L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dünya təsərrüfat həyatının inkişafına
- 12.2. Beynəlxalq əmək bölgüsü sistemilə bağlı meydana çıxan baxışların qısa xarakteristikası
qüvvələrinin uzun müddətli inkişafı ilə sıx bağlıdır. Onun yaranmasının ilkin əsasını qədim dövrlərdən fəali^'yət göstərən mal və xidmətlərin hərəkətilə bağlı olan dünya ticarəti təşkil etmişdir. Bunun əsasında da artıq XIX əsrin sonunda xidmət və əmtəələrin dünya bazan formalaşmışdır. Bundan başqa, dünya təsərrüfatının yaranmasına bütün növ istehsal amillərinin - təbii ehtiyatların, kapitalın, işçi qüvvəsinin, sahibkarlıq üsullanmn, texnologiyalarının və s. hərəkətinin güclənməsi böyük təsir etmişdir. Dünyanın qədim və antik təsərrüfat sistemləri çox əsrlik iqtisadi inkişaf səviyyələri keçərək dünya təsərrüfatının inkişafına, nəticədə dünya bazannm yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Təbii ehtiyatlar, dünya tarixindəki böyük coğrafi kəşflər, həmçinin BƏB bu proseslərin inki.şafına böyük təkan vennişdir. Dünya bazarının yaranması, öz növbəsində istehsal qüvvələrinin səviyyəsinin yüksəlməsinə və ictimailəşməsinə, yəni istehsalın beynəlmiləlləşməsinə gətirib çıxarmışdır. Deməli, dünya iqtisadiyyatı və təsərrüfatı uzun inkişaf yolu keçərək XIX əsrin sonlannda artıq formalaşmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, dünya təsərrüfatının inkişafının ən intensiv mərhələsi XX əsrdə baş verdiyi üçün bu dövr dünya iqtisadiyyatının və təsərrüfatının özünə məxsus aşağıdakı konkret inkişaf mərhələlərilə xarakterizə olunur: 1. I Dünya müharibəsi - 1950-ci illərin əvəlləri - dünya təsərrüfat əlaqələrinin genişlənməsilə xarakterizə olunur. 2. 1950-1970-ci illər - inteqrasiya birliklərinin, texnologiyalarm, sahibkarlıq qabiliyyətinin ötürülməsi, borc kapitalının yaranması dövrüdür. 3. 1980-1990-cı illər - geriliyin aradan götürülməsi (Çin və yeni ölkələr) keçmiş sosialist ölkələrinin bazar iqtisadiyyatına 143 keçməsi ölkələrin daxili və xarici təsərrüfat həyatjnm liberallaşması və onun qloballaşması ilə xarakterizə olunur. 4. 1990-cı il - hal-hazırki dövr - stabil surətdə dünya təsərrüfatının genişləndirilməsi, inteqrasiya birliklərinin sabit inkişafı və dünya təsərrüfat əlaqələrinin qloballaşması ilə xarakterizə olunur. Dünya təsərrüfat həyatının inkişafına təsir göstərən əsas amillərə: 1. Elmi texniki tərəqqi. 2. Təsərrüfat həyatmın qloballaşması. 3. Qlobal iqtisadi inkişaf proseslərini - ekoloji, ərzaq, demoqrafik, hərb və sülh, xammal, enerji daşıyıcılarmın məhdudluğu, informasiya təminatı, dünya okeanının resurslarmdan və kosmik məkanda istifadə və s. amillərini aid etmək olar. Dünya təsərrüfatına dair çoxlu miqdarda müxtəlif problemləri bir sıra istiqamətlərinə görə qruplaşdırmaq olar. Buraya daxildir: xarici ticarət münasibətləri; beynəlxalq maliyyə və tədiyə balansı; gömrük müdafiəsinin optimal səviyyəsilə bağlı olan problemlər; valyuta məzənnəsi rejimi və optimal məzənnə problemləri; açıq iqtisadiyyatda müvazinət problemləri, dünya təsərrüfatında ictimai məhsulun strukturu və dinamikasına, milli gəlirin bölgüsünə müxtəlif təsir problemləri, iqtisadi inteqrasiya problemləri, həmçinin bir çox başqa problemlər də bu qəbildəndir. Bütün bu problemlər, eyni zamanda dünya təsərrüfatının yaranması və inkişafı, dünya təsərrüfatı ilə bağlı bir çox nəzəriyyələrin, o cümlədən beynəlxalq ticarət nəzəriyyələri, beynəlxalq maliyyə nəzəriyyəsi, beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya nəzəriyyəsi və bir sıra konsepsiya və baxışların yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu proses hal-hazırda da davam edir. Beynəlxalq ticarət haqqında nəzəriyyələr beynəlxalq əmtəə 144 mübadiləsinin səbəbləri, quruluşu və səmərələliyi haqqmda məsələlərə cavab verməyə çalışır. Dünya təsərrüfatının formalaşması bəşəriyyətin ictimai həyatının bütün sahələrindəki inkişafın qanunauyğun nəticəsidir. Bu, hər bir ölkənin daxili və xarici aləmində baş verən sosial - iqtisadi tərəqqi, təsərrüfat əlaqələrinin yaranması və inkişafı ilə bilavasitə bağlıdır. Burada ölkədaxili ictimai əmək bölgüsünün hərtərəfli inkişafı, onun beynəlxalq əmək bölgüsü səviyyəsinə yüksəlməsi sayəsində iqtisadi münasibətlərin dairəsi genişlənərək beynəlxalq xarakter almış, dünya təsərrüfatının formalaşmasında həlledici əhəmiyyət kəsb etmiş, iqtisadi əlaqələrin təşəkkülünə zəmin yaratmışdır. Bu özünü hər şeydən əvvəl ayrı - ayrı ölkələrin bu və ya digər məhsulun istehsalı üzrə ixtisaslaşmasında, beyəlxalq ticarətin meydana gəlməsində göstərmişdir. İxtisaslaşma sayəsində istehsal xərclərinin aşağı, məhsulun keyfiyyətinin yüksək olması, onun ucuz başa gəlməsi hər bir ölkədə beynəlxalq əmək bölgüsünün üstünlüklərindən başqalarının bəhrələnməsinə imkan yaradır. 12.2. Beynəlxalq əmək bölgüsü sistemilə bağlı meydana çıxan baxışların qısa xarakteristikası Bildiyimiz kimi, dünya təsərrüfatı əlaqələrinin inkişafı tarixən istehsal amillərinin (əmək, kapital, torpaq, sahibkarlıq qabiliyyəti) mübadilə sferasındakı hərəkəti ilə çox sıx bağlıdır. Beynəlxalq mübadilə öz növbəsində ölkə daxilində çatışmayan və ya daha ucuz olan tələbat və kapital tipli əmtəə və xidmətlərin axınına, həmçinin nəticədə əlavə satış bazarlarına daxil olma imkanma şərait yaradır. Beləliklə, beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin və dünya təsərrüfatının yaranmasının əsas, köklü səbəbi - ölkələrin istehsal 145 Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|