L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
edən vasitə kimi təqdim edir. Bütün bunlarla əlaqədar, Hayek kapitalizm və sosializm arasında seçim problemini insan cəmiyyətinin özünün mövcud olması haqqında məsələ kimi təklif edir və sübut elməyə çalışır ki, cəmiyyətin yeganə inkişaf yolu - bu, kapitalizmdir. Hayek fərz edir ki, təbii yolla, spontan olaraq meydana çıxan sistem həmişə süni olaraq yaradılan hər növ sistemlərdən (o cümlədən iqtisadi) daha təkmildir. O bir daha belə qeyd edir: təsadüfi deyil ki, yalnız bazar qaydalan çərçivəsində daha çox biliklər əldə olunur və sərvətlər istehsal edilir, bu imkan mərkəzləşdirilmiş planlı və idarə olunan iqtisadiyyatda qətiyyən mümkün deyil. Beləliklə, bütövlükdə makroiqtisadi tənzimləmə və dövlətin iqtisadiyyata istənilən müdaxiləsinin əksinə çıxan neoavstriya məktəbinin sosial-iqtisadi fəlsəfi təlimi keçən əsrin 70-ci illərinə qədər o qədər də əhəmi>'yətli baxış hesab edilmirdi və onu köhnə dəbli liberalizmin bir istiqaməti kimi qəbul edirdilər. Ancaq 70-ci illərdə keynsçilikdə və 80-ci illərdə marksizmdə baş verən böhranlar bu dövrlərdə neoavstriya konsepsiyalarına marağı artırdı və onların müəlliflərini tanımağa başladılar. Neoavstriyalıların bir çox prinsipləri: azad sahibkarlıq, spontan bazar qaydaları, bazann, onu zəifləyən bir çox faktorlardan, o cümlədən hər cür dövlət təsirindən, həmkar- larlardan təmizlənməsi və s. yeni neokonservatizm konsepsiyaların əsasını qoydu. 4.3. iqtisadi artımın neoklassik nəzəriyyəsi, Solou, Kobb- Duqlas və Mid modelləri Keyns nəzəriyyəsinin və onun ardıcıllığının əksinə çıxan neoklassik məktəbin bu istiqamətdə ən vacib alətləri iqtisadi artım nəzəriyyəsi olmuşdur. Bu nəzəriy^'ə neoklassiklər tərəfın- 50 dən müharibədən sonrakı iki onillikdə işlənmişdi. Bu nəzəriyyə ilk növbədə təkrar istehsalın genişləndirilməsi probleminin həllində dövlətin roluna böyük əhəmiyyət verən neokeynsçi artım nəzəri)^əsinin əksinə yönəlmişdi. İqtisadi artım nəzəriyyəsinin işlənməsi neoklassik konsepsiyada bütövlükdə əsaslı dəyişiklik etdi. Yeni mərhələdə bu təlim bir çox makroiqtisadi problemlərin təhlilinə, hər şeydən əvvəl, ictimai kapitalın təkrar istehsalına, o cümlədən balanslaşdırılmış iqtisadi artımın şərtlərinin işlənməsinə və s. xüsusi fikir verirdi. Bütün bunlar əvvəllər yalnız mikroiqtisadi təhlil ilə məhdudlaşdırılırdı. İqtisadi artım nəzəriyyəsinin nəzəri-metodoloji əsasını neoklassiklorin əsas postulatlan təşkil edirdi. Hər şeydən əvvəl bunlar ictimai məhsulun yaranmasının sərbəst faktorları olan torpaq, kapital və əmək kimi istehsal resurslan nəzəriyyəsilə bağlı idi. Bu zaman kapital dedikdə yalnız əsas kapital, daha dəqiq desək istehsalın əsas vasitələri nəzərdə tutulurdu. Bu nəzəriyyənin metodoloji əsaslannda son hədd məhsuldarlığı nəzəriyyəsi xüsusi yer tutur. Bu nəzəriyyəyə görə istehsal faktorlarının sahibkarları tərəfindən əldə edilən gəlirlər (istehsal faktorlarının qiymətləri) uyğun faktorlar tərəfindən yaradılan son hədd məhsulla müəyyən olunur. Bu, faktiki olaraq paylanmanın neoklassik nəzəriyyəsi rolunda çıxış edir. Məlum olduğu kimi, neoklassik nəzəriyyə istehsal faktorları sahiblərinin onların son hədd məhsullar üzrə gəlirlərinin bərabərliyini təmin edən əsas şərt kimi dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsini rədd edir, həmçinin təkmil rəqabətə əsaslanırdı. Bu zaman istehsal faktorlarının dəyişməzliyi və onların qarşılıqlı əvəz olunması da fərz edilirdi. İqtisadi artımın ilk neoklassik modeli keçən əsrin 50-60-cı illərində, o cümlədən Robert Solounun 1956-cı ildə və 1957-ci üdə, 1960-cı ildə isə Ceyms Midin modelləri işlənmişdi. Solou öz fikirlərini 1957-ci ildə yazdığı “Texniki tərəqqi və aqreqativ 51 istehsal funksiyası” məqaləsində əks etdirmişdir. Neoklassik məktəbin nəzəriyyəçiləri özlərinin iqtisadi artım modellərini amerika riyaziyyatçı alimi Ç.Kobb və iqtisadçı P.Duqlasın birlikdə işlədiyi istehsal funksiyasının əsasında işləmişdilər. Kobb-Duqlas istehsal funksiyasının köməyilə ABŞ-ın 1899-1922-ci illər ərzində emal sənayesində istehsalm həcminin artım hesabat indeksləri hesablanmışdır. Bu indekslər kifayət qədər məhsulun faktiki artım indekslərinə yaxın idi. Bu təhlildə ən başlıca anı əmək və kapitalın istifadəsinin intensivliyinin və səmərəliliyinin dəyişilməzliyi haqqında fikir təşkil edirdi. Belə məhsuliyyət iqtisadiyyatın ekstensiv inkişafına uyğun idi. Bununla belə, o dövrlərdə faktlar göstərirdi ki, XX əsrdə inkişaf etmiş ölkələrdə istehsal faktorlanmn xərclərinə nisbətən ictimai məhsulun artımı daha yüksək idi. Bu o demək idi ki, kapitalın və işlək əhalinin sayının artımı iqtisadi artımın əsası olmaq kimi fikir öz əhəmiyyətini itirirdi. Bu halda əsas rol texniki tərəqqiyə məxsusdur. Solounun hesablamalanna görə, XX əsrin ortalarında texniki tərəqqinin iqtisadi artımda rolu 85%-i ötürdü, yerdə qalanı məşğul olanların sayının və investisiyaların həcminin artımının payına düşürdü. İqtisadi artımda nisbətən sərbəst faktor kimi te.xniki tərəqqi göstəricisi Solou tərəfindən ilk dəfə onun yuxanda qeyd edilən işində öz əksini tapmışdır. İstehsalda təsir edən bütün keyfiyyət dəyişiklikləri kimi texniki tərəqqi göstəricisi zamanın funksiyası kimi təqdim olunurdu. Solounun tədqiqatından sonra neoklassik nəzəriyyə fikrini əsasən əsas artım faktorlarına yönəltdi. Bu problemin həllində vacib yerlərdən biri də amerika iqtisadçısı E.Denisona məxsus idi. O özünün “İqtisadi artımın mənbələri və onun qarşısında duran alternativlər” (1962) işində istehsal olunan məhsulun həcminin həm əmək tərəfdən və həm də istehsal vasitələri Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|