tərəflndon keyfiyyət dəyişikliklərindən asılılığını göstərdi. Bu
zaman o, texniki tərəqqini:
-
istehsalın konsentrasiya səviyyəsinin artımı;
-
işçilərin ümumi keyfiyyətinin və peşə hazırlığı
səviyyəsinin yüksəlməsi;
-
istehsalın təşkilinin və idarəedilməsinin yaxşılaşdırılması
və s. kimi qəbul edirdi.
İqtisadi artımın neoklassik modeli iqtisadi proqnozlaşdırma
və həmçinin istehsalın iqtisadi səmərəliliyinin təhlilində əsas alət
kimi istifadə olunurdu. Bu istiqamətdə dayanıqlı tarazlığın imkanlan
və ingilis iqtisadçısı C.Midin “İqtisadi artımın neoklassik modeli”
(1961) işində ətraflı təhlil olunmuşdur. C.Mid Kobb-Duqlasın
funksiyasının modernləşdirilmiş variantından istifadə etmişdi:
Y = ^ a K + p L + r
Y - milli gəlirin orta illik artım tempi;
K - kapitalın orta illik artım tempi;
L - əməyin orta illik artım tempi;
a və P - milli məhsulda - gəlirdə uyğun olaraq kapital və
əməyin payıdır;
r - texniki tərəqqinin artım tempidir.
Bu düstura əsasən milli gəlirin (ÜDM) artım tempi əmək və
kapitalın artım templəri (onlann milli məhsulda paylarına uyğun
olaraq) ilə texniki tərəqqinin (TT) artım tempinin cəmindən
ibarətdir. Bu düstura istinad edərək fərz edilir ki, əməyin və TT-in
artım tempi sabitdir. C.Mid buradan belə nəticə çıxarırdı ki, sabit
gəlir və inkişaf o zaman mümkün olur ki, kapitalın artım tempi də
milli gəlirin artım tempinə bərabər olmaqla dayanıqlı olsun. Əgər
kapitalın artım tempi milli gəlirin artım tempini üstələyirsə, onda
yığım tempinin avtomatik aşağı düşməsi mexanizmi fəaliyj'ətə
başlayır. Bu modelə görə gəlirdə
53
yığım nonrıası sabitdir, daha yüksək yığım tempinin
maliyyələşdirilməsi üçün lazım olan qənaətin artımı yığımın artım
tem.pindən geri qalır.
Əgər əməyin artım tempi kapitalın yığım tempim
üstələyərsə, onda nə baş verər? Bu halda əməyin son hədd
məhsuldarlığının aşağı düşməsi səbəbindən əməyin kapitalla əvəz
olunması mexanizmi isə düşür və istehsal faktorlannın (onlar
arasmda gəlirin sabit bölünməsini saxlamaq şərtilə) yeni nisbəti
onların tam məşğulluğunu təmin edir. Bu artım modeli, C.Midin
qeyd etdiyinə görə, dayanıqlı artım modeli abstrakt iqtisadi şərtlərlə
qəbul ediləndir, bu zaman son hədd məhsuldarlığı qanunauyğunluğu
fəaliyyət göstərir və ən başlıcası istehsal faktorları istənilən paylarda
bir-birilə uyğunlaşa bilər. Amma real həyatda qeyd edilən şərtlər
həmişə yerinə yetirilmir. Belə ki, əgər texniki proporsiyalar qeyd
olunubsa (məsələn kapital tulumu və ya kapitalla silahlanma qəti
müəyyənləşdirilib), onda əmək qabiliyyətli əhalinin artım tempi
(əgər o, yığımın uyğun artımına uyğun olmayacaqsa) istehsalın
artımına gətirib çıxarmayacaq. Əhalinin artımı artıqlıq təşkil edəcək
və işsizlik yaranacaq. Əks halda, əgər kapital əhalinin artım
tempindən daha yüksək artarsa, onda istehsal güclərinin artıqlığı
yaranacaq. Ancaq bu halda da, C.Midin təsdiqinə görə dinamik
tarazlığı təmin edən üsullar mövcuddur.
Deyək ki, əgər işsizlik meydana gəlibsə, onda onun
azaldılması istiqamətində iki vasitə fəaliyyətə başlayacaq. Birincisi -
bu əmək haqqını azaldan, kapitalın mənfəətliyini yüksəldən iş
yerləri uğrunda rəqabətdir. Gəlirin yenidən bölüşdürülməsi
mənfəətdən qənaətin artım tempinin yüksəlməsinə səbəb olur.
Bununla da əhalinin artım tempilə uyğun tempi arasında
tarazlıq yaranır.
54
ikinci - bu həqiqətdə mütləq qəti olmayan əmək və kapital
arasındakı proporsiyalann (nisbətlərin) bir qədər dəyişməsidir.
Baxmayaraq ki, bu eyni zamanda resurslann qarşılıqlı əvəz
olumnasmın mütləq üslubuna malik deyil. Nəticədə bu dəyişikliklər
öz növbəsində istehsal faktorlarının qiymətlərinin dəyişməsi nəticəsi
olacaqdır.
Yeni təlim formasında işsizliyin aradan götürülməsinin
Keynsə qədərki qaydası - əmək haqqının sərbəst dəyişməsi - yeni
formada təkrar olunur. C.Mid bu nisbi qaydanı qiymətlərin nisbi
dayanıqlığım təmin edən kredit - pul siyasətinin tələblərinə bağlayır.
Çünki bu halda rəqabət tarazlığın təmin olunması üçün lazım olan
gəlirin real olaraq yenidən bölüşdürülməsini təmin edə bilər.
Neoklassik artım modelində C.Mid dövlətə yalnız dolayı yol
aid edir. Neoklassiklərin fikrinə görə dövlət, büdcə xərclərinin
artması ilə qeyri - stabil faktora çevrilir. Neoklas- siklər öz nəzəri
konsepsiyalarına əsaslanaraq sübut etməyə çalışırlar ki, stabil və
dayanıqlı iqtisadi artıma nail olmaq üçün dövlətin inflyasiya
xərclərlə birlikdə kompensasiyaedici fəaliyyəti lazım deyil. Bunun
üçün mərkəzi bankın kredit - pul siyasəti vasitəsilə dayanıqlı pul
siyasəti həyata keçirmək lazımdır.
Bu halda, resursların lazımi məşğulluğunu və dayamqhqh
iqtisadi artımı təmin edən yığım və gəlirlərin yenidən bölgüsü
mexanizmi işə düşə bilər. Belə nöqteyi-nəzər, sonralar neoklassik
nəzəriyyəyə böyük təsir etdi.
55
V
FƏSIL
,
NEOLIBERALIZM TƏLIMLƏRI
5.1.Neoliberalizmin yaranması, mahiyyəti, metodoloji əsaslan
və əsas xüsusiyyətləri.
5.2.L.Mizesin ilkin neoliberalizm ideyalan (Amerika
neoliberlaizmi).
5.3.Alman neoliberalizm!.V.Oykenin “Təsərrüfatın tipləri” və
“Sosial bazar təsərrüfatı” nəzəriyyələri.
5.4.F.Hayekin iqtisadi neoliberalizm baxışlan. “Geniş qayda”
nəzəriyyəsi. (Avstriya məktəbi)
5.5.
Fransada neoliberalizm ideyalan.
5.1.
Neoliberalizmin yaranması, mahiyyəti, metodoloji
əsasları və əsas xüsusiyyətləri
XX əsrin iqtisadi baxışlan arasında neoliberalizmin xüsusi
rolu vardır. Onu yeni tarixi məktəbin, neoklassiklərin və ənənəvi
liberalizm ideyalarının sintezi əsasında xalq təsərrüfatı haqqında öz
xüsusi təlimini yaratmağa çalışan bir istiqamət kimi dəyərlən-
dinnək olar. Neoliberalizm (neomarjinalizm) müasir neoklassik
nəzəriyyələrin bir istiqaməti olmaqla, XX əsrin 20-30-cu illərində
meydana gəlmişdir. O, demək olar ki, keynsçiliklə eyni \'axtda
meydana gəlmiş və iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinə
özünəməxsus tərzdə yanaşmışdır.
Bu dövrdə iqtisadi fikir tarixində neoliberalizmlə yanaşı
keynsçilik və marksizm (xüsusən keçmiş SSRİ ölkələrində) də
mövcud olmuş və sonrakı iqtisadi nəzəriyyələrin formalaşmasına öz
təsirini göstərmişdir. Yaranan bu yeni nəzəriyyə və konsepsiyalar
iqtisadi hadisə və proseslərə, iqtisadiyyata dövlətin təsirinin
müdaxiləsinin məqsədi, hüdudu, foıma və metodlanna görə fərqli
baxışları ilə səciyyələnmişdir.
5f'
Dostları ilə paylaş: |