L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beynəlxalq ticarətin merkantilizm nəzəriyyəsi.
- Müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsi.
zamanda, beynəlxalq əmtəə mübadiləsindən asıldığı da getdikcə artır. Xarici ticarət hər bir ölkənin digər ölkələrlə idxal və ixrac ticarət əməliyyatlarından ibarətdir. Beynəlxalq ticarət isə bütün dünya ölkələrinin xarici ticarətlərinin məcmusu kimi başa düşülür. Xarici ticarətin müxtəlif növləri mövcuddur: hazır məhsul, maşın və avadanlığı, xammal, texnologiya, xidmət, maliyyə alətlərinin (derivativlər, qiymətli kağızlar) və s. ticarətini misal gətinnək olar. Beynəlxalq ticarət üç əsas göstərici ilə xarakterizə olunur: - əmtəə dövriyyəsi (ümumi həcm) ilə; - əmtəə stRikturu ilə; - coğrafi stmktur ilə. Xarici ticarət dövriyyəsi beynəlxalq əmtəə dövriyyəsində iştirak edən ölkənin idxal-ixrac əməliyyatlarının dəyərinin məcmusunu təşkil edir. Xarici ticarətin iki: fiziki və dəyər həcmini fərqləndirirlər. Xarici ticarətin dəyər həcmi cari valyuta kurs- lanndan istifadə etməklə müəyyən vaxt ərzində uyğun illərin cari dəyişən qiymətlərində hesablanır. Xarici ticarətin fiziki həcmi isə sabit qiymətlərdə hesablanır. Beynəlxalq ticarətin və ya dünya əmtəə və xidmətlər dövriyyəsinin ümumi həcmi bütün ölkələrin ixracatının həcmini toplamaqla müəyyən olunur. Beynəlxalq ticarətin, dünya təsərrüfatının inkişafı klassik ticarət nəzəri>'yələrinə söykənir. Müasir dünya təsərrüfatı, beynəlxalq ticarətlə bağlı baxışları, aydınlaşdırmaqdan əvvəl onların əsas istiqamətlərini və qısa mahiyyətini müəyyən etmək məqsədli hesab etmək olar. Beynəlxalq ticarətin merkantilizm nəzəriyyəsi. Orta əsrlərdən bəri bir çox ölkələrin iqtisadçıları ölkənin təsərmfat həyatında böyük rol oynayan xarici ticarətin səbəblərini aydınlaş- 149 dınnağa çalışmışlar. Beləliklə, beynəlxalq ticarətin müxtəlif nəzəriyyələri meydana gəlmişdir. Bu nəzəriyyələrin hamısı istehsal amillərin beynəlxalq hərəkətinə əsaslanmışdır. İlk belə nəzəriyyə XV-XVlIl əsrlərdə meydana gələn merkantilizm nəzəriyyəsidir. Merkantilistlər xarici ticarətə ölkənin sərvət qazanması prosesində böyük qiymət verirdilər. Ancaq merkanti üstlər pulu yeganə var-dövlət, əmtəələrin pula mübadiləsini səi'vətin artınlmasımn yeganə mənbəyi hesab edirlər. Merkanti üstlər eyni zamanda əmtəələrin idxalını, daha doğrusu pulun verilməsini var-dövlətin azalması ilə eyniləşdirirdilər. Nəticədə, onların təklifi belə izah olunurdu; idxalı dövlətin müdaxiləsi yolu ilə məhdudlaşdımaqla, ixracı stimullaşdırmaq lazımdır. Bu nəzəriyyənin əsas çatışmayan xüsusiyyəti aşağıdakı nəticə ilə bağlıdır: yəni əmtəə mübadiləsində iştirak edən ölkənin (bu halda ixracçı ölkə) itkisi deməkdir. Bu nəzəriyyənin əsas müsbət əlaməti ixracı stimullaşdırmaq inhisarçı siyasətlə uzlaş- dınlırdı. İdxala edilən məhdudiyyətlər kapitalist istehsalının inkişaf məntiqinə zidd olmaqla beynəlxalq ticarəti çətinləşdirirdi. Bu nəzəriyyənin əsas nümayəndələri: ingilis iqtisadçılan U.Stafford, T.Mcn, fransız iqtisadçısı A.de.Monkretyen ilk dəfə olaraq, “siyasi iqtisad” termini işlətmişdir. Mütləq üstünlüklər nəzəriyyəsi. Yaradıcısı A.Smit özünün (1776) “Xalqların sərvətlənməsinin səbəbləri və təbiəti haqqında tədqiqatlar” əsərində merkantiüstlərin əksinə gedərək aşağıdakıları göstərmişdir: ölkə öz daxilində baha başa gələn əmtəələri daxili xərclərlə müqayisədə ucuz dəyərlə başqa ölkələrdən idxal etməli, ancaq daha ucuz başa gələn, başqa ölkələrdə isə baha olan uyğun əmtəələri isə ixrac etməlidir. Mübadilə hər bir ölkə üçün əlverişli olmalı və bu mübadilədə hər bir ölkə özünün mütləq üstünlüyünü tapır. A.Smit merkan- I.v tilistləıin əksinə olaraq, ölkə daxilində və həmçinin dünya bazannda azad rəqabəti irəli sürmüş və o da beynəlxalq ticarəti dəstəkləmişdir. A.Smit azad ticarətin əsasım qoymuşdur. Bu nəzəriyyə beynəlxalq ticarətin onun bütün iştirakçıları üçün olan üstünlüklərini nümayiş etdirir. Mənfi xüsusiyyəti odur ki, bu nəzəriyyə beynəlxalq ticarətdə başqa ölkələr qarşısmda mütləq üstünlüyü olmayan ölkə üçün yer qoymur. Müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsi. .A.Smitin mütləq üstünlüklər nəzəriyyəsi məntiqli olsa da kamil deyildir. Bu nəzəriyyəyə görə aşağıdakı suallar cavabsız qalır; belə ki, əgər hər hansı bir ölkə heç bir istehsal sahəsində mütləq üstünlüyə malik deyildirsə, digər ölkələr bu ölkə ilə ticarət edəcəkmi? Yaxud: İstehsal xərcləri baxımından mütləq üstünlüyə malik olmayan hər hansı bir ölkə məgər beynəlxalq ticarətdən iqtisadi səmərə əldə edə bilməzmi? Mütləq üstünlüklərə nəzəriyyəsinin cavab verə bilmədiyi suallara D.Rikardonun müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsi cavab vermişdir. O, özünün (1827) “Siyasi iqtisadın və vergi qoymanın prinsipləri” kitabında bu nəzəriyyə ilə sübut etmişdir ki, hər hansı bir ölkə bu və ya digər malın istehsalında istehsal xərcləri baxımından mütləq üstünlüyə olmadığı halda da ölkələr arasında xarici ticarət aparıla biləcək. Daha doğrusu hər bir ölkə beynəlxalq ticarətdən mənfəət əldə edə bilər. D.Rikkardoya görə, nə qədər ki, ölkələr arasındakı qiymətlərdə fərq olmaqda davam edir, hər bir ölkə nisbi üstünlüyə malikdir. Yəni bu ölkədə həmişə elə bir əmtəə tapmaq mümkündür ki, mövcud istehsal xərclərinin nisbətində onun istehsalı digər ölkədəki istehsaldan daha sərfəli olsun. Məhz həmin ölkə belə malın istehsalı və ixracı üzrə ixtisaslaşmalıdır. D.Rikardo öz nəzəriyyəsini İngiltərə və Portuqaliya arasında mahud-şərab ticarətini misal gətinnəklə izah etmişdir. D.Rikardonun nəzəriyyəsinin çatışmayan cəhətləri: 1 5 1 Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|