çalışan avstriya məktəbinin konsepsiyalanndan istifadə edərək
neoavstriya məktəbinin əsasını qoydular. Mizes bir çox əsərlərində
“İnsan fəali>'yəti: İqtisadi nəzəriyyə üzrə traktat”, “Çox güclü
dövlət”, “Antikapitalist mentalitet” və s. iqtisadi hadisələrin dərk
edilməsi nəzəriyyələrin problemləri haqqında yeni fikirlər
söyləməyə çalışmışdır. Mizesin müharibədən sonrakı əsərlərində
praksiologiyaya xüsusi fikir verilirdi.
Prak- siologiya - insan
əxlaqı, və ya insan seçiminin prinsipləri haqqında təlimdir. Mizesə
görə praksiologiya insan fikirlərinin dəyişmək strukturunu əks
etdirir. Buna baxmayaraq, o azad sahibkarlıq konsepsiyasının
əsaslandırılmasına istiqamətlənmişdir.
Bundan başqa, Mizes öz əsərlərində sosializmi və dövlətin
iqtisadiyyata müdaxiləsini tənqid edirdi. Mizesin bu cür
yanaşmasını onun şagirdi XX əsrin ən böyük liberalizm
nəzəriyyəçisi hesab edilən F.Hayek böyük cəhdlə müdafiə edirdi.
Hayekin əsas elmi maraqlan bazar iqtisadiyyatının fəlsəfi, hüquqi,
siyasi və iqtisadi problemlərini əhatə edirdi. Onun bir çox əsərləri;
“İndividualizm və iqtisadi qaydalar”, “Azadlığın konstitusiyası”,
“Sosializmin səhvləri” və s. əsasən bazar iqtisadiyyatının
əsaslandırılmasına və sosializmin tənqidinə həsr olunmuşdu.
Hayekin metodoloji fərdiliyi, subyektivliyi faktiki olaraq
iqtisadi hadisələrin dərk edilməməsinin təsdiqi idi. Onun fikrinə
görə, iqtisadiyy'atın nəzəri m.odeli tədqiqatçı tərəfindən subyektiv
olaraq qurulub, ona görə də həqiqətin ayrı-ayn elementlərinin
seçilməsi ixtiyari alınır. Hayekin metodoloji fərdiliyi və
subyektivliyi onun baxışlarının mikroiqtisadi istiqamətlərilə
şərtləndirilir. O, keynçilərin, monetaristlərin və s. məktəblərin
əsaslandığı makroiqtisadi təhlili rədd edir. O, qeyd edir ki, belə
məktəblərin təlimləri real həqiqətlə ümumi cəhətləri azdır, ona görə
ki, təsərrüfat həyatının əsasında fərdi,
subyektiv-psixoloji
47
qiyrnətlondirmə və təsərrüfat subyektlərinin motivləri durur. Bu
nöqteyi-nəzərdən,
ncoavstriya məktəbi tarazlığın neoklassik
nəzəriyyəsinə qarşı çıxır. Onlar mikrosəviyyədə ayn-ayn firmalara
münasibətdə tarazlığı qəbul etsələr də, bu anlayışı makrosəviyyədə
bütövlükdə iqtisadiyyata tətbiq olunmağının əleyhinədirlər.
Əgər bu
belə olmasaydı, onda iqtisadi hadisələrin dərk edilməsini qəbul
etmək lazım gəlirdi.
Hayekin liberalizm nəzəriyyəsində əsas yerlərdən biri
bazar
qaydalarının spontan xarakterli olması fikridir. Onun fikrinə
görə, bazar iqtisadiyyatı insanların qarşılıqlı əlaqələri nəticəsində
yaranır və inkişaf edir. Bundan da belə nəticə əldə etmək olmaz ki,
onun formalaşması və inkişaf xarakteri insanlar üçün bu proseslərə
məqsədli təsir imkanlarını yaradır. İş ondadır ki, bazar iqtisadiyyatı
öz daxili məntiqinə uyğun inkişaf edir. Onun formalaşmasmda
insanlar öz adətlərinə və vərdişlərinə uyğun praktiki biliklərilə
iştirak edirlər. Belə biliklər də Hayekə görə, qismən və ya tam
dağılma olmadan bu proseslərə təsir edə bilməz. Bazar qaydaları
konkret məlumatlar, formullar, qrafiklər və s. kimi informasiya
əsasında asanlıqla fonnalaşan və inkişaf edən təbii və texnoloji
obyekt və sistemlərdən fərqlənir.
Hayek hesab edir ki, təsərrüfat haqqında biliklərin praktiki
olaraq formalaşması və inkişafı bazar mexanizminin özünə aiddir.
Bu mexanizm də tələb və təklif münasibətlərinin dəyişməsi,
qiymətlər sistemi, reklam və s. vasitəsilə sistematik olaraq nəyi, nə
qədər, harda və necə istehsal etməyi, satmağı haqda informasiyaları
verir, bununla da bazar iştirakçılarının fəaliyyət koordinasiyalarını
təmin edir. O bazara özünə məxsus informasiya mexanizmi kimi
baxır. Bu informasiya mexanizmi iqtisadi>'yat haqqında sistemli
biliklər verir, əks halda səmərəli təsərrüfat fəaliyyətindən söhbət
gedə bilməz.
4X