Küreselleşme sürecinde kent "antik siTE’den dünya kentiNE"
Yüklə 152,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- PİSKOPOSLUK KENTLERİ
- SAYIŞTAY DERGİSİ ● SAYI: 60 136
- SAYIŞTAY DERGİSİ ● SAYI: 60 137
- ORTAÇAĞ VE KOMÜNLER
- SAYIŞTAY DERGİSİ ● SAYI: 60 138
Küreselleşme Sürecinde Kent “Antik Site’den Dünya Kentine” doğru sesini işiten filozoftur. Filozof adil Site’yi ancak idealar dünyasını tanıyarak kuracaktır. Çöken dünyayı kurtarmanın değişmez şeylerin var olduğunu kanıtlamak ve onların düzenini bu dünyaya uygulamaktır. Değişim kötü, durulma tanrılıktır. Şehir ideasının tam bir kopyasını yapabilirse her türlü değişimi durdurabilir” (Platon, 2002: 21). Platon devlet ve kanunlar adlı eserinde tanrıların elini çekmesinden bu yana bir türlü düzene girmeyen Site’yi filozofa yeniden kurdurmaktadır. Platon ideal Site’sini küçük tutmaktadır. Yurttaşların sayısı 5040 ile sınırlanacaktır. Kent ülkenin ortasında kurulacak, kentin ortasında yuvarlak bir meydan ve bu meydanı çevreleyen tapınaklar bulunacaktır (Bumin 1998: 47). Daha önce Roma İmparatorluğu tarafından korunan ve özgürce geli- şen kentler, çevrelerine surlar dikmek ve böylece güçlenip kendilerini savun- mak için sınırlarını seçmek zorunda kaldılar. Bu iş kentlerin küçülmesine, Roma öncesi surların birleştirilmesine neden oldu. Kent merkezlerinin çevre- sine büyük yapılar yapıldı. Üçüncü yüzyıl krizi 1 (Lie-beschuetz, 1999: 4). Bu krizin oluşmasında önemli bir etken, kentlerin varlıklı yönetici gruplarının kentte oturan hemşerileriyle olan ilişkileriyle, toplumun kollektif yaşamındaki rollerine ilişkin taşıdıkları görüşün değişikliğe uğrama-sıdır (Liebeschuetz, 1999: 6). Site içinde seçkin sınıfın ayrıcalıkları gittikçe artmıştı ve servet dar bir kesimin elinde toplanmıştı. Kentin otoritesinin sarsılması ve Site’yi yönetenlerin kırsal alanlardan yaşanan kentlere göç sonu-cunda, azınlığa düşmeleri ile önemli değişiklikler ortaya çıktı (Onar, 1936: 20). Dördüncü yüzyılda kentlerde sivil özerk yönetim kurumları gerilemiştir (Liebeschuetz, 1999: 11). Meclislerin gücü ve önemi giderek azalmaya başladı ve meclisler daha oligarşik hale geldiler. Bir zamanlar “kentin ruhu” olarak görülen meclisler, meclis üyelerinin artık gururla sergileyeceği veya ilgililerin sözünü edeceği bir şey olmaktan çıktı.
Dördüncü yüzyılda, kent meclislerinin gücü ve önemi azalıp kentleri temsil etme yeteneğini kaybettikçe bu işlevi piskoposlar üstlenmeye başladılar. Bu dönemde Hıristiyanlık dininin simgeleri ve yapıları kent organizasyonunu belirledi ve bir ölçüde değiştirdi (Benevolo, 1999: 30). Bu gelişme kentler
1 Roma İmparatorluğunun güçten düşmesi ile yaşanan kaos ortamı, bu krizin etkisi ile daha sonra Roma İmparatorluğu doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. SAYIŞTAY DERGİSİ ● SAYI: 60 136 Küreselleşme Sürecinde Kent “Antik Site’den Dünya Kentine”
daha köklü biçimde Hıristiyanlaştıkça ve özellikle imparatorluk düzeni zayıfladıkça yavaş yavaş ivme kazandı. Birçok kentin sürekliliği, bir piskoposun varlığına borçlu hale gelmişti. Öyle ki altıncı yüzyılın başlangıcından itibaren “civitas” sözcüğü “piskoposluk kenti”, piskoposluğun merkezi anlamını kazanmıştı (Pirene, 1994: 18). Beşinci yüzyılda piskoposlar genellikle Batı’da potansiyel bir önderlik konumuna ulaştılar. Kentsel nüfus artık Hıristiyan’dı. Çok sayıda kent, varlıklarını orada dua edenlere varlıklarını her zaman gösteren, doğaüstü bir hamilik ve koruma duygusu veren azizlerin kalıntılarının kültü üzerine kurulan bir Hıristiyan kimliği kazandı (Benevolo, 1999: 31). Aziz kente ün, piskoposa ise itibar kazandırıyordu. Beşinci yüzyılda kiliseler kentlerin en önemli yapıları haline geldiler. Kentler piskoposu hem tinsel hem de dünyasal başı olarak kabul etmişti. Piskopos, kenti ve piskoposluk bölgesini papazlardan oluşan bir kurulla ve Hıristiyan ahlakı ilkelerine göre yönetiyordu (Pirenne, 1994: 57). Kent yönetiminin, düzenin, barışın ve kamu yararının koruyucusu olarak piskopos, yasalara ya da ayrıcalığına dayanarak her alana müdahale ediyordu. Teokratik bir yönetim biçimi tam anlamı ile antik çağın belediye yönetiminin yerini almıştı (Pirenne, 1994: 58). Kent tamamıyla piskopos tarafından yönetiliyor, halk yönetime katılmıyordu. Bu yönetim sadece kentlerle sınırlı olmayıp, bütün piskoposluk bölgesine yayılmıştı ve kent bölgenin merkezini oluşturuyordu. Piskoposlar kentlerin güncel sivil yönetimi ile, Doğu Roma İmpara- torluğu altında olduğundan daha az ilgilendiler (Wichwar, 1981: 77). Bu dönemde kentler tarafından sağlanan hizmetler önemli ölçüde azalmıştır. 476 yılında Batı Roma İmparatorluğu çökünce kentler Kiliseye kalmıştır. Pirenne’in gösterdiği gibi ticaretin sönmesinin ve yabancı tüccarların göçmelerinin Kilise üzerinde hiçbir olumsuz etkisi olmamış, tersine kentlerin nüfusu azalıp, kentler yoksullaşırken piskoposların gücü ve zenginliği artmıştır. Bu dönemde savaş ve veba salgını hareketlerine İslam’ın baskısı da eklenince büyük ticaret ve para ekonomisi kurumuştur. Ortaya çıkan yeni örgütlenmeler kent ve çevresinin yönetimsel bağını kopardı ve geleneksel kentsel özerk yönetimin sonunu getirdi. İtalya’da 700’lere gelindiğinde kent meclisleri ortadan kalkmış ve en büyük mülk sahibi konumuna erişen piskopos artık kente tek hükmeden olmuştur (Wickham, 198: 19). SAYIŞTAY DERGİSİ ● SAYI: 60
Küreselleşme Sürecinde Kent “Antik Site’den Dünya Kentine” Ticaretin ortadan kalkması ile kilisenin dokuzuncu yüzyıldan itibaren etkisi daha da artmış “salt tarımsal temele dayanan devletin” kentlerle ilgilenmesi için bir neden kalmadığından, ortaya tam anlam ile piskoposluk kentleri çıkmıştır (Bumin,1998:59). Kent seçkinleri ikametgâhlarını kırsal bölgelere taşımışlar. Kentler, kilisenin elinde toplanan büyük topraklar ve yargılama gücüyle birer dinsel yönetim merkezi haline gelmiştir. Doğu Roma İmparatorluğunda ise kentlerin bağımsızlıkları kısıtlan- makla birlikte kentler için uğraş gerektiren istilalar yoktu. Bu dönemde doğudaki kentler özellikle Constantinapolis (İstanbul), Antakya, Atina ve İskenderiye tanınmış kültür merkezleri olarak ön plana çıktılar. Batıda olduğu gibi kentsel merkezin ve çevresinin bütünlüğü, ikisi üzerinde de nüfusu olan piskoposun otoritesi ile sağlanıyordu. Yine batıda olduğu gibi Hıristiyanlık kente doğru yönelimleri teşvik etmiştir (Liebeschuetz, 1999: 30). Dokuzuncu yüzyılda Karolenj İmparatorluğu yerel hanedanların uyrukluğunda ve Tac’a yalnızca pamuk ipliğine bağlı olan feodal ülkelere bölündü. Böylece feodal sistem monarşinin yerini alarak kentsel yapıda yeni bir dönüşüme zemin hazırladı.
Ortaçağda Doğu’da merkezi devletler hüküm sürerken, Batı’da onbeşinci yüzyıla kadar feodalite ve komün yönetimleri söz konusu idi. Ortaçağda artık eski Site’yi göremiyoruz, bu çağda Site’nin ortadan kalkması ile beraber komün yönetimleri ortaya çıktı. Komünü ortaya çıkaran gelişmelerin başında ticaretin canlanması gelir. Onuncu yüzyıldan itibaren Avrupa’da ticaretin başladığını görüyoruz. Ticari büyümenin en önemli sonuçlarından biri kente göçün ve kent nüfusunun artmasıdır (Huberman, 2003: 37; Pirenne, 1994: 49-51). Ticaretin gelmesi ile beraber limanlar başta olmak üzere yol kavşakları, nehir ağızları ve diğer elverişli yerlerde kentler oluşmaya ve var olanlar büyümeye başladı. Feodal topluma rağmen “kent havası tam bir özgürlük atmosferi” idi (Huberman, 2003: 39-40). Gezgin tüccarlar uzun yolculuklarında sığındıkları dinsel kentlerin ve kale kentlerin etrafında yeni yerleşim yerleri kurmuşlar, ticaretin çektiği zanaatçılarla birlikte buraları, kısa sürede zengin bir kente dönüştürmüşlerdir. Kentler bu şekilde ticaretin ayak izlerinden doğmuştur. SAYIŞTAY DERGİSİ ● SAYI: 60 138 Yüklə 152,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|