L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
Liberalizmin başlıca ideyasını təşkil edən iqtisadi azadlıq, insan azadlığı F.IIayekin iqtisadi fəlsəfi baxışlannm əsas prinsiplərini təşkil edir. “Quldarlığa gedən yol” kitabında insanlann iqtisadi azadlığına böyük əhəmiyyət verir və göstərir ki, yalnız bu halda insanlar öz biliklərini səmərəli tətbiq edə bilərlər. Azadlıq isə dövlət tərəfindən məhdudiy^'ətlərin və məcburiyyətlərin ləğvi deməkdir. Bu azadlıqdan imtina edilməsini geriyə - diktaturaya doğru, quldarlığa doğru qaytarmaq kimi qiyrnət- ləndinnişdir. İqtisadi azadlığın yeganə əsasını xüsusi mülkiyyətdə görən .F.Hayck dövlətin iqtisadiyyata hədsiz müdaxiləsini bu azadlıqlann pozulması kimi qəbul edir. Buna görə də dövlət müdaxiləsinin genişlənməsinə qarşı çıxır, bütün sahələrdə onun fəaliy>'ətinin məhdudlaşdınimasını təklif edir. Dövlətin rolunu yalnız sosial sahədə, təqaüd və yardımlann verilməsində görürdü. Onun təhsil, mənzil, sosial sistemdə fəaliyyətini inzibati idarəçilik hesab edir. F.Hayekin metodologiyasının ümumi xarakteri ondan ibarət olmuşdur ki, iqtisadi və sosial hadisələrin öyrənilməsində ayrı-ayrı təsərrüfatların, fərdlərin fəaliyyətlərinin təhlil edilməsinə üstünlük verilmişdir. O, makroiqtisadi təhlili qəbul etməmiş, ona mənfi yanaşmışdır. Göstərmişdir ki, mikroiqtisadi proseslərin təhlil olunması və başa düşülməsi bütövlükdə iqtisadiyyatın funksiyasını başa düşmək üçün kifayətdir. Xırda islahatlar başlıca dəyişiklilərin əsasıdır. F.Hayek fərdiçiliyə üstün yer verməsinə baxmayaraq, insanlann davranışlarının müəyyən qaydalara uyğunlaşdırılmasını lazım bilmişdir. Onun fikrincə, bu qaydalann fonnalaşması heç kimin nəzarət edə bilmədiyi təkamül prosesidir. F.FIayekin təhlil etdiyi sahələrdən bir də bazar qaydalarının iqtisadi, fəlsəfi, hüquqi və siyasi əsaslarının işlənməsidir. 69 Beləliklə, F.Hayek ancaq bazar iqtisadiyyatı şəraitində ehtiyatlann səmərəli bölgüsünün mümkün olduğunu irəli sürür. Daxil olan məlumatları kifayət qədər və tam mənimsəməyən mərkəzi planlaşdırma qiymətin, tələbin elastikliyindən asılılığını həyata keçirə bilmir, bazarın tələbinə, bazardakı dəyişikliyə daha tez və məhsuldar reaksiya verə bilmir. Buna görə də, sosializmin məqsədinin faktiki olaraq həyata keçmədiyini qeyd edir. F.Hayek bazar qaydalarında sosial bərabərsizliklərin mövcudluğunu qəbul edir və bunu belə əsaslandınr ki, rəqabət mübarizəsində insanların fəaliyyəti üzə çıxır, müəyyən olur. Belə ki, rəqabət mübarizəsinin nəticəsində insanlann fəaliyyətinin müxtəlifliyi onların gəlirlərində qeyri-bərabərlik yaradır ki, bu da qanunauyğun bir prosesdir. Qeyd etmək lazımdır ki, F.Hayekin tarazlıq konsepsiyası da fərdlərin iqtisadi azadlığmın təmin olunmasına yönəldilmişdir. Burada o, dövlətin rolunun genişləndirilməsinin əleyhinə çıxır. Bazar qaydalarının öz-özünə tənzimlənməsini ən səmərəli sosial sistem hesab edir. Cəmiyyət üzvləri arasında sosial ədalət axtarılması fikrini qəbul etmir və buna cəhdi inkişafın ilkin mərhələsinə qayıtmaq kimi qələmə verir. 5.5. Fransada neoliberalizm ideyaları Fransada neoliberalizm ideyaları dirijizm cərəyanın ifadəçisi kimi çıxış etmişdir. Fransa neoliberalistlərinin fərqli xüsusiyyəti ondan ibarət olmuşdur ki, onlar iqtisadiyyatm dövlət tənzimlənməsini qəbul edən Keyns və onun tərəfdarlarının fikirlərini qəbul etməmişlər. Lakin özləri də idarəetmədə inzibati prinsipləri əsas götüımüşlər və beləliklə onun forma və üsullannı fərqləndirmişlər. 70 Fransa neoliberalizminin əsas nümayəndəsi J.M.Ryuef XX əsrin 20-30-cu illəri ərzində klassik ortodoksal liberalizmi müdafiə etmişdir. O, tələb və təklif əsasında yaranan azad bazar qiymətlərini iqtisadi tarazlığın əsası hesab etmiş, azad rəqabəti iqtisadiyyatın tənzimləyici mexanizJTii adlandırmış, bazar sivilizasiyasına əsaslanan sosial qaydalara üstünlük vermişdir. J.M.Ryuef iqtisadi hadisələrin kəmiyyət əlaqələrini və keyfiyyət dəyişikliklərinin təhlilini verməyə çalışmışdır. Cəmiyyətin sosial fərdlərdən təşkil olunduğunu qeyd edərək, iqtisadiyyatın öyrənilməsində sosial fərdlərin müqayisəli təhlilində mühüm metod kimi riyazi modelləşdirmədən istifadə etmişdir. J.M.Ryuef cəmiyyətdə mövcud olan işsizliyin səbəbini - real əmək haqqının miqdanndan asılılığını - qanunauyğun şəklində ifadə etmişdir. Bununla əlaqədar olaraq işsizliyi aradan qaldırmaq üçün əmək bazarının fəaliyyətini tənzimləməyi, xüsusilə də həmkarlar ittifaqlarının fəaliyyətini məhdudlaşdırmağı təklif edirdi. M.Ryuefə görə, əmək haqqının aşağı düşməsi onlann istehlak bazarını məhdudlaşdınr, reallaşma problemini kəskinləşdirir, təkrar istehsalı pozur, nəticədə nəinki işsizlik azalır, əksinə artır. Ona görə də uzun müddətə insanların real gəlirlərinin aşağı düşməsini qəbul etmir. Ryuefin əmək bazannda sərbəst qiymətlərin yaranması fiki'i sonralar neoklassik artım nəzəri>'yəsinin ideyasına çevrilmişdir. O, cəmiyyətdə iqtisadi tarazlığın yaradılmasında azad bazann rolu ilə yanaşı indikativ planları əlavə vasitə kimi hesab etmişdir. Fransa neoliberalistlərinin fərqli xüsusiyyətlərindən biri də bu olmuşdur. 71 VI FƏSİL. MÜASİR İQTİSADI TƏLİMLƏRDƏ İNSTİTUSİONAL - SOSİOLOJİ İSTİQAMƏT 6.1. Sosial institusionalizmin meydana gəlməsi və onun əsas xüsusiyyətləri. 6.2. İnstitusionalizmin amerika məktəbi. 6.3. İnstitusiorıal baxışlarda qeyri-müvazinətli bazar problemi və dövlətin iqtisadi rolunun qiymətləndirilməsi. 6.4. İnstitusionalizmdə ictimai inkişaf nəzəriyyəsi. 6..5. İnstitusionalizmdə inhisarçı rəqabət nəzəriy>'əsi. 6.6. İnstitusional-sosioloji baxışlarda C.Robinsonun və U.Rostounun yeri. 6.7. İnstitusionalizmdə “Müvazinətli qüvvələr” və “Sənaye cəmiy>'əti” nəzəriyyələri, plan və bazar problemləri. 6.1. Sosial institusionalizmin meydana gəlməsi və onun əsas xüsusiyyətləri İnstitusionalizm iqtisadi fikirlər tarixində xüsusi mövqeyi və yeri olan, XIX əsrin birinci yarısı və XX əsrdə təşəkkül tapan iqtisadi bir məktəbdir. İnstitusionalizmin əsasını iqtisadi prosesləri və onların mahiyyətini qeyri-iqtisadi baxımdan şərh etmək təşkil edir. İnstitusionalizm ən çox ABŞ-da yayılmışdır. İnstitusionalizmin əsasını amerika iqtisadçısı T.Veblen qoymuşdur. Lakin bu məktəbin ən görkəmli nümayəndələri amerika iqtisadçılan U. Hamilton (o institusionalizm termininin müəllifidir), C.Kommons, U. Mitçell, C.Helbrcyt olmuşlar. İnstitusionalizmin meydana gəlməsinin səbəbi ideoloji və praktiki tələbatın dəyişməsi ilə əlaqədardır. Çünki bu dövrdə kapitalizm azad rəqabətin hökm sürdüyü şəraitdən inhisarçıhğa keçirdi. Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|