włoskowate i postrzępione.

• Blaszka liściowa odstaje od łodygi, przyjmując położenie prawie poziome.

• Unerwienie blaszki jest równoległe, a nerwy zewnętrzne są między sobą połączone cieńszymi nerwami bocznymi, co uodparnia liść na rozerwanie.

• Blaszka po dolnej stronie jest zupełnie gładka, a po stronie górnej owłosiona i szorstka, zwłaszcza bliżej nasady

Kwiatostanem męskim jest duża wiecha wyrastająca na szczycie łodygi. Na gałązkach wiech umieszczone są parami dwukwiatowe kłoski, z których jeden jest szypułkowy, a drugi siedzący. Kwiatek ma 3 wiotkie i nitkowate pręciki oraz silnie zredukowany słupek.

• Kwiatostanem męskim jest duża wiecha wyrastająca na szczycie łodygi. Na gałązkach wiech umieszczone są parami dwukwiatowe kłoski, z których jeden jest szypułkowy, a drugi siedzący. Kwiatek ma 3 wiotkie i nitkowate pręciki oraz silnie zredukowany słupek.

Budowa kwiatostanu męskiego kukurydzy: A — schemat budowy kłoska, B — kłosek w czasie kwitnienia

Kwiatostanem żeńskim jest kolba osadzona w kącie liścia, na skróconym pędzie, zwanym osadką kolbową.

• Kwiatostanem żeńskim jest kolba osadzona w kącie liścia, na skróconym pędzie, zwanym osadką kolbową.

Z zagęszczonych węzłów osadki kolbowej wyrastają okrywające kolbę liście okrywowe, zwane koszulkami, które mają dobrze rozwinięte pochwy i prawie całkowicie zredukowane blaszki liściowe.

• Z zagęszczonych węzłów osadki kolbowej wyrastają okrywające kolbę liście okrywowe, zwane koszulkami, które mają dobrze rozwinięte pochwy i prawie całkowicie zredukowane blaszki liściowe.

Na grubej osi, zwanej rdzeniem lub kaczanem, w rzędach głęboko osadzone są kłoski żeńskie - dwukwiatowe (płodny jest tylko kwiatek górny).

• Na grubej osi, zwanej rdzeniem lub kaczanem, w rzędach głęboko osadzone są kłoski żeńskie - dwukwiatowe (płodny jest tylko kwiatek górny).

• Kłoski zawiązują się parami ze wspólnego stożka, stąd po wytworzeniu ziarniaków (po jednym w każdym kłosku) na kolbie charakterystyczna jest dwurzędowość ułożenia ziarniaków.

Kwiatek płodny posiada silnie rozwinięty słupek oraz zredukowane pręciki widoczne tylko w początkowych okresach wegetacji.

• Kwiatek płodny posiada silnie rozwinięty słupek oraz zredukowane pręciki widoczne tylko w początkowych okresach wegetacji.

• Słupek posiada silnie rozwiniętą, nitkowatą i długą, pokrytą włoskami szyjkę, która na wierzchołku wykształca rozdwojone znamię. W zależności od długości kolby długość szyjki słupka wynosi od 20 do 60 cm.

Budowa kwiatostanu żeńskiego kukurydzy: A — przekrój podłużny kolby i fragmentu łodygi w miejscu jej osadzenia, B — budowa morfologiczna dojrzałej kolby, C — osadka kol­bowa, 1 — węzeł łodygi, 2 — międzywęźle, 3 — międzywęźle osadki, 4 — węzły, z których wyrastają koszulki, 5 — kłoski, 6 — rdzeń, 7 — liść, z kąta którego wyrasta kolba, 8 — ko­szulki, 9 — szyjki słupków, 10 — osadka kolbowa.

• Budowa kwiatostanu żeńskiego kukurydzy: A — przekrój podłużny kolby i fragmentu łodygi w miejscu jej osadzenia, B — budowa morfologiczna dojrzałej kolby, C — osadka kol­bowa, 1 — węzeł łodygi, 2 — międzywęźle, 3 — międzywęźle osadki, 4 — węzły, z których wyrastają koszulki, 5 — kłoski, 6 — rdzeń, 7 — liść, z kąta którego wyrasta kolba, 8 — ko­szulki, 9 — szyjki słupków, 10 — osadka kolbowa.

W czasie kwitnienia szyjki wysuwają się z okrywających kolbę koszulek tworząc charakterystyczną, jedwabistą miotełkę. Szyjki zdolne są do przyjęcia pyłku na całej swej długości.

• W czasie kwitnienia szyjki wysuwają się z okrywających kolbę koszulek tworząc charakterystyczną, jedwabistą miotełkę. Szyjki zdolne są do przyjęcia pyłku na całej swej długości.

Owocem kukurydzy są ziarniaki. W większości podgatunków ziarniaki są nieoplewione, a plewki obu kwiatów zredukowane do cienkich błonek, zwijających się u podstawy ziarniaków. Rdzeń kolby w miarę dojrzewania silnie się powiększa, dzięki czemu ziarniaki mają przestrzeń odpowiednią do normalnego wykształcania się.

• Owocem kukurydzy są ziarniaki. W większości podgatunków ziarniaki są nieoplewione, a plewki obu kwiatów zredukowane do cienkich błonek, zwijających się u podstawy ziarniaków. Rdzeń kolby w miarę dojrzewania silnie się powiększa, dzięki czemu ziarniaki mają przestrzeń odpowiednią do normalnego wykształcania się.

Długość dojrzałej kolby wynosi od 8 do 42 cm.

• Długość dojrzałej kolby wynosi od 8 do 42 cm.

• Liczba rzędów ziarniaków jest zawsze parzysta i wynosi najmniej 4, a najwięcej 48.

• Uprawiane u nas odmiany posiadają kolby o 8 do 24 rzędów ziarniaków

Masa 1000 ziaren odmian uprawianych w Polsce waha się od 250 do 350 g.

• Masa 1000 ziaren odmian uprawianych w Polsce waha się od 250 do 350 g.

• Ziarniaki mogą mieć kształt kulisty, owalny, klinowaty lub kanciasty, o gładkiej lub pomarszczonej powierzchni i barwie białej, żółtej, czerwonej względnie brunatnej.

Od zewnątrz ziarniak okryty jest okrywą owocowonasienną, pod którą znajduje się warstwa komórek aleuronowych otaczających bielmo oraz skośnie ułożony u podstawy ziarniaka zarodek. Miejsce, w którym znajduje się zarodek widoczne jest z zewnątrz dzięki białemu zabarwieniu okrywy, spowodowanemu przestworami powietrznymi dookoła zarodka.

• Od zewnątrz ziarniak okryty jest okrywą owocowonasienną, pod którą znajduje się warstwa komórek aleuronowych otaczających bielmo oraz skośnie ułożony u podstawy ziarniaka zarodek. Miejsce, w którym znajduje się zarodek widoczne jest z zewnątrz dzięki białemu zabarwieniu okrywy, spowodowanemu przestworami powietrznymi dookoła zarodka.

W bielmie kukurydzy wyróżnia się dwie jego warstwy — rogową i mączystą.

• W bielmie kukurydzy wyróżnia się dwie jego warstwy — rogową i mączystą.

• Rozmieszczenie bielma rogowego jest różne u poszczególnych podgatunków. W bielmie rogowym, zwanym też bielmem twardym, komórki są szczelnie wypełnione kanciastymi ziarnami skrobi, a wśród nich znajduje się dużo ciał białkowych wpływających na jego spoistość i nadających mu wygląd półprzeźroczysty.

• Bielmo mączyste, zwane też miękkim, zbudowane jest z większych komórek zawierających liczne, okrągłe ziarna skrobi. Przestrzeń między nimi wypełnia powietrze, które nadaje tej części bielma wygląd biały, mączysty.

• Zarodek kukurydzy jest duży. Masa stanowi natomiast tylko 11,5 do 13,8% masy całego owocu. Zarodek zawiera 64 do 74% tłuszczu

W Polsce, jak i w większości krajów, uprawiane są obecnie wyłącznie odmiany mieszańcowe (mieszańce pojedyncze, podwójne i trójliniowe), powstałe ze skrzyżowania odpowiednio dobranych linii wsobnych wyprowadzonych z kukurydzy zwyczajnej i końskiego zebu. Odznaczają się one cechami fizjologicznymi, morfologicznymi i anatomicznymi, pośrednimi pomiędzy tymi podgatunkami (semident lub semiflint), bądź w typie kukurydzy zwyczajnej (flint) lub końskiego zebu (dent).

• W Polsce, jak i w większości krajów, uprawiane są obecnie wyłącznie odmiany mieszańcowe (mieszańce pojedyncze, podwójne i trójliniowe), powstałe ze skrzyżowania odpowiednio dobranych linii wsobnych wyprowadzonych z kukurydzy zwyczajnej i końskiego zebu. Odznaczają się one cechami fizjologicznymi, morfologicznymi i anatomicznymi, pośrednimi pomiędzy tymi podgatunkami (semident lub semiflint), bądź w typie kukurydzy zwyczajnej (flint) lub końskiego zebu (dent).

Ważną cechą określającą wartość gospodarczą mieszańców kukurydzy i wyznaczającą kierunki ich użytkowania w Polsce jest wczesność dojrzewania.

• Ważną cechą określającą wartość gospodarczą mieszańców kukurydzy i wyznaczającą kierunki ich użytkowania w Polsce jest wczesność dojrzewania.

• Określa się ją obecnie wg oznaczeń liczbowych przyjętych przez FAO.

• O klasie wczesności odmian informują trzycyfrowe liczby towarzyszące ich symbolom lub nazwom, na przykład Kb-270, Blizzard G 188.

• Kolejne cyfry oznaczają: pierwsza — klasę wczesności, druga — stopień wczesności w danej klasie, trzecia — barwę ziarna. Zero i cyfry parzyste oznaczają barwę żółtą, a nieparzyste — białą.

• Im liczba FAO określająca klasę wczesności jest niższa oraz im niższa jest liczba określająca stopień wczesności w danej klasie, tym dana odmiana jest wcześniejsza.

W Polsce obowiązuje następujący podział na klasy wczesności wg klasyfikacji FAO:

• W Polsce obowiązuje następujący podział na klasy wczesności wg klasyfikacji FAO:

• Wczesne do 190

• Średniowczesne — 200-240

• Średniopóźne — 250-290

• Późne — 300-350

Mieszańce wczesne i średnio wczesne w Polsce, w wyznaczonych rejonach geograficznych mogą być uprawiane na ziarno, kolby (CCM) i susz z całych roślin.

• Mieszańce wczesne i średnio wczesne w Polsce, w wyznaczonych rejonach geograficznych mogą być uprawiane na ziarno, kolby (CCM) i susz z całych roślin.

• Na kiszonkę najodpowiedniejszymi są mieszańce średnio wczesne na terenie całego kraju i średnio późne w południowej i zachodniej Polsce.

• Mieszańce późne w zasadzie nie nadają się do uprawy w Polsce, gdyż z reguły nie wykształcają odpowiednio kolb i dają kiszonkę o małej wartości pastewnej.

Liczba roślin kukurydzy na 1m2 w zależności od wczesności odmian i kierunków użytkowania

Kierunki wykorzystania kukurydzy

Proso zwyczajne (Panicum miliaceum L.)

Należy do najstarszych roślin uprawnych pochodzących z Azji Środkowej lub Chin.

• Należy do najstarszych roślin uprawnych pochodzących z Azji Środkowej lub Chin.

• Jest gatunkiem jednorocznym, wyłącznie jarym.

• Ziarniak podczas kiełkowania tworzy tylko jeden korzeń zarodkowy.

• Wiązkowy system korzeniowy jest silnie rozgałęziony i rozwija się tylko w warstwie ornej gleby.

• Proso krzewi się silnie i wytwarza źdźbła grube, odporne na wyleganie, osiągające wysokość do 1,5 m.

• Cała roślina jest owłosiona.

• Kwiatostanem prosa jest wiecha, która może być mniej lub bardziej rozpierzchła, stojąca lub zwisająca.

Na podstawie budowy i pokroju wiechy proso zwyczajne (Panicum miliaceum) dzieli się na 4 podgatunki

• Na podstawie budowy i pokroju wiechy proso zwyczajne (Panicum miliaceum) dzieli się na 4 podgatunki

• ssp. effusum — proso zwykłe rozpierzchłe. Posiada wiechę rozpierzchłą o gałązkach długich, zwisających na wszystkie strony. Gałązki I rzędu wyrastają z osi głównej wiech w dużych odstępach, co powoduje, że wiecha jest luźna. Z jednego miejsca osi głównej wyrasta zwykle tylko jedna gałązka. Liczba gałązek I rzędu w kwiatostanie prosa rozpierzchłego może dochodzićdo 15.

• ssp. contractum — proso zwyczajne zwisle. Posiada wiechy bardziej skupione, zwisające w jedną stronę.

• ssp. compactun — proso zwyczajne skupione. Charakteryzuje się krótką wiechą, silnie skupioną i sztywną. Gałązki wiechy są ustawione pod ostrym kątem ku górze.

• ssp. erectum — proso zwyczajne wyprostowane, posiadające wiechę również krótką, skupioną, niemal pionowo wzniesioną ku górze.

Typy wiech czterech podgatunków prosa: a— ssp. effusum (rozpierzchłe), b — ssp. erectum (wyprostowane), c — ssp. compactum (skupione), d — ssp. contractum (zwisłe)

• Typy wiech czterech podgatunków prosa: a— ssp. effusum (rozpierzchłe), b — ssp. erectum (wyprostowane), c — ssp. compactum (skupione), d — ssp. contractum (zwisłe)

Korzenie proso posiada wiązkowe, sięgające w glebie przeważnie do poziomu ok. 50 cm, ale pojedyncze mogą dorastać do 1,0 m głębokości. Pomimo stosunkowo słabego systemu korzeniowego proso charakteryzuje się bardzo dużymi zdolnościami oszczędnego gospodarowania wodą.

• Korzenie proso posiada wiązkowe, sięgające w glebie przeważnie do poziomu ok. 50 cm, ale pojedyncze mogą dorastać do 1,0 m głębokości. Pomimo stosunkowo słabego systemu korzeniowego proso charakteryzuje się bardzo dużymi zdolnościami oszczędnego gospodarowania wodą.

Dość grube źdźbło prosa, dorastające do 0,8 - 1,5 m, przeważnie jest owłosione - analogicznie jak pozostałe części rośliny.

• Dość grube źdźbło prosa, dorastające do 0,8 - 1,5 m, przeważnie jest owłosione - analogicznie jak pozostałe części rośliny.

• Odmiany hodowlane charakteryzują się niższą krzewistością od pozostałych - ogólnie mogą one wytworzyć od 1 do 5 źdźbeł.

Liście lancetowate, dość często pofałdowane, przeważnie zielone bądź czerwonawe (antocyjan).

• Liście lancetowate, dość często pofałdowane, przeważnie zielone bądź czerwonawe (antocyjan).

Wiecha jest zbudowana z kłosków osadzonych parami na długich rozgałęzieniach I, II lub niekiedy dalszych rzędów.

• Wiecha jest zbudowana z kłosków osadzonych parami na długich rozgałęzieniach I, II lub niekiedy dalszych rzędów.

• Z pary kłosków płodny jest tylko jeden, umieszczony wyżej. Kłosek ten jest jednokwiatowy, spłaszczony, zaokrąglający się w miarę dojrzewania ziarniaka.

• Kłosek drugi, niepłodny zredukowany jest do jednej plewki, którą z racji podobieństwa nazywa się najczęściej plewą - wytworzony w płodnym kłosku ziarniak otaczają dwie plewki oraz trzy plewy.

Plewy są silnie unerwione, nie owłosione i ostro zakończone. Dolna plewa, będąca pozostałością po zredukowanym kłosku dolnym, osiąga połowę długości pozostałych plew, nie różniących się między sobą.

• Plewy są silnie unerwione, nie owłosione i ostro zakończone. Dolna plewa, będąca pozostałością po zredukowanym kłosku dolnym, osiąga połowę długości pozostałych plew, nie różniących się między sobą.

• Plewki są błyszczące, twarde, kruche i gładkie, silnie przylegające do ziarniaka. Przy omłocie ziarniak nie wypada z plewek.

• Plewki stanowią około 17% masy całego ziarniaka.

• Barwa plewek jest różna — biała, żółta, czerwona, szarozielona, czarna i stanowi ważną cechę odmianową.

Budowa kłoska, kwiatka i ziarniaka prosa zwyczajnego: 1 — plewy, 2 — plewka zewnętrzna, 3 — plewka wewnętrzna, 4 — zalążnia, 5 — znamię słupka, 6 — pręciki, 7 — łuszczka, 8 — ziarniak oplewiony, 9 — ziarniak oplewiony od strony grzbietowej, 10 — ziarniak oplewiony od strony brzusznej

• Budowa kłoska, kwiatka i ziarniaka prosa zwyczajnego: 1 — plewy, 2 — plewka zewnętrzna, 3 — plewka wewnętrzna, 4 — zalążnia, 5 — znamię słupka, 6 — pręciki, 7 — łuszczka, 8 — ziarniak oplewiony, 9 — ziarniak oplewiony od strony grzbietowej, 10 — ziarniak oplewiony od strony brzusznej

Zawartość (%) składników w suchej masie

Ziarniak okryty jest plewkami, które do niego szczelnie przylegają, pomimo iż nie są z nim zrośnięte, są one gładkie, twarde oraz kruche.

• Ziarniak okryty jest plewkami, które do niego szczelnie przylegają, pomimo iż nie są z nim zrośnięte, są one gładkie, twarde oraz kruche.

Plewki stanowią od 15 do 30 % wagi ziarniaka, skorelowane jest to m.in. z barwą plewki.

• Plewki stanowią od 15 do 30 % wagi ziarniaka, skorelowane jest to m.in. z barwą plewki.

• białe ziarniaki zawierają ok. 16%,

• żółte 20%,

• czarne 21%

• szare 25% plewki

Skład chemiczny ziarna prosa:

• Skład chemiczny ziarna prosa:

• węglowodany ok. 59 %,

• białko od 10 do 18 %

• tłuszcz od 3,6 do 4,8 %.

• W porównaniu z podstawowymi zbożami, posiada więcej tłuszczu i soli mineralnych oraz zbliżoną zawartość białka i nieco mniejszą węglowodanów.

• Z właściwości paszowych należy wymienić dużą przydatność ziarna prosa w żywieniu drobiu. Słoma i plewy natomiast, pod względem wartości odżywczej, dorównują gorszej jakości siana, a znacznie przewyższają wartość słomy z innych zbóż. Proso można również skarmiać jako zielonkę lub kiszonkę - siejąc je jako poplon.

Proso zaliczane jest do roślin światłolubnych, krótkiego dnia, ciepłolubnych i odpornych na suszę.

• Proso zaliczane jest do roślin światłolubnych, krótkiego dnia, ciepłolubnych i odpornych na suszę.

• W warunkach długiego dnia proso później dojrzewa przedłuża się jego okres wegetacji.

• Minimalna temperatura kiełkowania wynosi 8-10 stopni C, zaś optymalna 20-30 stopni C. Siewki prosa wypadają już przy nawet bardzo małych przymrozkach, natomiast przy 2-3 stopniach C następuje zahamowanie ich wzrostu.

Siew – III dekada maja

• Siew – III dekada maja

• Ilość wysiewu – 15 - 25 kg/ha

• Rozstawa rzędów – 25 – 30 cm gorsze warunki glebowe, 30 – 40 cm gleby żyźniejsze

• Głębokość siewu; 1-2 cm gleby ciężkie, do 4 cm gleby lekkie

Gryka siewna [Fagopyrum esculentum Mach)

Gryka siewna (hreczka), należy do roślin dwuliściennych, rodziny – rdestowate (Polygonaceae).

• Gryka siewna (hreczka), należy do roślin dwuliściennych, rodziny – rdestowate (Polygonaceae).

• Pochodzi z Azji Środkowej i Wschodniej.

• Jest rośliną jednoroczną, jarą, o łodygach wyrastających na wysokość ok. 60 cm.

• Łodygi są silnie rozgałęzione, z charakterystycznym czerwonym zabarwieniem.

Fagopymm esculentum (gryka siewna): A — fragment rośliny z kwiatostanem, B — kwiat podczas kwitnienia, C — dymorfizm kwiatów, D — kształt przeszków gryki i tatarki, 1 — kwiaty krótkosłupkowe, 2 — kwia­ty długosłupkowe, a — orzeszek gryki, b — orzeszek tatarki

• Fagopymm esculentum (gryka siewna): A — fragment rośliny z kwiatostanem, B — kwiat podczas kwitnienia, C — dymorfizm kwiatów, D — kształt przeszków gryki i tatarki, 1 — kwiaty krótkosłupkowe, 2 — kwia­ty długosłupkowe, a — orzeszek gryki, b — orzeszek tatarki

Korzeń – palowy sięga do 1 m w głąb gleby

• Korzeń – palowy sięga do 1 m w głąb gleby

Liście ogonkowe, kształtu sercowato-strzałkowego o odcieniu czerwonym, osadzone są na łodydze naprzemianlegle, dolne ogonkowe, górne siedzące. Baldachokształtne wielokwiatowe grona wyrastają w kątach liści.

• Liście ogonkowe, kształtu sercowato-strzałkowego o odcieniu czerwonym, osadzone są na łodydze naprzemianlegle, dolne ogonkowe, górne siedzące. Baldachokształtne wielokwiatowe grona wyrastają w kątach liści.

Kwiaty są dwupostaciowe, koloru różowobiałego o jednym słupku i ośmiu pręcikach.

• Kwiaty są dwupostaciowe, koloru różowobiałego o jednym słupku i ośmiu pręcikach.

Część kwiatów posiada długie słupki i krótkie pręciki, a pozostałe odwrotnie — krótkie słupki i długie pręciki. Dzięki takiej heterostylnej budowie kwiatów gryka jest rośliną

• Część kwiatów posiada długie słupki i krótkie pręciki, a pozostałe odwrotnie — krótkie słupki i długie pręciki. Dzięki takiej heterostylnej budowie kwiatów gryka jest rośliną

• obco- i owadopylną.

Dymorfizm kwiatów gryki:

• Dymorfizm kwiatów gryki:

• a - kwiat dlugopręcikowy i słupek,

• b - kwiat krótkopręcikowy i słupek

U podstawy każdego pręcika znajdują się gruczołowate miodniki, sprawiające, że w czasie kwitnienia gryka jest chętnie odwiedzana przez pszczoły - cenna roślina miododajna.

• U podstawy każdego pręcika znajdują się gruczołowate miodniki, sprawiające, że w czasie kwitnienia gryka jest chętnie odwiedzana przez pszczoły - cenna roślina miododajna.

• Kwitnienie rozpoczyna się od kwiatostanów górnych, po czym stopniowo zakwitają kwiatostany boczne. Kwiaty wierzchołkowe z reguły posiadają niedorozwinięty słupek, dzięki czemu nie zawiązują nasion.

Owocem jest trójgraniasty orzeszek, zwany nasieniem. W części górnej jest on ostro zakończony, ma gładką powierzchnię, proste brzegi i zabarwienie brunatne lub marmurkowate. Wewnątrz orzeszka znajduje się nasienie o silnie rozwiniętym zarodku, drobnych zwiniętych liścieniach i dużym, mączystym bielmie.

• Owocem jest trójgraniasty orzeszek, zwany nasieniem. W części górnej jest on ostro zakończony, ma gładką powierzchnię, proste brzegi i zabarwienie brunatne lub marmurkowate. Wewnątrz orzeszka znajduje się nasienie o silnie rozwiniętym zarodku, drobnych zwiniętych liścieniach i dużym, mączystym bielmie.

Poprzeczny przekrój owocu gryki: owoc bez skrzydełek,1 - zarodek, 2 — endosperm, 3 — okrywa owocowa'

• Poprzeczny przekrój owocu gryki: owoc bez skrzydełek,1 - zarodek, 2 — endosperm, 3 — okrywa owocowa'

• Masa 1000 orzeszków 18 -32 g.

• Siew - druga połowa maja

• Obsada roślin: optymalna – 2,5-3,5 mln/ha

• Ilość wysiewu – 60-125 kg/ha

• Rozstawa rzędów - 40 cm –korzystniejsza niż 13-15 cm

Skład chemiczny nasion gryki:

• Skład chemiczny nasion gryki:

• 60% - skrobia i cukry rozpuszczalne

• 10-15% - białko

• 1,8 – 2,7% – tłuszcz

• 13% - włókno

• 2,1% - popiół

Do gryki bardzo podobna jest tatarka — Fagopyrum tataricum Gaertn., występująca jako chwast w uprawach gryki.

• Do gryki bardzo podobna jest tatarka — Fagopyrum tataricum Gaertn., występująca jako chwast w uprawach gryki.

• Od gryki różni się zieloną

• barwą łodygi, czysto zielonymi liśćmi oraz drobniejszymi orzeszkami o chropowatej powierzchni i tępych, pofałdowanych brzegach. Łodyga jest okrągła, w odróżnieniu od żeberkowatej łodygi gryki. Kwiaty są drobne, zielonkawożółte, bez zapachu, tworzą luźne grono, podczas gdy gryka ma kwiaty stosunkowo duże, pachnące o barwie białej do czerwonej.

Dzięki zawartości w zielu fagopiryny i rutyny napar stosowany jest w leczeniu krwawień żylaków, hemoroidów lub siatkówki oka.

• Dzięki zawartości w zielu fagopiryny i rutyny napar stosowany jest w leczeniu krwawień żylaków, hemoroidów lub siatkówki oka.

• W medycynie ludowej stosowano napary z ziela gryki w reumatyzmie, łuszczycy, w celu oczyszczenia organizmu i obniżenia ciśnienia krwi. W leki homeopatyczne z ziela gryki stosuje się w leczeniu stanów zapalnych skóry.

• Kasza gryczana zawiera związki mineralne wapnia, żelaza, fosforu, potasu i miedzi oraz witaminy B1 i PJP. W medycynie ludowej stosowano kaszę jako pokarm rozgrzewający i ograniczający nadmierne miesiączkowanie. Odwar z kaszy był stosowany przy biegunkach.