təhlil edir və konkret fəaliyyət proqramı təklif edir; onun adının
ümumi olmasına baxmayaraq, orada hər şeyi əhatə edən nəzəri
sistemlər yoxdur. Ona görə də “Ümumi nəzəriyyə”nin meydana
gəlməsindən sonra, iqtisadi elmlərdə Keynsin və neoklassiklərin
ideyalarının və mövqelərinin birləşdirilməsi üzrə intrensiv analitik
işlər aparılmağa başlandı. Bu istiqamətlərdə ən aktiv iştirak edənlər,
C.Hiks, E.Hansen, P.Samuelson, L.Kleyn və digər məhşur
iqtisadçılar oldular. Son nəticədə onlann səyi nəticəsində
“neoklassik sintez” nəzəriyyəsi (və ya “keyns- neoklassik”)
meydana gəldi.
“Neoklassik sintez”in baniləri neoklassiklərlə Keynsin
orijinal nəzəriyyəsinin inteqrasiyası nöqteyi-nəzərindən çıxış edərək
qeyd edirdilər ki, bu birlik üçün iki əsas vardır: Bunlardan biri
kapitalist iqtisadiyyatının fəaliyyət şərtlərinin dəyişməsidir. Belə ki,
müharibədən sonra, qərb ölkələrində iqtisadi yüksəliş başlandı. Bu
isə 1929-1933-cü illərin depressiyası təsiri altında hazırlanan
“Ümumi nəzəriyyə”də qoyulan problemlərdən fərqli suallan
gündəliyə gətirdi. Bundan başqa, bu cür artım qeyri-stabil xarakterli
inflyasiya ilə müşaiyət olunduğu üçün həm eniş və həm də artımı
izah edən və tənzimləyə bilən daha ümumi konsepsiyanın
yaranmasına ehtiyac hiss olundu.
Digər tərəfdən, Keynsin ideyalan həm neoklassik modelə
söykənirdi; həm də onun məntiqinin əksinə gedirdi.
Ümumiyyətlə, iqtisad elmində kök salmış makroiqtisadi
nəzəriyyələr iqtisadiyyatın necə fəaliyyət göstərdiyini izah etməklə
yanaşı, öz aralarında rəqabət aparan və biri-digərinə alternativ olan
nəzəriyyələr olmuşdur. Belə nəzərij^ələrə neoklassik, keynsçi,
monetarist, təklif iqtisadiyyatı, və səmərəli gözləmə nəzəriyyələri
daxildir. Bu nəzəriyyələr, xüsusilə də neoklassik və keynsçilik daim
təkamülə uğramış,
inkişaf edərək təkmilləş-
38
mişdir. Hər bir konsepsiyanın əsasını qoyanlar və onlann tərəfdaşlan
makroiqtisadi problemlərə aid olan əsas müddəalara vaxtaşırı
yenidən baxaraq öz mövqeləri nöqteyi-nəzərincə dəyişikliklər
etməklə
mühüm nəticələrə, güzəştlərə nail ola bilmişlər.
İqtisadi təlim və nəzəriyyələrin son mərhələlərində onun
ənənəvi istiqamətləri olan neoklassik və keynsçiliyin ünvanına
çoxlu tənqidlər edilmişdir. Bununla yanaşı, məhz bu iki təlimin
əsasında
yeni
konsepsiyalar,
baxışlar,
iqtisadiyyatın
tənzimlənməsinin yeni metod və üsullan yaranmağa başlamışdır.
Beləliklə, XX əsrin son illərində iqtisadi nəzəriyyədə azad
sahibkarlıq şüan altında yeni mühafizəkar istiqamət olduqca
güclənmişdi. Nəticədə ön plana yeni istiqamətlər - neoklassik
yönümlü
təklif iqtisadiyyatı və səmərəli gözləmə nəzəriyyəsi
keçmişdi. Müasir dövrlərdə bu və ya digər istiqamətlər arasında
daim mübarizə gedir, çünki bunlardan heç biri iqtisadiyyatın həqiqi
vəziyyətini düzgün izah edə bilmir. Ona görə də müasir dövrdə
iqtisadi proseslərin mürəkkəbləşməsi, iqtisadi problemlərin praktiki
həllinin çətinləşməsi meydana gələn təlimlərin, baxış və
koasepsiyalanrı qarşılıqlı uzlaşmasını, sintezini zəruri etmişdir.
“Neoklassik sintez” nəzəriyyəsi üç blokdan ibarətdir:
a)
sadə Keyns modeli;
b)
Hiks-Hansenin “gəlirlər-xərclər” sxemi;
c)
tam olmayan məşğulluğun səbəblərinin izahı.
Neoklassik və keynsçi sintezinin əsasını neokeynsçi
iqtisadçılar C.Hiks və P.Samuelson qoymuşdur. Onlar Keynsin
nəzəriyyəsinə neoklassik təsvir vermiş, onu
neoklassik iqtisad
adlandırmış və onun ümumi iqtisadi nəzəriyyəsinin neoklassik
ənənələri və kökləri haqqında söhbət açmışdılar. Belə ki,
“Neoklassik sintez” anlayışı ilk dəfə 1937-ci ildə ingilis iqtisadçısı
C.Hiks tərəfindən işlənilmişdi.
“Neoklassik sintez”
39